DOI issue:
Część IV. Sztuka XX i XXI wieku / Part IV. Art of the Twentieth and Twenty First Century
DOI article:Pietrasik, Agata: Żałoba nie przystoi Elektrze. O (nie)pamięci wojny w dziele Felicjana Szczęsnego Kowarskiego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.45362#0364
Agata Pietrasik
Żałoba nie przystoi Elektrze.
O (nie)pamięci wojny w dziele
Felicjana Szczęsnego Kowarskiego
Przedmiotem artykułu jest analiza obrazu Elektra w kontekście dyskursu artystycznego dru-
giej połowy lat czterdziestych oraz próba usytuowania go na tle dyskusji dotyczących pamięci
o II wojnie światowej. Elektra (1947, il-1) autorstwa Felicjana Szczęsnego Kowarskiego, która
obecnie eksponowana jest w Galerii Sztuki XX i XXI Wieku Muzeum Narodowego w Warszawie,
stanowi część nieukończonego cyklu pt. „Człowiek”1. Jest to jedno z najbardziej znanych płócien
powojennej dekady, które interpretowane jest również jako przykład obrazu poruszającego temat
doświadczenia II wojny światowej. Pod względem formalnym dzieło Kowarskiego wpisuje się
w dobrze opanowaną przez artystę konwencję malarstwa monumentalnego i postimpresjonizmu.
Centralną figurę stanowi tytułowa Elektra, która, ubrana w białe, stylizowane na antyczne szaty,
siedzi pośród zburzonych kolumn spowitych ciężkimi draperiami. Elektra podpiera głowę na
ręce, wzrok ma wbity w przestrzeń, nieobecny. Jej postać ujęta w niezwykle rzeźbiarski sposób
przywołuje posągowe kształty Dwóch kobiet biegnących po plaży Picassa (1922)2. Przeciwieństwem
statycznej figury żeńskiej jest zwrócony tyłem do widza Amor, który, dynamicznie prężąc swój
łuk, celuje we wschodzące za ruinami słońce. Nałożona punktowo farba daje efekt świetlistego
połysku z dominantą ciepłej bieli, złota, błękitu i szarości.
Na wystawie pośmiertnej Felicjana Szczęsnego Kowarskiego, która odbyła się w 1949 roku
w Muzeum Narodowym w Warszawie i stanowiła największą powojenną prezentację dzieł ar-
tysty, Elektra eksponowana była pomiędzy dwoma płótnami z planowanego przez Kowarskiego
cyklu „Człowiek”: Człowiekzpsem (Wędrowiec) (1945) oraz Efeb (1945)3. Poza tymi pracami do
cyklu włączone miały być również obrazy Grajek, Kobieta z kulą, Człowiek i koń oraz Krajobraz,
które nie zostały jednak ukończone4. Drugi z cyklów dotyczyć miał warszawskiego getta.
Artysta zdążył opracować jedynie szkice planowanych płócien, np. Na progu domu (ok. 1948,
il. 2), Głód w getcie (ok. 1948, il. 3)5. Kowarski rozpoczął również prace nad trzecim cyklem,
1 Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. MPW1570 MNW.
2 Musée Picasso Paris, Paryż, nr. inw. MP78.
3 Efeb, własność Agnieszki Kowarskiej; Człowiekzpsem (Wędrowiec), Ministerstwo Kultury i Sztuki. Zob.
Powinność i bunt. Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie 194.4.-2000, kat. wyst., Zachęta Narodowa Galeria Sztuki,
2004, Warszawa 2004, s. 77; Felicjan Szczęsny Kowarski. Wystawa pośmiertna w Muzeum Narodowym w Warszawie,
kat. wyst., Muzeum Narodowe w Warszawie, 1949, Warszawa 1949, s. 94.
4 Janusz Bogucki, Kowarski, Warszawa 1956, s. 26.
5 Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. Rys.W.1103 MNW i Rys.W.1102 MNW; zob. ibidem, s. 37-38.
Żałoba nie przystoi Elektrze.
O (nie)pamięci wojny w dziele
Felicjana Szczęsnego Kowarskiego
Przedmiotem artykułu jest analiza obrazu Elektra w kontekście dyskursu artystycznego dru-
giej połowy lat czterdziestych oraz próba usytuowania go na tle dyskusji dotyczących pamięci
o II wojnie światowej. Elektra (1947, il-1) autorstwa Felicjana Szczęsnego Kowarskiego, która
obecnie eksponowana jest w Galerii Sztuki XX i XXI Wieku Muzeum Narodowego w Warszawie,
stanowi część nieukończonego cyklu pt. „Człowiek”1. Jest to jedno z najbardziej znanych płócien
powojennej dekady, które interpretowane jest również jako przykład obrazu poruszającego temat
doświadczenia II wojny światowej. Pod względem formalnym dzieło Kowarskiego wpisuje się
w dobrze opanowaną przez artystę konwencję malarstwa monumentalnego i postimpresjonizmu.
Centralną figurę stanowi tytułowa Elektra, która, ubrana w białe, stylizowane na antyczne szaty,
siedzi pośród zburzonych kolumn spowitych ciężkimi draperiami. Elektra podpiera głowę na
ręce, wzrok ma wbity w przestrzeń, nieobecny. Jej postać ujęta w niezwykle rzeźbiarski sposób
przywołuje posągowe kształty Dwóch kobiet biegnących po plaży Picassa (1922)2. Przeciwieństwem
statycznej figury żeńskiej jest zwrócony tyłem do widza Amor, który, dynamicznie prężąc swój
łuk, celuje we wschodzące za ruinami słońce. Nałożona punktowo farba daje efekt świetlistego
połysku z dominantą ciepłej bieli, złota, błękitu i szarości.
Na wystawie pośmiertnej Felicjana Szczęsnego Kowarskiego, która odbyła się w 1949 roku
w Muzeum Narodowym w Warszawie i stanowiła największą powojenną prezentację dzieł ar-
tysty, Elektra eksponowana była pomiędzy dwoma płótnami z planowanego przez Kowarskiego
cyklu „Człowiek”: Człowiekzpsem (Wędrowiec) (1945) oraz Efeb (1945)3. Poza tymi pracami do
cyklu włączone miały być również obrazy Grajek, Kobieta z kulą, Człowiek i koń oraz Krajobraz,
które nie zostały jednak ukończone4. Drugi z cyklów dotyczyć miał warszawskiego getta.
Artysta zdążył opracować jedynie szkice planowanych płócien, np. Na progu domu (ok. 1948,
il. 2), Głód w getcie (ok. 1948, il. 3)5. Kowarski rozpoczął również prace nad trzecim cyklem,
1 Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. MPW1570 MNW.
2 Musée Picasso Paris, Paryż, nr. inw. MP78.
3 Efeb, własność Agnieszki Kowarskiej; Człowiekzpsem (Wędrowiec), Ministerstwo Kultury i Sztuki. Zob.
Powinność i bunt. Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie 194.4.-2000, kat. wyst., Zachęta Narodowa Galeria Sztuki,
2004, Warszawa 2004, s. 77; Felicjan Szczęsny Kowarski. Wystawa pośmiertna w Muzeum Narodowym w Warszawie,
kat. wyst., Muzeum Narodowe w Warszawie, 1949, Warszawa 1949, s. 94.
4 Janusz Bogucki, Kowarski, Warszawa 1956, s. 26.
5 Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. Rys.W.1103 MNW i Rys.W.1102 MNW; zob. ibidem, s. 37-38.