Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (3(39).2014)

Piotr P. Czyż

Dzieła Ignacego Łopieńskiego oraz album
rysunków Alfreda Schouppégo - powrót
straty wojennej

Dnia 8 stycznia 2014 roku do Muzeum Narodowego w Warszawie powróciły rysunki i ryciny,
które zrabowano w październiku 1944 roku. Znalazły się wśród nich prace warszawskiego
artysty Ignacego Łopieńskiego (1865-1944), a także oprawiony w płótno i skórę album ry-
sunków jednego z założycieli warszawskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych Alfreda
Schouppégo (1812-1899). Po raz kolejny dzięki pomocy Ministerstwa Spraw Zagranicznych
do Polski wróciły odnalezione dzieła sztuki.
Przerwany urlop
Maria Mrozińska, przebywająca na wywczasach kustosz zbiorów graficznych, 26 sierpnia
1939 roku otrzymała od Stanisława Lorentza, dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie,
telegram z poleceniem powrotu do stolicy i stawienia się w pracy. Wezwanie związane było
z zabezpieczaniem zbiorów na wypadek działań zbrojnych ze strony Niemiec1. Udostępnione
publiczności rok wcześniej dzieła miały być zdjęte z ekspozycji, a najcenniejsze zabytki zabez-
pieczone w specjalnie do tego wykonanych, klejonych skrzyniach wyściełanych blachą cyn-
kową. Głównym zadaniem Mrozińskiej było wybranie i zabezpieczenie najcenniejszych rycin
i rysunków2. Zapakowano wtedy do skrzyń najbardziej delikatne i podatne na zniszczenie mi-
niatury, dagerotypy, iluminacje, najcenniejsze lysunki i grafikę oraz matryce graficzne. Skrzynie
zniesiono do piwnicy, gdyż obawiano się ataków lotniczych. W czasie obrony Warszawy gmach

1 Ochrona zbiorów archiwalnych, bibliotecznych i muzealnych przebiegała głównie na terenach najbar-
dziej zagrożonych niemieckim atakiem, czyli na północy i zachodzie kraju na podstawie rozporządzenia wydanego
dopiero 2 sierpnia 1939 r. Ponieważ Warszawa uznana została za „miasto bezpieczne”, miała przyjąć i zabezpieczyć
część ewakuowanych w jej kierunku zbiorów. W poczuciu obowiązku dyrektor Stanisław Lorentz już wiosną 1939 r.
rozpoczął przygotowywania mające zabezpieczyć kolekcje muzealne (wykonano w tym celu 230 skrzyń). W ostatnim
tygodniu sierpnia rozpoczęło się zabezpieczanie najcenniejszych eksponatów i zdejmowanie ich z ekspozycji. Misja
ratowania dóbr kultury w czasie obrony Warszawy została wsparta przez prezydenta miasta Stefana Starzyńskiego,
któiy 20 września utworzył Komitet Ratowania Zbiorów, na czele którego stanął dyrektor warszawskiego muzeum.
W okresie okupacji w ramach państwa podziemnego Lorentz zajmował się dokumentowaniem strat w dziedzinie
kultury. W muzeum zabezpieczono wiele zabytków z terenu Warszawy, zarówno zbiorów publicznych (m.in. Zamek
Królewski, Łazienki Królewskie), jak i prywatnych. Muzeum miało stać się na czas wojny magazynem zabezpie-
czającym dzieła sztuki. Zob. Dariusz Matelski, Grabież i restytucja polskich dóbr kultury od czasów nowożytnych do
współczesnych, Kraków 2006, s. 301-322.
2 Maria Mrozińska, Wspomnienia o Muzeum Narodowym, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”
1965, R. 9, s. 382; eadem, Wspomnienia z czasów okupacji, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie” 1966,
R. 10, s. 519-527. Niestety, nie można było zabezpieczyć całych zbiorów graficzno-rysunkowych. Kolekcja w 1938 r.
liczyła 24. tysiące rycin polskich i szkół obcych, 10 tysięcy rysunków polskich i 500 szkół obcych.