DOI Heft:
Część III. Badania atrybucyjne i technologiczne nad dawnym malarstwem i rysunkiem / Part III. Attribution and Technological Research on Old Master Paintings and Drawings
DOI Artikel:Borusowski, Piotr: Zaginiony i odnaleziony. Rysunek Klęcząca Joanna d'Arc Petera Paula Rubensa w Muzeum Narodowym w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45362#0312
Piotr Borusowski Zaginiony i odnaleziony. Rysunek Klęcząca Joanna d’Arc Petera Paula Rubensa...
311
malarza własne rysunki, które dopiero stawały się bezpośrednim
wzorcem, który przenoszono na płytę94. Zaproponowane tu „nad-
zwyczajne” okoliczności powstania szkicu mogłyby tłumaczyć
zarówno nietypowy wygląd rysunku jako wstępnego projektu do
obrazu (zbyt dokładny), jak i jako projektu do ryciny (za mało pre-
cyzyjny). Rysunek warszawski mógłby stać się dopiero punktem
wyjścia do dalszego opracowywania. W Recueil... próżno jednak
szukać kompozycji choćby zbliżonej do tej autorstwa Rubensa.
Co prawda znajduje się w nim wizerunek bohaterki, jest tu jednak
przedstawiona w zupełnie inny sposób - w półpostaci, z mieczem
w dłoni, w sukni i w kapeluszu (il. 17)95. Kompozycja, podobnie jak
frontispis, została wykonana przez Gaultiera, jednak w niczym
nie przypomina postaci z orleańskiego mostu - wzorowana jest na
obrazie zamówionym przez radnych miasta ok. 1580 roku96. Czy
jest zatem możliwe, że mamy tu do czynienia z niezrealizowanym
projektem ryciny, wykorzystanym jako projekt obrazu? Nie jest
wykluczone, że funkcja warszawskiego rysunku może być bardziej
wieloznaczna, niż do tej pory sądzono.
Przedstawione powyżej rozważania dotyczące Klęczącej Joanny
d’Arc zasadniczo nie poruszają zagadnień stylistycznych i porów-
nawczych. Kwestie te stały się już zresztą przedmiotem dyskusji.
Wątpiąc w oryginalność rysunku, Anne-Marie Logan zwróciła
moją uwagę na fakt, że jeśli szkice Rubensa wykonane są piórem
i tuszem, są dokładne i ukazują wiele szczegółów, to zazwyczaj nie
są projektami do czegoś, a kopiami według. Wstępne rysunki kom-
pozycyjne wykonane w tej technice są zaś szybkie i niezbyt precy-
zyjne97. Pamiętać jednak należy, że Klęcząca Joanna d’Arc powstała
zapewne na zamówienie i na podstawie przedstawionego artyście
konkretnego wzoru lub wzorów. Nie mógł to zatem być typowy,
szybki szkic kompozycyjny; do pewnego stopnia postać Joanny jest
kopią z rzeźby, choć została przez autora rysunku ubrana w zbroję
inną niż ta w oryginale98.
Kolejną kwestią podniesioną przez Logan jest to, że warszawski
rysunek powinien być analizowany przede wszystkim w kontekście
rysunków portretowych. Zauważyła ona, że Rubens posługiwał się
konkretnymi technikami w zależności od funkcji i przeznaczenia
Afollis an hicjacłes ? an im ay o tenella piiellœ ■
Veste puellari Afarti a ayppo latet.
il. 171 fig. 17
Léonard Gaultier,
Joanna d'Arc I Joan of Arc
(ilustracja w: I illustration
in Charles du Lys, Recueil
de plusieurs inscriptions
proposées..., 1628),
The British Museum,
Londyn I London
fot. I photo © Trustees
of the British Museum
94 Ibidem, vol. 1, s. 27-28.
95 Ch. du Lys, Recueil de plusieurs inscriptions proposées..., op. cit., s. 11.
96 E. McGrath, op. cit., vol. 2, s. 321.
97 E-mail od Anne-Marie Logan z 31 marca 2014 r. Chciałbym serdecznie
podziękować Anne-Marie Logan za inspirujące uwagi do pierwszej wersji niniej-
szego artykułu, nawet jeśli wersja ostateczna wciąż nie rozwiewa jej sceptycyzmu
co do autorstwa Rubensa.
98 E. McGrath, op. cit., vol. 2, s. 320.
311
malarza własne rysunki, które dopiero stawały się bezpośrednim
wzorcem, który przenoszono na płytę94. Zaproponowane tu „nad-
zwyczajne” okoliczności powstania szkicu mogłyby tłumaczyć
zarówno nietypowy wygląd rysunku jako wstępnego projektu do
obrazu (zbyt dokładny), jak i jako projektu do ryciny (za mało pre-
cyzyjny). Rysunek warszawski mógłby stać się dopiero punktem
wyjścia do dalszego opracowywania. W Recueil... próżno jednak
szukać kompozycji choćby zbliżonej do tej autorstwa Rubensa.
Co prawda znajduje się w nim wizerunek bohaterki, jest tu jednak
przedstawiona w zupełnie inny sposób - w półpostaci, z mieczem
w dłoni, w sukni i w kapeluszu (il. 17)95. Kompozycja, podobnie jak
frontispis, została wykonana przez Gaultiera, jednak w niczym
nie przypomina postaci z orleańskiego mostu - wzorowana jest na
obrazie zamówionym przez radnych miasta ok. 1580 roku96. Czy
jest zatem możliwe, że mamy tu do czynienia z niezrealizowanym
projektem ryciny, wykorzystanym jako projekt obrazu? Nie jest
wykluczone, że funkcja warszawskiego rysunku może być bardziej
wieloznaczna, niż do tej pory sądzono.
Przedstawione powyżej rozważania dotyczące Klęczącej Joanny
d’Arc zasadniczo nie poruszają zagadnień stylistycznych i porów-
nawczych. Kwestie te stały się już zresztą przedmiotem dyskusji.
Wątpiąc w oryginalność rysunku, Anne-Marie Logan zwróciła
moją uwagę na fakt, że jeśli szkice Rubensa wykonane są piórem
i tuszem, są dokładne i ukazują wiele szczegółów, to zazwyczaj nie
są projektami do czegoś, a kopiami według. Wstępne rysunki kom-
pozycyjne wykonane w tej technice są zaś szybkie i niezbyt precy-
zyjne97. Pamiętać jednak należy, że Klęcząca Joanna d’Arc powstała
zapewne na zamówienie i na podstawie przedstawionego artyście
konkretnego wzoru lub wzorów. Nie mógł to zatem być typowy,
szybki szkic kompozycyjny; do pewnego stopnia postać Joanny jest
kopią z rzeźby, choć została przez autora rysunku ubrana w zbroję
inną niż ta w oryginale98.
Kolejną kwestią podniesioną przez Logan jest to, że warszawski
rysunek powinien być analizowany przede wszystkim w kontekście
rysunków portretowych. Zauważyła ona, że Rubens posługiwał się
konkretnymi technikami w zależności od funkcji i przeznaczenia
Afollis an hicjacłes ? an im ay o tenella piiellœ ■
Veste puellari Afarti a ayppo latet.
il. 171 fig. 17
Léonard Gaultier,
Joanna d'Arc I Joan of Arc
(ilustracja w: I illustration
in Charles du Lys, Recueil
de plusieurs inscriptions
proposées..., 1628),
The British Museum,
Londyn I London
fot. I photo © Trustees
of the British Museum
94 Ibidem, vol. 1, s. 27-28.
95 Ch. du Lys, Recueil de plusieurs inscriptions proposées..., op. cit., s. 11.
96 E. McGrath, op. cit., vol. 2, s. 321.
97 E-mail od Anne-Marie Logan z 31 marca 2014 r. Chciałbym serdecznie
podziękować Anne-Marie Logan za inspirujące uwagi do pierwszej wersji niniej-
szego artykułu, nawet jeśli wersja ostateczna wciąż nie rozwiewa jej sceptycyzmu
co do autorstwa Rubensa.
98 E. McGrath, op. cit., vol. 2, s. 320.