DOI Heft:
Zbiory i wystawy
DOI Artikel:Smoleńska, Józefina: Preludium Powstania Styczniowego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19585#0381
W ławce kościelnej klęczą dwie kobiety. Jedna modli się w spokoju, druga z braku sił fi-
zycznych i znękana psychicznie po stracie bliskiej osoby, załamawszy ręce, opiera się całym cię-
żarem ciała o ławkę. Przed modlącymi się kobietami siedzi dziecko — pewnie wdowy, bo od-
wróciwszy główkę patrzy w kierunku matki. W głębi kościoła jeszcze jedna osoba zatopiona
jest w cichej modlitwie. Temat ten symbolizuje walkę z przeciwnościami losu i całą tragedię
kobiet polskich doby Powstania Styczniowego.
Interesujący nas rysunek Plac Zygmunta III musiał prawdopodobnie powstać na wiosnę
1861 r., data 1862 upamiętnia tylko moment dedykacji. W zamierzeniu Autora miał stanowić
jedną z plansz w cyklu Warszawa I, nie wyszedł jednak nigdy poza stadium szkicu i nie wszedł
również do cyklu Warszawa II. Zbyt wymownie bowiem, chociaż oszczędnymi środkami, ukazuje
nastroje panujące wśród Polaków, a to nie mogło podobać się cenzurze austriackiej, lojalnej rów-
nież wobec rządu carskiego.
Wkrótce po wykonaniu Warszawy I, bo już zimą 1861/1862 powstał cykl kartonów War-
szawa II tzw. Londyński, o charakterze elegijnym, dojrzalszy pod względem artystycznym, ale
wykonany w sposób mniej spontaniczny — przeznaczony dla odbiorcy — widza europejskiego13.
Grottger jednak był bardzo przywiązany do cyklu Warszawa I. Dużą rolę odegrały w tym
względy patriotyczne. Dedykował dzieło ofiarom pierwszych lutowych zajść, wtedy, kiedy firma
Miethke i Wawra rozpowszechniła je w reprodukcjach fotograficznych, opatrując podpisem:
„PAMIĘCI POLEGŁYCH I RANNYCH NA ULICACH WARSZAWY WSPÓŁBRACI
A KU WIECZNEJ MORDERCÓW HAŃBIE 27 LUTEGO — 8 KWIETNIA 1861”.
nPEHIOJHH K HHBAPCKOMY BOCCTAHHIO
PE3IOME
28 Maa 1974 ro«a nojitcion Kyjiwypa bhobb oSpena nemibiii pncyHOK ApTypa rpcmrepa „Iljiomaflb
CnrH3MyHfla III” c aBTopcKHM nocBHmemieM: „ApTyp Tponrep yBamaeMOMy TocnonnHy 3ajieBCK0My Ha
rraMHTb 1862”. Ha stom pncymce xyflo>KHHK 3aneuaTneji Hasano oflHoro H3 caMbix TparHuecKirx momchtob
b Hameii hctophh— BoccTamin 1863 rofla.
B 1861—1863 ronax 3aMKOBaa nnomaAb 6bina MecTOM MHorouiłcneHHbix apecTOB, a TaroKe i<a3HH iiojihkob,
npecjienyeMwx papcKoil apMneft h nommiieH. H3o6pa>KeHHaH na pucymce rpynna moflen 3acTMjia b nanpmKeH-
HOM MOJIHaHHH, npOHHKHyTaH JKejiaHIieM OTMmeHHH H 6opb6bI. PneyHOK OCTajICH Bcero JIHIHb 3CKH30M - PpoT-
Trep He bkjhouhji ero hh b oahh h3 cbohx nocBHiueHHbix JlHBapcKOMy soccTamno uhkjiob, xoth no nepBOHa-
najibHOMy 3aMŁicjiy oh Aon>KeH 6biji SbiTb oahhm H3 nepBbix jihctob HHKjia „BapmaBa I”. 3ckh3, co3flaHHbiii
13 W. Juszczak, Grottger — Pięć cyklów. Warszawa 1957, s. 8.
378
zycznych i znękana psychicznie po stracie bliskiej osoby, załamawszy ręce, opiera się całym cię-
żarem ciała o ławkę. Przed modlącymi się kobietami siedzi dziecko — pewnie wdowy, bo od-
wróciwszy główkę patrzy w kierunku matki. W głębi kościoła jeszcze jedna osoba zatopiona
jest w cichej modlitwie. Temat ten symbolizuje walkę z przeciwnościami losu i całą tragedię
kobiet polskich doby Powstania Styczniowego.
Interesujący nas rysunek Plac Zygmunta III musiał prawdopodobnie powstać na wiosnę
1861 r., data 1862 upamiętnia tylko moment dedykacji. W zamierzeniu Autora miał stanowić
jedną z plansz w cyklu Warszawa I, nie wyszedł jednak nigdy poza stadium szkicu i nie wszedł
również do cyklu Warszawa II. Zbyt wymownie bowiem, chociaż oszczędnymi środkami, ukazuje
nastroje panujące wśród Polaków, a to nie mogło podobać się cenzurze austriackiej, lojalnej rów-
nież wobec rządu carskiego.
Wkrótce po wykonaniu Warszawy I, bo już zimą 1861/1862 powstał cykl kartonów War-
szawa II tzw. Londyński, o charakterze elegijnym, dojrzalszy pod względem artystycznym, ale
wykonany w sposób mniej spontaniczny — przeznaczony dla odbiorcy — widza europejskiego13.
Grottger jednak był bardzo przywiązany do cyklu Warszawa I. Dużą rolę odegrały w tym
względy patriotyczne. Dedykował dzieło ofiarom pierwszych lutowych zajść, wtedy, kiedy firma
Miethke i Wawra rozpowszechniła je w reprodukcjach fotograficznych, opatrując podpisem:
„PAMIĘCI POLEGŁYCH I RANNYCH NA ULICACH WARSZAWY WSPÓŁBRACI
A KU WIECZNEJ MORDERCÓW HAŃBIE 27 LUTEGO — 8 KWIETNIA 1861”.
nPEHIOJHH K HHBAPCKOMY BOCCTAHHIO
PE3IOME
28 Maa 1974 ro«a nojitcion Kyjiwypa bhobb oSpena nemibiii pncyHOK ApTypa rpcmrepa „Iljiomaflb
CnrH3MyHfla III” c aBTopcKHM nocBHmemieM: „ApTyp Tponrep yBamaeMOMy TocnonnHy 3ajieBCK0My Ha
rraMHTb 1862”. Ha stom pncymce xyflo>KHHK 3aneuaTneji Hasano oflHoro H3 caMbix TparHuecKirx momchtob
b Hameii hctophh— BoccTamin 1863 rofla.
B 1861—1863 ronax 3aMKOBaa nnomaAb 6bina MecTOM MHorouiłcneHHbix apecTOB, a TaroKe i<a3HH iiojihkob,
npecjienyeMwx papcKoil apMneft h nommiieH. H3o6pa>KeHHaH na pucymce rpynna moflen 3acTMjia b nanpmKeH-
HOM MOJIHaHHH, npOHHKHyTaH JKejiaHIieM OTMmeHHH H 6opb6bI. PneyHOK OCTajICH Bcero JIHIHb 3CKH30M - PpoT-
Trep He bkjhouhji ero hh b oahh h3 cbohx nocBHiueHHbix JlHBapcKOMy soccTamno uhkjiob, xoth no nepBOHa-
najibHOMy 3aMŁicjiy oh Aon>KeH 6biji SbiTb oahhm H3 nepBbix jihctob HHKjia „BapmaBa I”. 3ckh3, co3flaHHbiii
13 W. Juszczak, Grottger — Pięć cyklów. Warszawa 1957, s. 8.
378