DOI Heft:
Część III. Badania atrybucyjne i technologiczne nad dawnym malarstwem i rysunkiem / Part III. Attribution and Technological Research on Old Master Paintings and Drawings
DOI Artikel:Joannides, Paul: Dwie wersje obrazu Święta Rodzina ze świętym Janem Chrzcicielem i świętą Katarzyną Aleksandryjską Gianfrancesca Penniego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45362#0244
Paul Joannides Dwie wersje obrazu Święta Rodzina ze świętym Janem Chrzcicielem...
243
pigmentem), a nie za pomocą przepróchy. Jest natomiast różnica
w kresce - w wersji warszawskiej po zakończeniu kalkowania naj-
ważniejsze kontury zostały podkreślone w sposób szybki i swo-
bodny, podczas gdy w wersji bostońskiej przeniesienie jest jednolite,
naniesione cienką, niezróżnicowaną linią. W takich sytuacjach hi-
storyk sztuki zwykle zakłada, że wersja swobodniejsza poprzedzała
wersję bardziej zwartą. Interpretacyjna rutyna sugeruje taką kolej-
ność, którą z łatwością można - czy wręcz należy - odwrócić, jako
że swobodniejsze podrysowanie może równie dobrze poprzedzać
to jednolite, jak i po nim następować. Zdecydowanie nakreślony
układ pierwszej wersji pozwala na luźniejsze potraktowanie dru-
giej, za pierwszym razem bowiem przeważnie podchodzi się do
zadania z większą ostrożnością. Niezależnie jednak od tego, co
było pierwsze, dystans czasowy między obrazami można by raczej
mierzyć w minutach czy godzinach niż w dniach. Oba dzieła praw-
dopodobnie wykonano równocześnie, na sąsiednich sztalugach,
na co wskazuje fakt, że na podrysowaniu obu obrazów po prawej
stronie za Józefem widnieje budynek, którego nie namalowano
ostatecznie na powierzchni żadnego z nich. W podrysowaniach
obu wersji widać też poszukiwania optymalnej pozycji dla ucha
Dzieciątka, ale i w tym przypadku nie znalazły one odzwierciedlenia
na powierzchni żadnego z obrazów40. Wynika z tego, że oba dzieła
malowano i poprawiano jednocześnie, innymi słowy, że powsta-
wały równolegle (zob. il. 8-9, s. 160 w tym numerze „Rocznika”).
Niemniej należy zauważyć, że różnice w uczesaniach i obecność
bądź nieobecność ruin były zaplanowane od samego początku, jako
że w żadnym z tych przypadków nie widać zmian w podrysowaniu.
Być może jednak Penni zmienił zdanie na temat fryzury Katarzyny
w wersji warszawskiej - widoczne na powierzchni obrazu pentimento
świadczy o tym, że rozważał wariant z lokami, ale ostatecznie zde-
cydował się na uczesanie charakterystyczne dla wyobrażeń Wenus.
To także sugeruje jednoczesne wykonanie prac.
VI
Chociaż wzmianki o obrazie warszawskim historycznie po raz
pierwszy pojawiają się w Mantui, nie jest możliwe, ażeby zarów-
no on, jak i wersja bostońska powstały podczas krótkiego pobytu
Penniego w tym mieście41. Bardziej prawdopodobne jest, że oba
il. 61 fig. 6
Nieznany artysta z kręgu
Rafaela I Unidentified
draughtsman from
Raphael’s circle, Dwa
studia głów kobiecych oraz
nagi mężczyzna, według
wzorów antycznych I Two
Studies of a Female Head
and a Standing Male
Nude, Copied after the
Antique, tzw. szkicownik
z Fossombrone I the
so-called Fossombrone
Sketchbook, fol. 84r,
Biblioteca Civica
Passionei, Fossombrone
fot. I photo Arnold Nesselrath
40 Te cechy wymieniła Grażyna Bastek w tekście omawiającym oba
obrazy znajdującym się na tablicy informacyjnej wystawy w Warszawie.
41 Trzy wykonane przez Penniego szczegółowe rysunki z nieokreślo-
nymi scenami antycznymi (Albertina) pokazują, że jego rysunkowy styl cechowała
subtelność, drobiazgowość, wręcz miniaturyzatorski charakter z zaskakująco
niewielkimi bezpośrednimi wpływami Rafaela. Z najnowszych opracowań na ten
temat zob. noty katalogowe autorstwa Achima Gnanna w: Achim Gnann, Michiel
243
pigmentem), a nie za pomocą przepróchy. Jest natomiast różnica
w kresce - w wersji warszawskiej po zakończeniu kalkowania naj-
ważniejsze kontury zostały podkreślone w sposób szybki i swo-
bodny, podczas gdy w wersji bostońskiej przeniesienie jest jednolite,
naniesione cienką, niezróżnicowaną linią. W takich sytuacjach hi-
storyk sztuki zwykle zakłada, że wersja swobodniejsza poprzedzała
wersję bardziej zwartą. Interpretacyjna rutyna sugeruje taką kolej-
ność, którą z łatwością można - czy wręcz należy - odwrócić, jako
że swobodniejsze podrysowanie może równie dobrze poprzedzać
to jednolite, jak i po nim następować. Zdecydowanie nakreślony
układ pierwszej wersji pozwala na luźniejsze potraktowanie dru-
giej, za pierwszym razem bowiem przeważnie podchodzi się do
zadania z większą ostrożnością. Niezależnie jednak od tego, co
było pierwsze, dystans czasowy między obrazami można by raczej
mierzyć w minutach czy godzinach niż w dniach. Oba dzieła praw-
dopodobnie wykonano równocześnie, na sąsiednich sztalugach,
na co wskazuje fakt, że na podrysowaniu obu obrazów po prawej
stronie za Józefem widnieje budynek, którego nie namalowano
ostatecznie na powierzchni żadnego z nich. W podrysowaniach
obu wersji widać też poszukiwania optymalnej pozycji dla ucha
Dzieciątka, ale i w tym przypadku nie znalazły one odzwierciedlenia
na powierzchni żadnego z obrazów40. Wynika z tego, że oba dzieła
malowano i poprawiano jednocześnie, innymi słowy, że powsta-
wały równolegle (zob. il. 8-9, s. 160 w tym numerze „Rocznika”).
Niemniej należy zauważyć, że różnice w uczesaniach i obecność
bądź nieobecność ruin były zaplanowane od samego początku, jako
że w żadnym z tych przypadków nie widać zmian w podrysowaniu.
Być może jednak Penni zmienił zdanie na temat fryzury Katarzyny
w wersji warszawskiej - widoczne na powierzchni obrazu pentimento
świadczy o tym, że rozważał wariant z lokami, ale ostatecznie zde-
cydował się na uczesanie charakterystyczne dla wyobrażeń Wenus.
To także sugeruje jednoczesne wykonanie prac.
VI
Chociaż wzmianki o obrazie warszawskim historycznie po raz
pierwszy pojawiają się w Mantui, nie jest możliwe, ażeby zarów-
no on, jak i wersja bostońska powstały podczas krótkiego pobytu
Penniego w tym mieście41. Bardziej prawdopodobne jest, że oba
il. 61 fig. 6
Nieznany artysta z kręgu
Rafaela I Unidentified
draughtsman from
Raphael’s circle, Dwa
studia głów kobiecych oraz
nagi mężczyzna, według
wzorów antycznych I Two
Studies of a Female Head
and a Standing Male
Nude, Copied after the
Antique, tzw. szkicownik
z Fossombrone I the
so-called Fossombrone
Sketchbook, fol. 84r,
Biblioteca Civica
Passionei, Fossombrone
fot. I photo Arnold Nesselrath
40 Te cechy wymieniła Grażyna Bastek w tekście omawiającym oba
obrazy znajdującym się na tablicy informacyjnej wystawy w Warszawie.
41 Trzy wykonane przez Penniego szczegółowe rysunki z nieokreślo-
nymi scenami antycznymi (Albertina) pokazują, że jego rysunkowy styl cechowała
subtelność, drobiazgowość, wręcz miniaturyzatorski charakter z zaskakująco
niewielkimi bezpośrednimi wpływami Rafaela. Z najnowszych opracowań na ten
temat zob. noty katalogowe autorstwa Achima Gnanna w: Achim Gnann, Michiel