Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (7.1970)

EWA CHOJECKA (Kraków)

DRZEWORYTY KRONIKI JOACHIMA BIELSKIEGO
I ZAGINIONE GOBELINY ANNY JAGIELLONKI

ZE STUDIÓW NAD ZWIĄZKAMI ARTYSTYCZNYMI KRAKOWA I BRZEGU

W XVI WIEKU

Przeglądając bogaty dorobek badań ostat-
nich lat nad sztuką polską doby Odrodzenia
uderzyć musi, że przy wielkim bogactwie po-
dejmowanych tematów istnieje wśród nich
zarazem i pewna dysproporcja, wyrażająca
się w zdecydowanej przewadze tematów zwią-
zanych z dziejami architektury, a także rzeź-
by i malarstwa. Mało natomiast pojawia się
prac poświęconych renesansowej sztuce gra-
ficznej. W rezultacie takiego stanu rzeczy
dzieje renesansowego budownictwa, rzeźby
i malarstwa ■— w miarę jak na to pozwala nie-
pełnie zachowany materiał zabytkowy — są
stosunkowo dobrze znane, natomiast renesan-
sowa grafika, zwłaszcza okresu 2. połowy
w. XVI, pozostaje nadal dziedziną nie przeba-
daną, kryjącą, jak można przypuszczać, nie-
jedną jeszcze niespodziankę. Wszak grafika,
tak książkowa, jak z druków ulotnych, była
gatunkiem niezmiernie wrażliwym i chłoną-
cym nowe impulsy zarówno natury formalnej,
jak i tematycznej, docierając zaś do szerokich
rzesz odbiorców posiadała, jak żaden inny
rodzaj sztuki, zdolność oddziaływania na gu-
sty artystyczne; jako środek masowego prze-
kazu służyła przy tym jako źródło informacji,
często jedynej, o dziełach sztuki szerszemu
ogółowi niedostępnych. Stąd nie ulega wątpli-
wości, że o pełnym obrazie sztuki polskiego
Odrodzenia będziemy mogli mówić dopiero po
przebadaniu wyposażenia graficznego druków
polskich XVI stulecia.

Renesansowa grafika, rozpowszechniając
artystyczne nowości, równocześnie przekształ-
cała je zgodnie z miejscowymi tendencjami
formalnymi, tymi tendencjami, w których do-
chodzą do głosu wartości określane mianem
sztuki rodzimej. Grafikę renesansową, zwła-

szcza tę z drugiej połowy w. XVI, należałoby
więc rozpatrywać także w kontekście owej
swoistej lokalnej kultury artystycznej, której
zaczątki zjawiają się w w. XVI, zaś punkt
kulminacyjny przypada na okres „sarmatyz-
rau" XVII wieku K

Drugim źródłem, dotąd tylko częściowo
wykorzystanym, są teksty literackie i zawar-
te w nich wiadomości o sztuce. Badania w tym
zakresie ześrodkowały się głównie na pismach
zawierających wypowiedzi teoretyczne2. Ma-
teriałów tego rodzaju nie wydobyto wiele,
wszak teoretycznych uwag nasza literatura
renesansowa nie zawiera w nadmiarze. Obfi-
ciej natomiast przedstawiać się może sprawa
zawartych w tekstach wiadomości o konkret-
nych dziełach sztuki. Wiadomości takie są dla
nas niezmiernie cenne, albowiem dotyczą
w dużej mierze dzieł zaginionych, nie dają-
cych się zidentyfikować z zachowanym ma-
teriałem zabytkowym.

Zdarza się przy tym często, że teksty opi-
sujące zaginione dziś dzieła sztuki są dość la-
koniczne i nie dają odpowiedzi na wiele inte-
resujących nas pytań, gdyż nasi informatorzy,
niewrażliwi na pewne istotne walory ogląda-
nych i opisywanych dzieł, po prostu wartości
tych nie zarejestrowali. Czasami musimy
przeto próbować rekonstrukcji opisywanych

1 Zagadnienie definiowania cech rodzimych w sztu-
ce polskiej oraz dyskusją na ten temat podsumował
K. P i w o c k i, Zagadnienie rodzimej twórczości
w badaniach nad sztuką polskiego renesansu, „Studia
Renesansowe", t. I, 1956, s. 87—124.

2 W. Tomkiewicz, Pisarze polskiego Odro-
dzenia o sztuce (Teksty źródłowe do dziejów teorii
sztuki, t. IV), Warszawa 1955; tenże, Stosunek
pisarzy polskich doby humanizmu do sztuki, „Studia
Renesansowe", t. I, s. 30—56.