Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (3(39).2014)

il. 3 I fig. 3
Sala 3 - prace z lat
dwudziestych I Room 3
- works from the 1920s
fot. I photo Bartosz Bajerski

PGE Polskiej Grapy Energetycznej. Wobec całkowitego niemal braku środków na zakupy
muzealiów, współpraca z tego rodzaju patronatem była i jest kluczowa, by choć w niewielkim
stopniu uzupełniać najbardziej dotkliwe braki w kolekcjach sztuki, zwłaszcza powojennej2.
Znaczenie sztuki filmowej dla kultury wizualnej XX wieku zostało zaznaczone przy samym wej-
ściu do Galerii Sztuki XX i XXI Wieku (il. 1). Umieszczono tu projekcję montażu scen z filmów,
które można było oglądać w kinoteatrach na dawnych terenach Rzeczypospolitej w pierw-
szych dwu dekadach stulecia - dzieł filmografii europejskiej Georges’a Mélièsa, Friedricha
W. Murnaua, Davida W. Griffitha, Fritza Langa, Roberta Wienego, Paula Wegenera, Francesca
Bertoliniego, Giuseppe de Liguora i Adolfa Padovana, a także fragment Cudu nad Wisłą w re-
żyserii Ryszarda Bolesławskiego z 1921 roku3.
Po tym filmowym wstępie mamy dwie sale, w których zaprezentowano wybór prac malar-
skich i rzeźbiarskich oraz rysunków i grafik z lat 1915-1922, reprezentujących różnorodne nurty

2 W 2014 r. patronat naci Galerią objęły Polskie Koleje Państwowe S.A.
3 Podobnie jak w przypadku dalszych części ekspozycji materiały filmowe zostały udostępnione dzięki
współpracy z Filmoteką Polską.


sztuki awangardowej i nowoczesnej z okresu kształtowania się nowej państwowości Polski.
Znalazły się tu, eksponowane w zmieniających się zestawach, wczesne rysunki Zygmunta
Waliszewskiego powstałe w Tbilisi w czasie, gdy młody artysta przebywał w kręgach gruziń-
skiego i rosyjskiego kubofuturyzmu. Sąsiadują z nimi drzeworyty i linoryty artystów poznańsko-
-berlińskiego Buntu, niejednokrotnie publikowane w wydawanym przez to ugrupowanie eks-
presjonistów czasopiśmie „Zdrój”. Na przeciwległej ścianie mamy wybór prac rysunkowych
i graficznych artystów związanych z najgłośniejszą polską grupą Formistów, których znacząca
kolekcja, podobnie jak w przypadku ekspresjonistów poznańskich i prac Waliszewskiego, znaj-
duje się w zbiorach warszawskiego muzeum (il. 2). Prezentujemy dzieła Tytusa Czyżewskiego,
Andrzeja i Zygmunta Pronaszków, Wacława Wąsowicza, Henryka Gotliba, Leona Chwistka
i innych. Towarzyszą im wczesne grafiki i rysunki Brunona Schulza, fotografie autorstwa
Stanisława Ignacego Witkiewicza oraz prace na papierze Henryka Berlewiego, pochodzące
z okresu jego współpracy z warszawskimi futurystami, środowiskiem awangardy żydowskiej
w Polsce (Hałastra, czasopisma „Ringen” i „Albatros”) i z Kultur-Lige w Kijowie.
Kolejna sala to wczesne obrazy polskich formistów (Chwistek, Czyżewski, Pronaszko,
Waliszewski, Wąsowicz, Witkiewicz i Żyznowski). Zbiory MNW pozwalają na unaocznie-
nie widzowi nie tylko różnorodności poszukiwań artystycznych w tym formatywnym dla
sztuki w Polsce okresie, ale też bogactwa impulsów twórczych, wynikających ze spotkania się

il. 41 fig. 4
Sala 3 - prace z lat
dwudziestych I Room 3
- works from the 1920s
fot. I photo Bartosz Bajerski