Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (9.1973)

ROZPRAWY

ALICJA KARŁOWSKA-KAMZOWA (Poznań)

WROCŁAWSKIE DRZEWORYTY KONRADA BAUMGARTENA
Ze studiów nad związkami artystycznymi Wrocławia i Krakowa w początkach XVI wieku*

Drzeworyt z patronami Śląska, wykonany na prze-
łomie wieku XV i XVI, bywał wielokrotnie wzmian-
kowany w opracowaniach starodruków wrocławskich
i krakowskich. Pozwalam sobie raz jeszcze powrócić
do omówienia problemów związanych z tym dziełem,
ponieważ nasunęła się możliwość pełniejszego okreś-
lenia zespołu dzieł mistrza, którego gmerk, a także
nazwisko udało się ustalić. Równocześnie będzie
można wskazać na oddziaływanie tej ryciny na kom-
pozycje kart tytułowych druków wykonanych dla
diecezji wrocławskiej i druków związanych z Kra-
kowem — na przestrzeni pierwszej ćwierci XVI wieku.

W badaniach sztuki przedstawiającej ważne zagad-

nienie pierwowzorów rycin, ich naśladownictw i na-
stępstw było do tej pory zbyt mało systematycznie
określone, przynajmniej dla zabytków XV i począt-
ków XVI wieku. Powierzchowne rozpatrywanie tych
zagadnień prowadzi niejednokrotnie do nieprecyzyj-
nych datowań i wadliwego określania stopnia orygi-
nalności dzieł, szczególnie sztuki prowincjonalnej.
Wszystkie drzeworyty, które omówimy, stanowiły
ilustracje książkowe, zatem dokładne ustalenie chro-
nologii jest możliwe i ułatwia przedstawienie zagad-
nienia pierwowzorów, naśladownictw i następstw w tej
grupie obiektów.

I. DRZEWORYT Z PATRONAMI ŚLĄSKA

W drukarni Piotra Schóffera w Moguncji w latach
1483, 1488/89 i 1499 1 wydano trzy edycje Mszału
dla diecezji wrocławskiej. Zamówił je biskup Jan Roth
(1483 — 1505), humanista, wykształcony miłośnik sztu-
ki. Woluminy pozbawione kart tytułowych ozdobione
były jedynie tzw. drzeworytami kanonowymi z wy-
obrażeniem Ukrzyżowanego. Do pierwszej składki
niektórych egzemplarzy mszału w roku 1499 doklejo-
no na wstępie jedną kartę, z drzeworytem odbitym na

* Praca była referowana na posiedzeniach wrocławskiego
i poznańskiego oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
Wdzięczna jestem pani prof. M. Burbiance za życzliwe podjęcie
dyskusji z moimi hipotezami. Dziękuję również doc. dr E. Iwa-
noyce za rady, których mi udzielał podczas przygotowywania ni-
niejszej rozprawy.

1 A. Schramm, Der Bilderschmuck der Friidrucke, t. XIV,
Leipzig 1931, s. 8, 9, 11, 38.

wewnętrznej stronie2. Rycina o wymiarach 23,2x
16,5 cm (il. 1) przedstawia tarczę z herbami diecezji wro-

2 Prof. M. Burbianka ustaliła, co następuje. W Bibliotece
Uniwersyteckiej we Wrocławiu znajduje się obecnie 9 egzemplarzy
mszału drukowanego przez Piotra Schóffera w Moguncji w 1499
roku. Wariant A (5 egzemplarzy) posiada w kolofonie napis
informujący, że mszał przeznaczony jest dla diecezji wrocławskiej
oraz datę wykonania. Trzy egzemplarze posiadają doklejoną kartę
z drzeworytem do pierwszej składki, która posiada tylko sześć
kart, podczas gdy dalsze mają ich po osiem. Na oprawach wytło-
czono napis Missale Wratislavien., Missale Wrat. Czwarty egzem-
plarz jest zdefektowany, piąty pochodzący z kościoła śś. Piotra
i Pawła w Legnicy nie posiada ani drzeworytu, ani napisu
na okładce. Ponadto dwa egzemplarze z ryciną i napisami na okład-
kach wymieniał A. Trounier, Die Missaldrucke Peter Sclwffer
imd seines Sohnes Johaiut, Mainz 1908 (Veróffentlichungen der
Gutenberger Gesellschaft, V—VII).

Wariant B — nie posiada informacji w kolofonie, dla której
diecezji został przeznaczony. Wśród czterech egzemplarzy prze-