DOI Heft:
Część III. Badania atrybucyjne i technologiczne nad dawnym malarstwem i rysunkiem / Part III. Attribution and Technological Research on Old Master Paintings and Drawings
DOI Artikel:Borusowski, Piotr: Zaginiony i odnaleziony. Rysunek Klęcząca Joanna d'Arc Petera Paula Rubensa w Muzeum Narodowym w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45362#0288
Piotr Borusowski Zaginiony i odnaleziony. Rysunek Klęcząca Joanna d’Arc Petera Paula Rubensa...
287
Rękę Rubensa rozpoznał w nim po raz pierwszy Erhard Göpel; w 1932 roku przekazał on
fotografię rysunku Ludwigowi Burchardowi5, który, chociaż nigdy nie miał okazji zobaczyć
samego dzieła, uznał je za oryginalną pracę Rubensa - projekt do obrazu przechowywanego
obecnie w North Carolina Museum of Art w Raleigh (il. 3) i datował na ok. 1620 rok6. Sam
obraz powiązał z dziełem wymienionym w inwentarzu sporządzonym po śmierci artysty -
„A piece of Pucelle d’Orleans, vppon Cloth”7. Od tego czasu rysunek omawiany był w kontek-
ście amerykańskiego płótna. Burchard, a za nim kolejni historycy sztuki (W.R. Valentiner8,
Justus Müller Hofstede9, Michael Jaffé10), uznali obraz za dzieło Rubensa, jednak atrybucja ta
nie mogła utrzymać się w świetle prowadzonych później badań stylistycznych i technologicz-
nych. Uwagę zaczął zwracać brak subtelności, szkicowość i konturowość, wręcz nieumiejętne
wykończenie - płaska w wyrazie kotara, mechanicznie namalowane elementy zbroi i wzory
na dywanie nie mogłyby wyjść spod ręki Rubensa. Zdjęcie rentgenowskie (il. 4) ujawniło
zamalowany fragment kolumny i dowiodło, że obraz został w nieustalonym momencie
przycięty ze wszystkich stron i przemalowany. Wątpliwości związane ze słabym poziomem
wykonania sprawiły, że Michael Jaffé zrewidował swoją opinię i widział w nim później dzieło
warsztatowe11. Elizabeth McGrath utrzymała atrybucję Rubensowi ze znakiem zapytania,
wymieniając wszystkie słabe strony dzieła, sugerując jednak, że obraz mógł zostać przez
niego z niewyjaśnionych powodów nieukończony i przemalowany - najprawdopodobniej po
jego śmierci - przez innego artystę w celu przygotowania go do sprzedaży. Rozczarowujący
poziom wykonania dzieła skłonił ją do wskazania jeszcze innej możliwości, że jest to być może
zredukowana i uproszczona kopia z zaginionego oryginału12. Kristin Lohse Belkin odrzuciła
tę hipotezę i uznała, że bardziej prawdopodobne jest jednak, że obraz został rozpoczęty przez
Rubensa, a po jego śmierci dokończony (niezbyt udolnie) przez artystę z jego warsztatu13.
Ostatnio Dennis P. Weller opowiedział się za w pełni warsztatowym charakterem obrazu,
choć namalowanym w dwóch etapach14.
Plansza z Joanną d’Arc ma numer 49843 i znajduje się w tece nr 101. Chciałbym serdecznie podziękować Robertowi
Hesiowi, Kierownikowi Gabinetu Dokumentów MNWr, za okazaną życzliwość i pomoc w przeglądaniu tego
potężnego zbioru.
5 Zob. notatkę na verso przedwojennej fotografii rysunku, przechowywanej w Rubenianum w Antwerpii.
6 Zob. dokumentację rysunku przechowywaną w Rubenianum. Por. Elizabeth McGrath, Rubens. Subjects
from History, vol. 1, Texts and illustrations, vol. 2, Catalogue and indexes, London 1997. Corpus Rubenianum Ludwig
Burchard, 13(1).
7 An Inventory of Pictures found in the howse of the late Sr Peter Paul Rubens... [w:] Kristin Lohse Belkin,
Fiona Healy, A House of Art. Rubens as a Collector, kat. wyst., Rubenshuis, 2004, Schoten 2004, s. 331. poz. 159. Zob.
też E. McGrath, op. cit., vol. 2, s. 318.
8 W.R. Valentiner, Joan of Arc by Rubens, „The North Carolina Museum of Art Bulletin” 1957, vol. 1, no. 3,
s. 11-16.
9 Justus Müller Hofstede, Beitrage zum zeichnerischen Werk von Rubens, „Wallraf-Richartz-Jahrbuch”
1965,27, s. 304-306.
10 Michael Jaffé, Rubens as a Collector of Drawings. Part Three, „Master Drawings” 1966^01.4, no. 2, s. 131,
przyp. 20 i 21.
11 Idem, Rubens. Catalogo completo, trans. Germano Mulazzani, Milan 1989, s. 240, kat. nr 493, s. 241, il.
12 E. McGrath, op. cit., vol. 2, s. 318.
13 K. Lohse Belkin, F. Healy, op. cit., s. 142, przyp. 3.
14 Dennis P. Weller, Seventeenth-Century Dutch and Flemish Paintings, kat. zbiorów, North Carolina Museum
of Art, Raleigh, Raleigh 2009, s. 311-315, kat. nr 65.
287
Rękę Rubensa rozpoznał w nim po raz pierwszy Erhard Göpel; w 1932 roku przekazał on
fotografię rysunku Ludwigowi Burchardowi5, który, chociaż nigdy nie miał okazji zobaczyć
samego dzieła, uznał je za oryginalną pracę Rubensa - projekt do obrazu przechowywanego
obecnie w North Carolina Museum of Art w Raleigh (il. 3) i datował na ok. 1620 rok6. Sam
obraz powiązał z dziełem wymienionym w inwentarzu sporządzonym po śmierci artysty -
„A piece of Pucelle d’Orleans, vppon Cloth”7. Od tego czasu rysunek omawiany był w kontek-
ście amerykańskiego płótna. Burchard, a za nim kolejni historycy sztuki (W.R. Valentiner8,
Justus Müller Hofstede9, Michael Jaffé10), uznali obraz za dzieło Rubensa, jednak atrybucja ta
nie mogła utrzymać się w świetle prowadzonych później badań stylistycznych i technologicz-
nych. Uwagę zaczął zwracać brak subtelności, szkicowość i konturowość, wręcz nieumiejętne
wykończenie - płaska w wyrazie kotara, mechanicznie namalowane elementy zbroi i wzory
na dywanie nie mogłyby wyjść spod ręki Rubensa. Zdjęcie rentgenowskie (il. 4) ujawniło
zamalowany fragment kolumny i dowiodło, że obraz został w nieustalonym momencie
przycięty ze wszystkich stron i przemalowany. Wątpliwości związane ze słabym poziomem
wykonania sprawiły, że Michael Jaffé zrewidował swoją opinię i widział w nim później dzieło
warsztatowe11. Elizabeth McGrath utrzymała atrybucję Rubensowi ze znakiem zapytania,
wymieniając wszystkie słabe strony dzieła, sugerując jednak, że obraz mógł zostać przez
niego z niewyjaśnionych powodów nieukończony i przemalowany - najprawdopodobniej po
jego śmierci - przez innego artystę w celu przygotowania go do sprzedaży. Rozczarowujący
poziom wykonania dzieła skłonił ją do wskazania jeszcze innej możliwości, że jest to być może
zredukowana i uproszczona kopia z zaginionego oryginału12. Kristin Lohse Belkin odrzuciła
tę hipotezę i uznała, że bardziej prawdopodobne jest jednak, że obraz został rozpoczęty przez
Rubensa, a po jego śmierci dokończony (niezbyt udolnie) przez artystę z jego warsztatu13.
Ostatnio Dennis P. Weller opowiedział się za w pełni warsztatowym charakterem obrazu,
choć namalowanym w dwóch etapach14.
Plansza z Joanną d’Arc ma numer 49843 i znajduje się w tece nr 101. Chciałbym serdecznie podziękować Robertowi
Hesiowi, Kierownikowi Gabinetu Dokumentów MNWr, za okazaną życzliwość i pomoc w przeglądaniu tego
potężnego zbioru.
5 Zob. notatkę na verso przedwojennej fotografii rysunku, przechowywanej w Rubenianum w Antwerpii.
6 Zob. dokumentację rysunku przechowywaną w Rubenianum. Por. Elizabeth McGrath, Rubens. Subjects
from History, vol. 1, Texts and illustrations, vol. 2, Catalogue and indexes, London 1997. Corpus Rubenianum Ludwig
Burchard, 13(1).
7 An Inventory of Pictures found in the howse of the late Sr Peter Paul Rubens... [w:] Kristin Lohse Belkin,
Fiona Healy, A House of Art. Rubens as a Collector, kat. wyst., Rubenshuis, 2004, Schoten 2004, s. 331. poz. 159. Zob.
też E. McGrath, op. cit., vol. 2, s. 318.
8 W.R. Valentiner, Joan of Arc by Rubens, „The North Carolina Museum of Art Bulletin” 1957, vol. 1, no. 3,
s. 11-16.
9 Justus Müller Hofstede, Beitrage zum zeichnerischen Werk von Rubens, „Wallraf-Richartz-Jahrbuch”
1965,27, s. 304-306.
10 Michael Jaffé, Rubens as a Collector of Drawings. Part Three, „Master Drawings” 1966^01.4, no. 2, s. 131,
przyp. 20 i 21.
11 Idem, Rubens. Catalogo completo, trans. Germano Mulazzani, Milan 1989, s. 240, kat. nr 493, s. 241, il.
12 E. McGrath, op. cit., vol. 2, s. 318.
13 K. Lohse Belkin, F. Healy, op. cit., s. 142, przyp. 3.
14 Dennis P. Weller, Seventeenth-Century Dutch and Flemish Paintings, kat. zbiorów, North Carolina Museum
of Art, Raleigh, Raleigh 2009, s. 311-315, kat. nr 65.