Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (7.1970)

ELŻBIETA GRABSKA (Warszawa)

WCZESNY OBRAZ KANDINSKTEGO W MUZEUM ŚLĄSKIM

Obraz zatytułowany na odwrocie Abend (il.
1), zakupiony w 1963 r. przez Muzeum Śląskie
we Wrocławiu1, należy do najwcześniejszego
i do niedawna jeszcze mało znanego okresu
twórczości Wasylego Kandinsky'ego. Dopiero
bowiem zbiory Gabrieli Miinter, przez przeszło
pół wieku przechowywane przez nią i ocalone,
a przekazane do Miejskiej Galerii w Mona-
chium w kilkanaście lat po śmierci Kandinsky'-
ego 2, uzupełniły obraz jego działalności z cza-
sów monachijskich (1900—1914), zwłaszcza
z pierwszego, przedabstrakcyjnego okresu.

W katalogu oeuvre zrekonstruowanym przez
W. Grohmanna prace z najwcześniejszego okre-
su monachijskiego do 1906 roku tworzą listę
zdecydowanie niekompletną, a wiele wymie-
nionych w niej pozycji pozostaje nadal nie-
zidentyfikowanych, bo i przez samego Kan-
dinsky'ego odnotowywanych już tylko z pa-
mięci. Kompozycja Wieczór (Abend) nie znana
była badaczom, znawcom i kolekcjonerom.
Jest więc zapewne jednym z tych, nielicznych
zresztą, obrazów, które przez debiutującego do-
piero artystę sprzedane lub ofiarowane wkrót-
ce po ich namalowaniu, często z wystaw od-
bywających się w różnych miastach rosyjskich,
niemieckich i polskich, znikły z oczu autora
i nie były nigdzie reprodukowane.

Historii obrazu Wieczór nie znamy; opiera-
jąc się jak dotąd na nielicznych tylko danych
możemy przypuszczać, iż przez kilkadziesiąt
lat znajdował się w rękach jednej rodziny od
czasu zakupienia go na początku stulecia, za-
pewne przez młodego, gustującego w modnej
-»*■-

1 Ol. pł., 64X100 cm, nr inw. VIII—1409. Pragnę
w tym miejscu podziękować dr B. Steinborn (któ-
rej staraniem obraz znalazł się w zbiorach Muzeum
Śląskiego) za wszechstronną pomoc i współpracę przy
zbieraniu porównawczego materiału.

2 Por. L. E i t n e r, Kandinsky in Miinchen,
„Burlington Magazine", nr 651 (1957), s. 193 nn.

wówczas modernistycznej manierze, amatora.

Analiza stylistyczna obrazu prowadzi do
przypuszczenia, iż powstał on między 1902
ą 1903 r. To założenie pozwala nam skonkrety-
zować powyższą hipotezę: kompozycja Wieczór
bowiem dałaby się zidentyfikować z pozycją,
którą w osobistym swym katalogu Kandinsky
odnotował z pamięci, i to niekompletnie, na
rok 1902: „Abend. Temp. Verkauft in Stet-
tin (Phalanx)" 3.

Zagadnienie atrybucji i datowania. W ana-
lizie porównawczej z szeregiem prac wiążących
się charakterem pejzażowym lub tematycz-
nym z kompozycją Wieczór trudno jest się od-
wołać do zbliżonego przykładu dużej, skończo-
nej, „pracownianej" kompozycji. Analogie sty-
listyczne odnajdujemy jedynie w grupie pej-
zaży mniejszego formatu, malowanych w więk-
szości w plenerze i mających charakter bar-
dziej studyjny. Niemniej te właśnie obrazy
i szkice pozwalają domyślać się nie tylko war-
sztatowego zaplecza Wieczoru, ale nawet zlo-
kalizować przedstawiony tu krajobraz. Jeśli bo-
wiem Wieczór należy do grupy obrazów, które
Kandinsky nazywał „pejzaże i kompozycje ro-
mantyczne" 4, to powstał on w bezpośrednim,

3 Cyt. z W. Grohman n, Vassily Kandinsky,
sa vie, son oeuvre, Paris 1958, s. 329. Jest to 8. po-
zycja tzw. I. zeszytu, wchodzącego w skład prowadzo-
nego osobiście przez malarza katalogu, na którym
Grohmann opierał się w swoim katalogu oeuvre, jak
dotąd — wciąż jeszcze niekompletnym.

4 Tak je określił w notatce autobiograficznej
z lat trzydziestych, pisanej dla „Cahiers d'Art"
(wzmiankowanej przez Grohmanna, op. cit,
s. 47). W Riickblick (pisanym w 1913 r.) charaktery-
zuje Kandinsky dawniejsze próby plenerowe jako
niezadowalające go i wykonywane z niejakim przy-
musem, w przeciwieństwie do zawsze fascynującej
go „kompozycji": „Das Wandern mit dem Malkasten
mit dem Gejuhl eines Jtigers im Herzen empjand ich
nicht ais so verantwortlich, wie das Malen von Bil-