DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Chrzanowski, Tadeusz: Płyty nagrobne z postaciami na Śląsku Opolskim w XVI-XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13796#0095
TADEUSZ CHRZANOWSKI (Kraków)
PŁYTY NAGROBNE Z POSTACIAMI W XVI—XVIII WIEKU
NA ŚLĄSKU OPOLSKIM
UWAGI WSTĘPNE
Płyty z płaskorzeźbionymi postaciami zmar-
łych występują na Śląsku w dobie renesansu
i baroku tak licznie, że w pewnym sensie sta-
nowią „specjalność lokalną" sztuki tego regio-
nu. Oczywiście spotkać je można również i na
ościennych obszarach niemieckich oraz czes-
kich, a sporadycznie pojawiają się i w Polsce
centralnej, nigdzie jednak nie posiadają tak
masowego charakteru jak na prowincji ślą-
skiej. Właśnie — prowincji, gdyż w przytła-
czającej większości występują w kościołach
wiejskich, reprezentując przedstawicieli szlach-
ty, gdy możnowładcy świeccy i duchowni
fundują sobie raczej nagrobki tumbowe lub
o rozbudowanej oprawie architektonicznej,
a mieszczaństwo korzysta z formy epitafium h
Zagadnienie płyt z postaciami nie zostało
w dotychczasowej literaturze podjęte całościo-
wo. Oczywiście większość zachowanych na
Śląsku płyt wymienia inwentarz Lutscha 2, ale
zgodnie z zasadami opracowania w rzadkich
tylko wypadkach wiąże ze sobą poszczególne
zabytki lub dodaje wartościujący komentarz.
Przedwojenne studium Bimlera o plastyce re-
nesansowej 3 tylko dorywczo w orbitę rozwa-
żań wciąga tego typu plastykę nagrobną,
a ponadto grzeszy swobodą w przypisywaniu
poszczególnych dzieł rozmaitym, wydobytym
z przekazów archiwalnych artystom. Niedaw-
no opublikowane, a poprzedzone osobnymi
1 P. Knoetel, Die Figurengrabmaler Schlesiens,
Kattowitz 1890, s. 27, 35.
2 H. L u t s c h, Verzeichniss der Kunstdenkmdler
der Provinz Schlesien, szczególnie t. II, Breslau 1889
(powiaty brzeski i namysłowski) oraz t. IV, Breslau
1894 (pozostałe powiaty).
3 K. B i m 1 e r, Die schlesische Renaissancepla-
stik, Breslau 1934.
artykułami, studium Kębłowskiego ogranicza
się natomiast do okresu 1500—1560 4, nie obej-
mując więc tych dziesięcioleci, w których po-
wstało najwięcej i zarazem najwartościowszych
płyt z postaciami.
Liczne są natomiast drobniejsze studia po-
święcone płytom z postaciami na obszarze
Górnego Śląska. Dittrich zebrał inskrypcje
nagrobków i epitafiów zachowanych w koście-
le Św. Jakuba w Nysie5, a pojedyncze obiekty
doczekały się nawet osobnych komunikatów.
Natomiast bardziej syntetycznie problematyką
artystyczną tej gałęzi sztuki zajął się Grund-
mann, który w trzech artykułach powracał do
tematu, za każdym razem nieco odmiennie
grupując materiał, ale i pomijając w tych
omówieniach znaczną liczbę wartościowych
zabytków; ponadto opracowania te obok bar-
dzo cennych spostrzeżeń, grzeszą — podobnie
jak studia Bimlera — nadmierną swobodą
atrybucji6.
Autorska i redakcyjna praca nad VII to-
mem Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce
(województwo opolskie) skłoniła mnie do po-
nownego podjęcia tematu7. Równocześnie
4J. Kębłowski, Renesansowa rzeźba na Ślą-
sku 1500—1560, Poznań 1867.
5 H. Dittrich, Die Epitaphien und Grabsteine
der katholischen Pfarrkirche St. Jacobi zu Neisse,
Neisse 1913.
6 W. Grundmann, Die Meister der neisser
Figurengrabmaler gegen Ende des 16. Jahrhunderts,
„35 Jahres-Bericht des Kunst und Altertumvereins
Neisse, 1931" (1932); tenże, Die oberschlesischen
Figurengrabmaler in Oberschlesien, [w:] Deutsche
Kulturdenkmdler in Oberschlesien, Breslau 1934,
s. 31—49; tenże, Ober schlesische Renaissancegestal-
ten in Stein, „Der Oberschlesischer" 18 (1936), s. 256—9.
7 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VII: Wo-
PŁYTY NAGROBNE Z POSTACIAMI W XVI—XVIII WIEKU
NA ŚLĄSKU OPOLSKIM
UWAGI WSTĘPNE
Płyty z płaskorzeźbionymi postaciami zmar-
łych występują na Śląsku w dobie renesansu
i baroku tak licznie, że w pewnym sensie sta-
nowią „specjalność lokalną" sztuki tego regio-
nu. Oczywiście spotkać je można również i na
ościennych obszarach niemieckich oraz czes-
kich, a sporadycznie pojawiają się i w Polsce
centralnej, nigdzie jednak nie posiadają tak
masowego charakteru jak na prowincji ślą-
skiej. Właśnie — prowincji, gdyż w przytła-
czającej większości występują w kościołach
wiejskich, reprezentując przedstawicieli szlach-
ty, gdy możnowładcy świeccy i duchowni
fundują sobie raczej nagrobki tumbowe lub
o rozbudowanej oprawie architektonicznej,
a mieszczaństwo korzysta z formy epitafium h
Zagadnienie płyt z postaciami nie zostało
w dotychczasowej literaturze podjęte całościo-
wo. Oczywiście większość zachowanych na
Śląsku płyt wymienia inwentarz Lutscha 2, ale
zgodnie z zasadami opracowania w rzadkich
tylko wypadkach wiąże ze sobą poszczególne
zabytki lub dodaje wartościujący komentarz.
Przedwojenne studium Bimlera o plastyce re-
nesansowej 3 tylko dorywczo w orbitę rozwa-
żań wciąga tego typu plastykę nagrobną,
a ponadto grzeszy swobodą w przypisywaniu
poszczególnych dzieł rozmaitym, wydobytym
z przekazów archiwalnych artystom. Niedaw-
no opublikowane, a poprzedzone osobnymi
1 P. Knoetel, Die Figurengrabmaler Schlesiens,
Kattowitz 1890, s. 27, 35.
2 H. L u t s c h, Verzeichniss der Kunstdenkmdler
der Provinz Schlesien, szczególnie t. II, Breslau 1889
(powiaty brzeski i namysłowski) oraz t. IV, Breslau
1894 (pozostałe powiaty).
3 K. B i m 1 e r, Die schlesische Renaissancepla-
stik, Breslau 1934.
artykułami, studium Kębłowskiego ogranicza
się natomiast do okresu 1500—1560 4, nie obej-
mując więc tych dziesięcioleci, w których po-
wstało najwięcej i zarazem najwartościowszych
płyt z postaciami.
Liczne są natomiast drobniejsze studia po-
święcone płytom z postaciami na obszarze
Górnego Śląska. Dittrich zebrał inskrypcje
nagrobków i epitafiów zachowanych w koście-
le Św. Jakuba w Nysie5, a pojedyncze obiekty
doczekały się nawet osobnych komunikatów.
Natomiast bardziej syntetycznie problematyką
artystyczną tej gałęzi sztuki zajął się Grund-
mann, który w trzech artykułach powracał do
tematu, za każdym razem nieco odmiennie
grupując materiał, ale i pomijając w tych
omówieniach znaczną liczbę wartościowych
zabytków; ponadto opracowania te obok bar-
dzo cennych spostrzeżeń, grzeszą — podobnie
jak studia Bimlera — nadmierną swobodą
atrybucji6.
Autorska i redakcyjna praca nad VII to-
mem Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce
(województwo opolskie) skłoniła mnie do po-
nownego podjęcia tematu7. Równocześnie
4J. Kębłowski, Renesansowa rzeźba na Ślą-
sku 1500—1560, Poznań 1867.
5 H. Dittrich, Die Epitaphien und Grabsteine
der katholischen Pfarrkirche St. Jacobi zu Neisse,
Neisse 1913.
6 W. Grundmann, Die Meister der neisser
Figurengrabmaler gegen Ende des 16. Jahrhunderts,
„35 Jahres-Bericht des Kunst und Altertumvereins
Neisse, 1931" (1932); tenże, Die oberschlesischen
Figurengrabmaler in Oberschlesien, [w:] Deutsche
Kulturdenkmdler in Oberschlesien, Breslau 1934,
s. 31—49; tenże, Ober schlesische Renaissancegestal-
ten in Stein, „Der Oberschlesischer" 18 (1936), s. 256—9.
7 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VII: Wo-