DOI Heft:
Część III. Badania atrybucyjne i technologiczne nad dawnym malarstwem i rysunkiem / Part III. Attribution and Technological Research on Old Master Paintings and Drawings
DOI Artikel:Bastek, Grażyna; Łydżba-Kopczynska, Barbara; Pilecka-Pietrusińska, Elżbieta; Stefańska, Iwona Maria: Święta Rodzina ze świętym Janem Chrzcicielem i świętą Katarzyną Aleksandryjską Gianfrancesca Penniego - badania technologiczne wersji z Warszawy i Bostonu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45362#0175
174
Badania atrybucyjne i technologiczne nad dawnym malarstwem i rysunkiem
il. 22 I fig. 22
Przekrój poprzeczny
próbki BOS2
(powiększenie 200 x):
a) w świetle widzialnym;
b) w świetle
ultrafioletowym
I Cross-section of
the BOS2 sample,
200 x: a) in daylight;
b) upon UV illumination
fot I photo Barbara Łydżba-
-Kopczyhska
Natomiast w górnej warstwie - będącej fragmentem imprimitury lub warstwy malarskiej -
stwierdzono występowanie ołowiu pochodzącego najprawdopodobniej z bieli ołowiowej.
W próbce WAW2 w górnej, białej warstwie malarskiej wykryto obecność ołowiu, co wska-
zuje na zastosowanie bieli ołowiowej. W kolejnej warstwie zidentyfikowano ołów (Pb) oraz takie
pierwiastki jak glin (Al) i krzem (Si), które są składnikiem glinokrzemianów. Śladowe ilości
miedzi sugerują zastosowanie pigmentu miedziowego. Ponieważ próbkę pobrano ze skraju
szaty świętej Katarzyny, możemy przypuszczać, że malarz zastosował zielony lub niebieski
pigment miedziowy.
W trakcie dalszych badań próbki WAW2, w dolnej warstwie - fragmentarycznie zachowa-
nym gruncie - zidentyfikowano bizmut (Bi), którego nie stwierdzono wcześniej podczas badań
XRF (il. 24). Wynika to z faktu, że podczas badań SEM-EDS plamka pomiarowa jest znacznie
mniejsza (wynosi ok. 4 nm)37. W związku z tym sygnały, które nie zostały zarejestrowane w trak-
cie XRF, mogą być uchwycone dzięki SEM-EDS. Ponadto badania przekrojów porzecznych
pozwalają na wnikliwszą analizę zastosowanych materiałów malarskich. Obecność bizmutu
nie jest zaskakująca w obrazie autorstwa ucznia Rafaela, ponieważ jego stosowanie zostało
potwierdzone przez wcześniejsze badania obrazów przypisanych Rafaelowi38.
Uzyskane półilościowe39 wyniki SEM-EDS sugerują obecność szkła, na co - oprócz wy-
stępowania krzemu, sodu, magnezu (Mg), glinu, potasu (K), wapnia, tytanu, manganu i żelaza
(il. 25) - wskazują również nieregularne kształty pozwalające odróżnić szkło od innych mate-
riałów glinokrzemianowych. Szkło, zwłaszcza zawierające mangan pochodzący z popiołów
roślinnych, było dodawane w charakterze sykatywy przyspieszającej schnięcie farb40.
37 M. Spring, op. cit., s. 77-78.
38 K. Książek et al., op. cit., s. 1-102.
39 W technice SEM-EDS ze względu na warunki pomiarowe uzyskiwany jest skład półilościowy a nie
ilościowy badanych materiałów; ibidem, s. 44.
40 M. Spring, op. cit., s. 79-80.
Badania atrybucyjne i technologiczne nad dawnym malarstwem i rysunkiem
il. 22 I fig. 22
Przekrój poprzeczny
próbki BOS2
(powiększenie 200 x):
a) w świetle widzialnym;
b) w świetle
ultrafioletowym
I Cross-section of
the BOS2 sample,
200 x: a) in daylight;
b) upon UV illumination
fot I photo Barbara Łydżba-
-Kopczyhska
Natomiast w górnej warstwie - będącej fragmentem imprimitury lub warstwy malarskiej -
stwierdzono występowanie ołowiu pochodzącego najprawdopodobniej z bieli ołowiowej.
W próbce WAW2 w górnej, białej warstwie malarskiej wykryto obecność ołowiu, co wska-
zuje na zastosowanie bieli ołowiowej. W kolejnej warstwie zidentyfikowano ołów (Pb) oraz takie
pierwiastki jak glin (Al) i krzem (Si), które są składnikiem glinokrzemianów. Śladowe ilości
miedzi sugerują zastosowanie pigmentu miedziowego. Ponieważ próbkę pobrano ze skraju
szaty świętej Katarzyny, możemy przypuszczać, że malarz zastosował zielony lub niebieski
pigment miedziowy.
W trakcie dalszych badań próbki WAW2, w dolnej warstwie - fragmentarycznie zachowa-
nym gruncie - zidentyfikowano bizmut (Bi), którego nie stwierdzono wcześniej podczas badań
XRF (il. 24). Wynika to z faktu, że podczas badań SEM-EDS plamka pomiarowa jest znacznie
mniejsza (wynosi ok. 4 nm)37. W związku z tym sygnały, które nie zostały zarejestrowane w trak-
cie XRF, mogą być uchwycone dzięki SEM-EDS. Ponadto badania przekrojów porzecznych
pozwalają na wnikliwszą analizę zastosowanych materiałów malarskich. Obecność bizmutu
nie jest zaskakująca w obrazie autorstwa ucznia Rafaela, ponieważ jego stosowanie zostało
potwierdzone przez wcześniejsze badania obrazów przypisanych Rafaelowi38.
Uzyskane półilościowe39 wyniki SEM-EDS sugerują obecność szkła, na co - oprócz wy-
stępowania krzemu, sodu, magnezu (Mg), glinu, potasu (K), wapnia, tytanu, manganu i żelaza
(il. 25) - wskazują również nieregularne kształty pozwalające odróżnić szkło od innych mate-
riałów glinokrzemianowych. Szkło, zwłaszcza zawierające mangan pochodzący z popiołów
roślinnych, było dodawane w charakterze sykatywy przyspieszającej schnięcie farb40.
37 M. Spring, op. cit., s. 77-78.
38 K. Książek et al., op. cit., s. 1-102.
39 W technice SEM-EDS ze względu na warunki pomiarowe uzyskiwany jest skład półilościowy a nie
ilościowy badanych materiałów; ibidem, s. 44.
40 M. Spring, op. cit., s. 79-80.