Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (3(39).2014)

242

Badania atrybucyjne i technologiczne nad dawnym malarstwem i rysunkiem



il. 51 fig. 5
Nieznany artysta z kręgu
Rafaela I Unidentified
draughtsman from
Raphael’s circle, Trzy
studia głów kobiecych,
według wzorów antycznych
I Three Studies of Female
Heads, Copied after the
Antique, tzw. szkicownik
z Fossombrone I the
so-called Fossombrone
Sketchbook, fol. 83r,
Biblioteca Civica
Passionei, Fossombrone
fot. I photo Arnold Nesselrath

spotykanych w starożytnych wizerunkach Wenus, a zwieńczone
jest prostą, skromną koroną podobną do widocznych na freskach
w watykańskich loggiach; w wersji bostońskiej korony brak, a włosy
ułożone są inaczej. Po drugie zaś krajobraz po prawej i pośrodku jest
taki sam na obu obrazach (może przedstawiać przedmieścia Rzymu),
ale wysokie wzgórze wznoszące się po lewej, w wersji warszawskiej
porosłe drzewami, w bostońskiej ozdobione jest ruinami. Obie te
charakterystyczne cechy obrazu bostońskiego można powiązać
bezpośrednio ze szkicownikiem z Fossombrone, doskonale omó-
wionym przez Arnolda Nesselratha, w którym zawarte są zarówno
wytwory szkoły Rafaela, jak i motywy, którymi się w niej intereso-
wano wiatach 1517-1523. Autorstwo albumu przypisuje się twórcy
związanemu z Giuliem, ale niektóre jego cechy stylistyczne sugerują
znajomość rysunkowego stylu Gianfrancesca38. Studia popiersi
w typie późnoantycznym, na których wzorowane jest uczesanie
Katarzyny, znajdują się na recto kart o numerach 83 i 84; głowa wi-
doczna na recto karty numer 83 - chociaż w innym ułożeniu - jest
szczególnie podobna do głowy na obrazie (il. 5-6)39. Szkicownik
z Fossombrone pozwala nam również na identyfikację wspomnia-
nych ruin jako Term Karakalli, których studia wykonywali wpraw-
dzie liczni rysownicy renesansowi, ale ich widok ukazany na wersji
bostońskiej jest tak podobny do zamieszczonego na verso karty
numer 10, że oba muszą mieć ten sam pierwowzór (il. 7). Jak wykazał
Nesselrath, termy te stanowiły także inspirację motywów w tle Marii
z Dzieciątkiem, świętą Anną i świętym Janem (La Perlą), ale Rafael wy-
korzystał je raczej w celu podkreślenia wymowy obrazu niż z chęci
ukazania rozpoznawalnego akcentu. Szkic z Fossombrone ma cha-
rakter bardziej ekspresyjny niż analityczny; chodzi w nim nie tyle
o strukturę term, ile o ich status jako malowniczych i*uin, w centrum
uwagi jest raczej efekt, jaki budowla wywierała na współczesnych niż
jej dokładny wygląd. Podobnie jest w przypadku Penniego - widok
świątyni w Tivoli (której studium również znajduje się w szkiców -
niku z Fossombrone) umieścił w swojej części Koronacji z Monteluce,
w podobnym zresztą położeniu, co Termy Karakalli w bostońskiej
Świętej Rodzinie. Wersja ta z pewnością nie jest kopią - elementów
świadczących o jej oryginalności jest nawet więcej niż w przypadku
wersji z Warszawy.
Badanie obu obrazów metodą reflektografii w podczerwieni
wykazało - jak zauważyła Grażyna Bastek - że oba podrysowania
nałożono z tego samego kartonu, a kontury zostały przeniesione
w obu przypadkach przez kalkowanie (odciśnięcie ostrym narzę-
dziem konturów na kartonie, którego odwrocie pokryto czarnym

38 Arnold Nesselrath, Das Fossombroner Skizzenbuch, London 1993.
39 Być może wzory dla tych fryzur pochodzą z „teste” (głów) zakupionych
od Ciampoliniego.