DOI article:
Nelken, Halina: Obraz Wacława z Oswięcimia z r. 1599
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.21218#0100
Antonin z Przemyśla dobrze wiedział, dlaczego szlachta polska i ducho-
wieństwo „czynią protestacje“ i wyraźnie o tym pisał: „...Rychley podobno
niektórzy świetscy także źle sprawieni, chcą tę sprawę pociągnąć na Trybunał
Lubelski... powiedając, za tym rozdziałem Królestwo być w niebezpieczeństwie,
aby Ruska Slachta wierzgnąć nie chciała.29). Względy polityczne oraz
obawa utraty dóbr materialnych, połączona z ewentualnym rozdziałem pro-
wincji powodowały więc w równym stopniu opór duchowieństwa. Tereny
wschodnie były pierwszoplanowym zagadnieniem polityki Kościoła i warstw
panujących, gdyż zdobywanie ogromnych latyfundiów ugruntowywało po-
tęgę możnowładców, a dla duchowieństwa rokowało nadzieje na pozyskanie
Kościoła Wschodniego dla unii z Rzymem30). Zrozumiałe więc, że w okresie
agresji na Wschodzie podkreślenie odrębności narodowej odnośnych ziem było
bardzo niezręcznym posunięciem zakonu, wobec czego musiało spotkać się
z ostrym sprzeciwem ,,królewiąt“ i sprzymierzonego z nimi duchowieństwa.
Sojusz ten określał dosadnie Antonin z Przemyśla zwąc go „złością Pharyse-
uszów y BiskupówT Mimo wszystko jednak rozdział prowincji nastąpił
w r. 1614.
Nasilenie walki o niezależność prowincji ruskiej przypadło na rok 1599,
a więc rok powstania omawianego obrazu. Jego twórca, Wacław z Oświęcimia
był zakonnikiem, jak świadczy o tym jego podpis F VENCESLAUS — frater,
brat31). Ponieważ w tym czasie klasztor dominikanów w Oświęcimiu zaj-
mowali, jak wspomniano, innowiercy, napis OSVIENTIMEN jest tylko do-
wodem pochodzenia malarza z Oświęcimia; żył on bowiem i działał w klaszto-
rze krakowskim. Wobec zupełnego braku danych o tym malarzu, cenną jest
wzmianka W. Łuszczkiewicza o jego drugim rzekomo obrazie, darowanym
przez krakowski klasztor dla kościoła w Odrowążu 32). Obraz ten przedstawia
wizję ś. Jacka i wykazuje podobny splot elementów konserwatywnych
z wpływami sztuki nowożytnej, jak krakowski33).
29) Tenże, op. cit.
:i0) Pierwsza konferencja metodologiczna historyków polskich, Warszawa 1953, str. 513,
wypowiedź K. Piwarskiego: „...celem reakcji katolickiej, papiestwa i jezuitów było poweto-
wanie sobie strat poniesionych w Europie na rzecz reformacji, przez zdobycie obszarów
wschodnich Europy, tj. pozyskanie kościoła wschodniego dla unii z Rzymem... Tutaj zbiegły
się interesy papiestwa i magnaterii polskiej. W kołach bowiem magnackich uważano, że
trwałe związanie obszarów ukraińskich z Rzeczypospolitą zależy w dużej mierze od podda-
nia tych obszarów pod wpływy katolicyzmu. Wyrazem tej zbieżności interesów papiestwa
i możnowładztwa polskiego była unią brzeska, twór zresztą w części tylko odpowiadający
zamierzeniom inicjatorów'* 1.
31) F. Kopera i J. Kwiatkowski, op. cit., str. 91.
32) Sprawozdania K. El. S., t. IV, 1891, str. XLIX.
33) Obraz przedstawia ś. Jacka na tle pejzażu. Na dalszym planie z lewej strony las
i zamek na wzgórzu, z prawej zabudowania miejskie — młyn wodny, kościół i zamek.
W partii nieba złote tło oraz w mandorli Madonna z Dzieciątkiem, trzyma w ręku wstęgę
z napisem łacińskim. W kompozycji występują rodzime motywy: bocian na gnieździć, sarna
i jeleń, kwiaty i jagody. Stan obrazu pociągniętego pokostem przez miejscowego „konserwa-
94
wieństwo „czynią protestacje“ i wyraźnie o tym pisał: „...Rychley podobno
niektórzy świetscy także źle sprawieni, chcą tę sprawę pociągnąć na Trybunał
Lubelski... powiedając, za tym rozdziałem Królestwo być w niebezpieczeństwie,
aby Ruska Slachta wierzgnąć nie chciała.29). Względy polityczne oraz
obawa utraty dóbr materialnych, połączona z ewentualnym rozdziałem pro-
wincji powodowały więc w równym stopniu opór duchowieństwa. Tereny
wschodnie były pierwszoplanowym zagadnieniem polityki Kościoła i warstw
panujących, gdyż zdobywanie ogromnych latyfundiów ugruntowywało po-
tęgę możnowładców, a dla duchowieństwa rokowało nadzieje na pozyskanie
Kościoła Wschodniego dla unii z Rzymem30). Zrozumiałe więc, że w okresie
agresji na Wschodzie podkreślenie odrębności narodowej odnośnych ziem było
bardzo niezręcznym posunięciem zakonu, wobec czego musiało spotkać się
z ostrym sprzeciwem ,,królewiąt“ i sprzymierzonego z nimi duchowieństwa.
Sojusz ten określał dosadnie Antonin z Przemyśla zwąc go „złością Pharyse-
uszów y BiskupówT Mimo wszystko jednak rozdział prowincji nastąpił
w r. 1614.
Nasilenie walki o niezależność prowincji ruskiej przypadło na rok 1599,
a więc rok powstania omawianego obrazu. Jego twórca, Wacław z Oświęcimia
był zakonnikiem, jak świadczy o tym jego podpis F VENCESLAUS — frater,
brat31). Ponieważ w tym czasie klasztor dominikanów w Oświęcimiu zaj-
mowali, jak wspomniano, innowiercy, napis OSVIENTIMEN jest tylko do-
wodem pochodzenia malarza z Oświęcimia; żył on bowiem i działał w klaszto-
rze krakowskim. Wobec zupełnego braku danych o tym malarzu, cenną jest
wzmianka W. Łuszczkiewicza o jego drugim rzekomo obrazie, darowanym
przez krakowski klasztor dla kościoła w Odrowążu 32). Obraz ten przedstawia
wizję ś. Jacka i wykazuje podobny splot elementów konserwatywnych
z wpływami sztuki nowożytnej, jak krakowski33).
29) Tenże, op. cit.
:i0) Pierwsza konferencja metodologiczna historyków polskich, Warszawa 1953, str. 513,
wypowiedź K. Piwarskiego: „...celem reakcji katolickiej, papiestwa i jezuitów było poweto-
wanie sobie strat poniesionych w Europie na rzecz reformacji, przez zdobycie obszarów
wschodnich Europy, tj. pozyskanie kościoła wschodniego dla unii z Rzymem... Tutaj zbiegły
się interesy papiestwa i magnaterii polskiej. W kołach bowiem magnackich uważano, że
trwałe związanie obszarów ukraińskich z Rzeczypospolitą zależy w dużej mierze od podda-
nia tych obszarów pod wpływy katolicyzmu. Wyrazem tej zbieżności interesów papiestwa
i możnowładztwa polskiego była unią brzeska, twór zresztą w części tylko odpowiadający
zamierzeniom inicjatorów'* 1.
31) F. Kopera i J. Kwiatkowski, op. cit., str. 91.
32) Sprawozdania K. El. S., t. IV, 1891, str. XLIX.
33) Obraz przedstawia ś. Jacka na tle pejzażu. Na dalszym planie z lewej strony las
i zamek na wzgórzu, z prawej zabudowania miejskie — młyn wodny, kościół i zamek.
W partii nieba złote tło oraz w mandorli Madonna z Dzieciątkiem, trzyma w ręku wstęgę
z napisem łacińskim. W kompozycji występują rodzime motywy: bocian na gnieździć, sarna
i jeleń, kwiaty i jagody. Stan obrazu pociągniętego pokostem przez miejscowego „konserwa-
94