Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (3(39).2014)

il. 8 I fig. 8
Sala 5 - prace z 2. poł.
lat pięćdziesiątych
I Room 5 - works from
the late 1950s
fot. I photo Bartosz Bajerski

sztukę emocje i postawy przyjęte wobec tego fundamentalnego doświadczenia dla kilku po-
koleń społeczeństwa polskiego. Obok kanonicznych już dzisiaj dzieł Andrzeja Wróblewskiego
(Rozstrzelanie VIII, 1949) lub Autobusu (1961) Bronisława Wojciecha Linkego znalazły się tu
prace Kowarskiego, Józefa Szajny, Jonasza Sterna, Erny Rosenstein, Zbigniewa Libety i Oskara
Dawickiego, z umieszczoną pomiędzy nimi na środku sali rzeźbą Aliny Szapocznikow Maria
Magdalena (1957-1958).
Podjęta na nowo w dalszej części sali narracja chronologiczno-historyczna w syntetyczny
sposób przeciwstawia podjętą po wojnie kontynuację awangardowych i nowoczesnych po-
szukiwań artystycznych dekretowanej w 1949 roku doktrynie socrealizmu. Znajdują się tutaj
dzieła Władysława Strzemińskiego, Henryka Stażewskiego, Katarzyny Kobro, uczestników
krakowskiej Wystawy Sztuki Nowoczesnej (1948) - Marka Włodarskiego, Tadeusza Kantora,
Kazimierza Mikulskiego, Jonasza Sterna. Na poprzecznie ulokowanej ścianie kilkuletni, socrea-
listyczny epizod został zasygnalizowany poprzez dwa obiekty: propagandowy film dokumentu-
jący I Ogólnopolską Wystawę Plastyki (1950) w Muzeum Narodowym w Warszawie oraz obraz
Wojciecha Weissa Manifest (1949-1950), który na tejże wystawie otrzymał główną nagrodę.
Dokument Nowa sztuka Tadeusza Makarczyńskiego i Franciszka Fuchsa, którego ścieżka
dźwiękowa wybrzmiewa w tej części ekspozycji, stanowi wyrazisty i czytelny komentarz
pomagający zrozumieć rolę i znaczenie socrealistycznej dyktatury w pierwszej połowie lat




i
W
îlnn
Trrurniii
U ■ Uli

pięćdziesiątych. Autorzy scenariusza przeciwstawili poprawnej ideologicznie, propagando-
wej sztuce nowego ustroju - „stopień zwyrodnienia artystów kapitalistycznego Zachodu”6.
Komentarz i wykorzystane w filmie zdjęcia dzieł europejskiego surrealizmu, nowej rzeczowości,
abstrakcji malarskiej i rzeźbiarskiej, konstruowały przekaz oparty na nazistowskich wzorach
krytyki „sztuki wynaturzonej”. Unikając tego terminu (Entartete Kunst), użyto analogicznych
słów kluczy: formalizm, deformacja, pesymizm, pogarda dla ludzi, najniższe instynkty, z koro-
nującą tę sekwencję formułą o sztuce „imperializmu, głoszącej nieuchronną zagładę ludzkości,
wojnę i śmierć”7. Ostrze ideologicznej krytyki było skierowane w istocie przeciw twórcom
sztuki nowoczesnej w Polsce - od neokonstruktywistów po kapistów. Projekcja filmu doku-
mentującego wystawę, odbywającą się niegdyś w tych samych salach Muzeum Narodowego,
w których dziś prezentujemy galerie stałe, celowo ulokowana pośród przykładów sztuki przezeń
dezawuowanej, pozwala widzowi zrozumieć represjonującą rolę, jaką w różnych okresach
odgrywały i odgrywać mogą instytucje sztuki.

il. 9 I fig. 9
Sala 6 - prace z końca
lat pięćdziesiątych
i połowy lat
sześćdziesiątych
1 Room 6 - works from
the turn of the 1950s
and 1960s
fot. I photo Bartosz Bajerski

6 Tadeusz Makarczyński, Franciszek Fuchs (reż.), Nowa sztuka, konsultacja naukowa Juliusz Stażyński,
Warszawa, Wytwórnia Filmów Dokumentalnych, 1950,16 min, 2 akty, czarno-biały, dokumentalny.
7 Ibidem.