DOI Heft:
Część III. Badania atrybucyjne i technologiczne nad dawnym malarstwem i rysunkiem / Part III. Attribution and Technological Research on Old Master Paintings and Drawings
DOI Artikel:Love, David: Gianfrancesco Penni - wprowadzenie biograficzno-ikonograficzne do jego dwóch wersji Świętej Rodziny ze świetym Janem Chrzcicielem i świętą Katarzyną Aleksandryjską
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45362#0197
David Love
Gianfrancesco Penni - wprowadzenie
biograficzno-ikonograficzne do jego
dwóch wersji Świętej Rodziny ze świętym
Janem Chrzcicielem i świętą Katarzyną
Aleksandryjską
Za pontyfikatu Leona X (1513-1521) Rafael był bardziej obciążony pracą niż przedtem, więcej
zadań powierzał zatem swoim utalentowanym pomocnikom, którzy współtworzyli z nim markę
„Rafael i spółka”1. Według słów Vasariego2 nie pojawiał się on nigdy na dworze papieskim bez
straży przybocznej złożonej z „pięćdziesięciu artystów, wszystkich zdolnych i najwyższych
zalet”3. Brak jednak opracowań dotyczących dwóch najbliższych współpracowników i uczniów
mistrza, jego discepoli - florentczyka Gianfrancesca Penniego (zw. U Fattore, zarządca’, 1488? -
1528?) i rzymianina Giulia Pippiego (zw. Giulio Romano, 1499? - 1546). Obrazy z Bostonu
i z Warszawy rzucają cenne światło na twórczość Penniego, gdy nieoczekiwana śmierć Rafaela
6 kwietnia 1520 roku nagle wybiła go na niezależność, na jego związki z literati, którzy wpłynęli na
kształt kultury humanistycznego Rzymu, jak również na wspólny im wszystkim język wizualny.
Postać Penniego (il. 1) jest problematyczna, ponieważ odgrywał on wprawdzie w otocze-
niu Rafaela kluczową rolę, ale informacje na jego temat są fragmentaryczne4 i w dużej mierze
1 Pragnę wyrazić wdzięczność dr Agnieszce Morawińskiej, dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie
i jej kolegom, dr Grażynie Bastek, kustosz malarstwa włoskiego i Piotrowi Borusowskiemu, redaktorowi prowa-
dzącemu „Rocznika”. Szczególne podziękowania kieruję do prof. Paula Joannidesa i pozostałych organizatorów
seminarium naukowego towarzyszącego pokazowi dwóch wersji Świętej Rodziny ze świętym Janem Chrzcicielem
i świętą Katarzyną Aleksandryjską Penniego (Galeria Dawnej Sztuki Europejskiej, MNW, 5 lutego - koniec marca
2013), które odbyło się 4 lutego 2013 r. Dzięki temu zaproszeniu miałem rzadką możliwość dokładnego zbadania
obu tych dzieł.
2 Najbardziej użytecznym wydaniem Vasariego są Le Vite [...] nelle redazioni di 1550 e 1568, testo a cura di
Rosanna Bettarini, commento secolare a cura di Paola Barocchi, vol. 1-6, Firenze 1966-1987. Wszystkie odwołania
do Vasariego w niniejszej pracy pochodzą z tego wydania i są oznaczone odpowiednio jako Vasari 1550 lub Vasari
1568 (żywot Penniego zob. vol. 4, Testo, Firenze 1976,3.330-335). Najbardziej znanym polskim wydaniem są Żywoty
naj sławniejsych malary, rzeźbiary i architektów, przetłumaczył, wstępem i objaśnieniami opatrzył Karol Estreicher,
1.1-9, Warszawa-Kraków 1985-1990 - zainteresowanych czytelników odsyłamy do tego źródła, jednak opracowując
niniejszy przekład, cytaty tłumaczone były z języka angielskiego [przyp. red.].
3 „[...] non andova mai a corte, che partendo di casa, non avesse seco cinquanta pittori, tutti valenti e buoni”
(Vasari 1550 i 1568).
4 Nieliczne opublikowane dokumenty znaleźć można w: John Shearman, Raphael in Early Modem Sources,
14.83-1602, vol. 1-2, New Haven-London 2003; Daniela Ferrari, Giulio Romano. Repertorio di fonti documentarie, vol.
1-2, Roma 1992 oraz Alberto Maria Sa.rtore,‘BegunbyMasterRaphael’: The Monteluce ‘Coronation of the Virgin’, „The
Gianfrancesco Penni - wprowadzenie
biograficzno-ikonograficzne do jego
dwóch wersji Świętej Rodziny ze świętym
Janem Chrzcicielem i świętą Katarzyną
Aleksandryjską
Za pontyfikatu Leona X (1513-1521) Rafael był bardziej obciążony pracą niż przedtem, więcej
zadań powierzał zatem swoim utalentowanym pomocnikom, którzy współtworzyli z nim markę
„Rafael i spółka”1. Według słów Vasariego2 nie pojawiał się on nigdy na dworze papieskim bez
straży przybocznej złożonej z „pięćdziesięciu artystów, wszystkich zdolnych i najwyższych
zalet”3. Brak jednak opracowań dotyczących dwóch najbliższych współpracowników i uczniów
mistrza, jego discepoli - florentczyka Gianfrancesca Penniego (zw. U Fattore, zarządca’, 1488? -
1528?) i rzymianina Giulia Pippiego (zw. Giulio Romano, 1499? - 1546). Obrazy z Bostonu
i z Warszawy rzucają cenne światło na twórczość Penniego, gdy nieoczekiwana śmierć Rafaela
6 kwietnia 1520 roku nagle wybiła go na niezależność, na jego związki z literati, którzy wpłynęli na
kształt kultury humanistycznego Rzymu, jak również na wspólny im wszystkim język wizualny.
Postać Penniego (il. 1) jest problematyczna, ponieważ odgrywał on wprawdzie w otocze-
niu Rafaela kluczową rolę, ale informacje na jego temat są fragmentaryczne4 i w dużej mierze
1 Pragnę wyrazić wdzięczność dr Agnieszce Morawińskiej, dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie
i jej kolegom, dr Grażynie Bastek, kustosz malarstwa włoskiego i Piotrowi Borusowskiemu, redaktorowi prowa-
dzącemu „Rocznika”. Szczególne podziękowania kieruję do prof. Paula Joannidesa i pozostałych organizatorów
seminarium naukowego towarzyszącego pokazowi dwóch wersji Świętej Rodziny ze świętym Janem Chrzcicielem
i świętą Katarzyną Aleksandryjską Penniego (Galeria Dawnej Sztuki Europejskiej, MNW, 5 lutego - koniec marca
2013), które odbyło się 4 lutego 2013 r. Dzięki temu zaproszeniu miałem rzadką możliwość dokładnego zbadania
obu tych dzieł.
2 Najbardziej użytecznym wydaniem Vasariego są Le Vite [...] nelle redazioni di 1550 e 1568, testo a cura di
Rosanna Bettarini, commento secolare a cura di Paola Barocchi, vol. 1-6, Firenze 1966-1987. Wszystkie odwołania
do Vasariego w niniejszej pracy pochodzą z tego wydania i są oznaczone odpowiednio jako Vasari 1550 lub Vasari
1568 (żywot Penniego zob. vol. 4, Testo, Firenze 1976,3.330-335). Najbardziej znanym polskim wydaniem są Żywoty
naj sławniejsych malary, rzeźbiary i architektów, przetłumaczył, wstępem i objaśnieniami opatrzył Karol Estreicher,
1.1-9, Warszawa-Kraków 1985-1990 - zainteresowanych czytelników odsyłamy do tego źródła, jednak opracowując
niniejszy przekład, cytaty tłumaczone były z języka angielskiego [przyp. red.].
3 „[...] non andova mai a corte, che partendo di casa, non avesse seco cinquanta pittori, tutti valenti e buoni”
(Vasari 1550 i 1568).
4 Nieliczne opublikowane dokumenty znaleźć można w: John Shearman, Raphael in Early Modem Sources,
14.83-1602, vol. 1-2, New Haven-London 2003; Daniela Ferrari, Giulio Romano. Repertorio di fonti documentarie, vol.
1-2, Roma 1992 oraz Alberto Maria Sa.rtore,‘BegunbyMasterRaphael’: The Monteluce ‘Coronation of the Virgin’, „The