Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (3(39).2014)

90

Sztuka starożytna

liczne pokruszone fragmenty kości oraz paciorki. Analiza antropologiczna szczątków wykazała, że
w grobie pochowane były dwie osoby dorosłe, z których jedna na pewno była kobietą10. Wyjątkową
cechą tego grobu była obecność 600 różnych ozdób zarówno wewnątrz komory (240), jak też
między kamieniami płaszcza (360) (il. 4). Znajdowane in situ - w piasku nienaruszonej części
komory - paciorki nie tworzyły żadnych jednolitych ciągów, które dałoby się zinterpretować jako
naszyjnik lub bransoletkę, ani też jako zestawów ozdób naszytych na szatę. Zadokumentowany
rozrzut przestrzenny paciorków cechowała duża asymetria, a jego analiza wskazywała na to, że
grób, jeszcze przed zamknięciem został nimi obsypany przez osobę lub osoby stojące po jego
zachodniej stronie. Jak dotąd jest to jeden z dwóch przykładów takiej ceremonii pogrzebowej11.
Większość ozdób stanowiły paciorki wykonane z muszli i macicy perłowej. Jedną grupę two-
rzą całe muszelki łódkonogów (Dentalidae), młodych stożków (Conidae) i pasiastych trąbików
(EnginaMendicaria), w których robiono jedynie otwór potrzebny do nanizania. Odrębną grupą
były cekiny, plakietki oraz zawieszki wycięte (i nawiercone) z muszli różnych małży z rodziny
Veneridae czy rodzajów Spondylus i Pinctada (il. 5). Zarówno pod względem formy, jak i techniki
wyrobu są one znane już z ubaidzkiego stanowiska H 3 w Kuwejcie oraz stanowisk neolitycznych
w południowym rejonie Zatoki Perskiej12. Z podstawy górnego skrętu muszli z rodziny stożków
(Conidae) lub skrzydelnikowatych (Strombidae) wykonane były pierścienie i małe paciorki
pierścieniowate, a z jego segmentów także paciorki rurkowate13. Mniej liczne były paciorki
kamienne, wśród których dominowały mikropaciorki ze steatytu i chlorytu. Ozdobami o dużej
wartości, świadczącymi o zamożności i wysokim statusie społecznym pochowanych, były dwie
przeborowane perły, pięć paciorków z cenionego w starożytności lapis lazuli oraz duża okrągła
zawieszka z macicy perłowej dekorowana rytym motywem pojedynczych i podwójnych kręgów
z zagłębieniem w środku (il. 6).
Znalezione ozdoby są materiałem pozwalającym na próbę datowania grobu. Chronologicznie
najpóźniejsza jest ozdobna zawieszka z macicy perłowej, której motyw dekoracyjny pojawił się
w rejonie Zatoki dopiero w tzw. okresie Dilmun datowanym na koniec III do połowy II tysiąc-
lecia p.n.e. i takie datowanie należy zaproponować dla tego grobu14. Ozdoby wycięte z muszli
i macicy perłowej oraz perły mają najlepsze analogie w materiale datowanym na VI-V tysiąc-
lecie p.n.e., pochodzącym ze stanowisk zarówno w Sabbiji15, jak i na południowym-wschodzie
Półwyspu Arabskiego. Mogłoby to świadczyć o bardzo długiej tradycji wyrobu ozdób z muszli
w tym regionie, ale nie można wykluczyć, że pochodziły one z rabunku starszych grobów.
10 Arkadiusz Sołtysiak, Short Fieldwork Report: As-Sabiyah and Al-Khuwaysat (Kuwait), seasons 2007-2008
[online], „Bioarchaeology of the Near East” 2008,2. [dostęp: 10 czerwca 2014], s. 104, dostępny w Internecie: <http://
www.anthropology.uw.edu.pl/ o2/bne-o2-io.pdf >.
11 Drugi taki przypadek, w nieco mniejszej skali (ok. 400 paciorków), został odkryty w regionie As-Sabbija
w grobie SB 100 (informacja ustna od dr. Łukasza Rutkowskiego).
12 R.H. Carter, H. Crawford, op. cit., s. 71-77, il. 4.3.
13 Warsztat produkujący tego typu paciorki został odkryty w tej okolicy, w osadzie z okresu ubaidzkiego,
na stanowisku Bahra 1 (zob. niżej), należy jednak pamiętać, że dużą liczbę takich samych paciorków znaleziono też
na stanowisku Hasaniu w Iranie w warstwie 11B, datowanej na 1. poł. I tysiąclecia p.n.e. (David S. Reese, Treasures
from the Sea. Shells and Shell Ornaments from Hasaniu IVB, „Expedition” 1989,31/2-3, s. 84).
14 A. Reiche, Tumulus Grave..., op. cit., s. 538.
15 Przeborowane perły są w tym regionie zaświadczone już w okresie kultury Ubaid, co potwierdza zna-
lezisko z pomieszczenia warsztatowego na stanowisku H 3 (R.H. Carter, H. Crawford, op. cit., s. 76, il. 4.16). Także
plakietki z dwoma otworami wycięte z dwubarwnej muszli Spondylusa są znane głównie ze stanowisk ubaidzkich
z Kuwejtu (ibidem, s. 75-76, il. 4.3:30-33; Andrzej Reiche, Small Finds from Bahra i, an Ubaid-Period Settlement [w:]
Kuwaiti-Polish..., op. cit., s. 48, il. górna).