Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (3(39).2014)

336

Sztuka XX i XXI wieku

na proces militaryzacji państw sąsiednich, próbując zabezpieczyć się w obliczu nieuchronnie
zbliżającego się konfliktu zbrojnego. Malczewski przyjął mecenat państwowy. Jego pobyt
zarówno na Śląsku, jak i na terenie Centralnego Okręgu Przemysłowego był finansowany
przez sfery rządowe. Także późniejsza wystawa, która miała miejsce w Instytucie Propagandy
Sztuki, została objęta ministerialnym mecenatem, a recenzje w prasie prorządowej podkreślały
głównie zasługi propagandowe nowej sztuki.
Minister skarbu Eugeniusz Kwiatkowski (twórca portu w Gdyni) wraz z Pawłem i Wła-
dysławem Kosieradzkimi opracowali czteroletni plan inwestycyjny, obejmujący okres
1936-1940. Plan budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego został zatwierdzony 4 lutego
1937 roku przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Była to najważniejsza inwestycja gospo-
darcza tego okresu (przeznaczono na nią ogromy budżet), której celem było powtórzenie
spektakularnego sukcesu gospodarczo-propagandowego gdyńskiego portu. Traktowano ją
jako priorytet mający na celu podniesienie obronności państwa, a także zindustrializowanie
ubogich, rolniczych i przeludnionych terenów. Obejmowały one 15 procent terytorium kraju
zamieszkane przez 18 procent ludności. Był to obszar na pograniczu trzech byłych zaborów,
rozciągający się od podnóża Karpat po dorzecza Wisły, Sanu i Dunajca. W jego skład wchodziły
ziemie województw: kieleckiego, krakowskiego, lubelskiego i lwowskiego. Planowane scalenie
tych terenów w nową jednostkę administracyjną (z Kielcami, Radomiem i Rzeszowem), której
stolicą miał być Sandomierz, zniweczył wybuch wojny. Obszar ten to tzw. trójkąt bezpieczeń-
stwa, który miał zabezpieczyć potrzeby energetyczne przyszłych zakładów przemysłowych
i osiedli ludzkich, dzięki swemu centralnemu położeniu. Był on oddalony zarówno od granicy
niemieckiej (kopalnie i huty śląskie były narażone na bezpośredni atak i związane z tym natych-
miastowe odcięcie dostaw zasobów energetycznych do reszty kraju), jak i radzieckiej. Dlatego
został uznany za odpowiedni do budowy zakładów o znaczeniu strategicznym. Ponadto na
tym obszarze występowały złoża gazu i ropy (Zagłębie Krośnieńsko-Jasielskie), które w razie
konfliktu zbrojnego były przewidywane jako alternatywa dla śląskiego węgla. Stąd też budowę
sieci gazociągów traktowano jako zadanie priorytetowe dla bezpieczeństwa kraju.
Melchior Wańkowicz w pracy Sztafeta. Książka o polskim pochodzie gospodarczym pisał:
„COP - Centralny Okręg Przemysłowy - powołały przede wszystkim kryteria przemysłowe.
Istotą więc jego założeń jest czynna postawa w stosunku do zagadnień przemysłowych i bierna
w stosunku do zagadnień rolniczych. Dlatego przy wykrojeniu figury COP-u dominowała
troska o znalezienie naturalnych warunków dla rozwoju przemysłu kopalnianego i przetwór-
czego i o koncentryczne położenie w stosunku do najbardziej zagrożonych granic państwa. Toż
samo zresztą robią nasi sąsiedzi”4. Książka Wańkowicza jest jednym z najwybitniejszych, wręcz
doskonałych przykładów prac propagandowych i agitacyjnych okresu II RP. Jej początek to
opis pięciu podróży po kraju z okresu 1937-19385. Duża jej część poświęcona jest procesowi
powstawania i formowania się Centralnego Okręgu Przemysłowego, ale także sukcesowi
portu w Gdyni. Zawiera także opisy możliwości wynikających z eksploatacji kopalń i zakładów
przemysłowych na właśnie, „entuzjastycznie odzyskanym” Zaolziu. Mimo ogromnej liczby
przytoczonych danych statystycznych, nie nuży. Napisana jest bardzo dynamicznym językiem,

4 M. Wańkowicz, Sztafeta..., op. cit., s. 49.
5 Pierwszą publikacją Melchiora Wańkowicza na ten temat była książka C.O.P.: ognisko siły - Centralny
Okręg Przemysłowy, Warszawa 1938.0 jej ogromnej popularności świadczy fakt, że jeszcze w roku wydania doczekała
się dwóch wznowień. Jej 165 stron staje się preludium do następnej książki, która przyniesie mu prawdziwą sławę
i pozycje mistrza reportażu propagandowego.