DOI Artikel:
Pokora, Jakub: Śląskie płyty nagrobe z metalowymi aplikacjami z XIV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13798#0033
JAKUB POKORA (Warszawa)
ŚLĄSKIE PŁYTY NAGROBNE Z METALOWYMI
APLIKACJAMI Z XIV WIEKU*
I. STAN BADAŃ
Artykuł traktuje o kilku zabytkach średniowiecznej
sztuki sepulkralnej, które znajdują się na ziemiach
Śląska. Są to płyty nagrobne z piaskowca, przedsta-
wienia zaś postaci zmarłego w obramieniu architekto-
nicznym, obrzeżonym bordiurą inskrypcji, wykonane
są w metalu, szczegóły — w technice grawerunku.
W ten sposób powstała specyficzna odmiana inkru-
stacji — kamień z aplikacjami metalowymi. Zabytki
takie znajdują się we Wrocławiu i w Lubiążu. Ze
względu na ich różnice chronologiczne, artystyczne,
a także i częściowo treściowe, można materiał podzie-
lić na grupę lubiąską i wrocławską.
W kościele pocysterskim pod wezwaniem Najświęt-
szej Marii Panny w Lubiążu znajdują się cztery płyty
nagrobne (il. 1—4): książąt Bolesława Wysokiego
(zm. 1201 r.), Przemka ścinawskiego (zm. 1289 r.),
Konrada żagańskiego (zm. 1304r.) oraz rycerza Marci-
na Buzwoy'a (zm. ok. 1315 r.) Ł. Nagrobki książęce
umieszczone są w posadzce prezbiterium, a płyta
rycerska — w północnej ścianie ambitu, na prawo od
portalu prowadzącego do kaplicy książęcej. Wszyst-
kie płyty wykonano z piaskowca inkrustowanego
grawerowanymi aplikacjami metalowymi2, które to
aplikacje tworzą przedstawienia zmarłych, ich obra-
mienia architektoniczne, elementy heraldyczne i in-
skrypcje. Sylweta postaci i obramienie architektoniczne
są ułożone z mniejszych płytek metalowych, różnych
rozmiarów i kształtów. Każdą z liter napisu oddzielnie
wmontowano w kamień, każda z nich to samodzielny
obrobiony odlew (il. 5). Wygrawerowane rylcem szcze-
* Artykuł ten jest wersją pracy magisterskiej, pisanej w 1970 r.
na Uniwersytecie Wrocławskim pod kierunkiem prof. dr Zygmunta
Świechowskiego, którego proszę o przyjęcie serdecznych podzię-
kowań za pomoc i radę. Dziękuję także dr Annie Skowrońskiej
i doc. dr. Mieczysławowi Zlatowi za cenne wskazówki.
1 Pozycje katalogu nr I—IV.
2 Skład chemiczny stopu użytego na aplikacje płyt nagrob-
nych w Lubiążu i we Wrocławiu nie jest znany. Starsza literatura
określa ten metal jako mosiądz lub brąz. Słuszniej jednak przyjąć,
że jest to auricalcum, stop, z którego wykonywano w średniowieczu
płyty nagrobne.
3 - Roczniki Sztuki Śląskiej, IX.
góły na metalowej sylwecie (il. 6) zmieniają ją w bar-
dziej konkretną postać z twarzą, tułowiem, rękoma,
nogami; ubraną w szatę osoby świeckiej czy duchow-
nej. Dla podkreślenia czytelności rysunku wypełnia-
no ryty grawerunku czarną pastą (ślady po niej
w płytach książąt Bolesława, Przemka i Konrada).
Tak opracowane grawersko płytki wmontowywano
w odpowiednio wycięte zagłębienia prostokątnej, gru-
bej tafli piaskowca. Przyklejano je do kamienia przy
pomocy smoły.
Kompozycja przedstawień na płytach w Lubiążu
jest jednakowa: w środku znajduje się przedsta-
wienie postaci zmarłego, wielkości naturalnej, postać
ta stoi w obramieniu architektonicznym; całość —
wzdłuż boków prostokąta — obiega dookoła inskryp-
cja.
Zabytki wrocławskie znajdują się w dolnym kościele
św. Krzyża (krypta Św. Bartłomieja): dwie płyty
biskupów (il. 7, 8) — Nankera (zm. 1341 r.) i Stefana
z Lubuszy (zm. 1345 r.), oraz w kościele św. Klary,
tzw. kościele wewnętrznym przy obecnym klasztorze
urszulanek: jedna płyta podwójna (il. 9) opatki Anny
(zm. 1345 r.) i klaryski Małgorzaty (zm. 1343 r.)3.
Te trzy nagrobki wrocławskie charakteryzują się bo-
gatym obramieniem architektonicznym i niewielką,
w porównaniu z wymiarami całej płyty, aplikacją me-
talową wizerunku zmarłego (stosunek wysokości figury
do długości tafli piaskowca wynosi około 3:5). Wykła-
dzina metalowa wykonana jest prawdopodobnie z auri-
calcum'1. Opracowanie grawerskie metalu, a także
i ogólna kompozycja przedstawienia podobne są do
płyt w Lubiążu.
Wartość historyczna i artystyczna nagrobków w Lu-
biążu już dość wcześnie zwróciła uwagę badaczy nie-
mieckich. Schultz5 omawia je najobszerniej, przypisuje
3 Pozycje katalogu nr V--VII.
4 Por. przyp. 2.
5 A. Schultz, Die Cistercienser-Kloslerkirche zu Leubus,[\\:]
„Abhandlungen der Schlesischen Gesellschaft fur vaterlandische
Cultur", 1870, s. 75-85.
ŚLĄSKIE PŁYTY NAGROBNE Z METALOWYMI
APLIKACJAMI Z XIV WIEKU*
I. STAN BADAŃ
Artykuł traktuje o kilku zabytkach średniowiecznej
sztuki sepulkralnej, które znajdują się na ziemiach
Śląska. Są to płyty nagrobne z piaskowca, przedsta-
wienia zaś postaci zmarłego w obramieniu architekto-
nicznym, obrzeżonym bordiurą inskrypcji, wykonane
są w metalu, szczegóły — w technice grawerunku.
W ten sposób powstała specyficzna odmiana inkru-
stacji — kamień z aplikacjami metalowymi. Zabytki
takie znajdują się we Wrocławiu i w Lubiążu. Ze
względu na ich różnice chronologiczne, artystyczne,
a także i częściowo treściowe, można materiał podzie-
lić na grupę lubiąską i wrocławską.
W kościele pocysterskim pod wezwaniem Najświęt-
szej Marii Panny w Lubiążu znajdują się cztery płyty
nagrobne (il. 1—4): książąt Bolesława Wysokiego
(zm. 1201 r.), Przemka ścinawskiego (zm. 1289 r.),
Konrada żagańskiego (zm. 1304r.) oraz rycerza Marci-
na Buzwoy'a (zm. ok. 1315 r.) Ł. Nagrobki książęce
umieszczone są w posadzce prezbiterium, a płyta
rycerska — w północnej ścianie ambitu, na prawo od
portalu prowadzącego do kaplicy książęcej. Wszyst-
kie płyty wykonano z piaskowca inkrustowanego
grawerowanymi aplikacjami metalowymi2, które to
aplikacje tworzą przedstawienia zmarłych, ich obra-
mienia architektoniczne, elementy heraldyczne i in-
skrypcje. Sylweta postaci i obramienie architektoniczne
są ułożone z mniejszych płytek metalowych, różnych
rozmiarów i kształtów. Każdą z liter napisu oddzielnie
wmontowano w kamień, każda z nich to samodzielny
obrobiony odlew (il. 5). Wygrawerowane rylcem szcze-
* Artykuł ten jest wersją pracy magisterskiej, pisanej w 1970 r.
na Uniwersytecie Wrocławskim pod kierunkiem prof. dr Zygmunta
Świechowskiego, którego proszę o przyjęcie serdecznych podzię-
kowań za pomoc i radę. Dziękuję także dr Annie Skowrońskiej
i doc. dr. Mieczysławowi Zlatowi za cenne wskazówki.
1 Pozycje katalogu nr I—IV.
2 Skład chemiczny stopu użytego na aplikacje płyt nagrob-
nych w Lubiążu i we Wrocławiu nie jest znany. Starsza literatura
określa ten metal jako mosiądz lub brąz. Słuszniej jednak przyjąć,
że jest to auricalcum, stop, z którego wykonywano w średniowieczu
płyty nagrobne.
3 - Roczniki Sztuki Śląskiej, IX.
góły na metalowej sylwecie (il. 6) zmieniają ją w bar-
dziej konkretną postać z twarzą, tułowiem, rękoma,
nogami; ubraną w szatę osoby świeckiej czy duchow-
nej. Dla podkreślenia czytelności rysunku wypełnia-
no ryty grawerunku czarną pastą (ślady po niej
w płytach książąt Bolesława, Przemka i Konrada).
Tak opracowane grawersko płytki wmontowywano
w odpowiednio wycięte zagłębienia prostokątnej, gru-
bej tafli piaskowca. Przyklejano je do kamienia przy
pomocy smoły.
Kompozycja przedstawień na płytach w Lubiążu
jest jednakowa: w środku znajduje się przedsta-
wienie postaci zmarłego, wielkości naturalnej, postać
ta stoi w obramieniu architektonicznym; całość —
wzdłuż boków prostokąta — obiega dookoła inskryp-
cja.
Zabytki wrocławskie znajdują się w dolnym kościele
św. Krzyża (krypta Św. Bartłomieja): dwie płyty
biskupów (il. 7, 8) — Nankera (zm. 1341 r.) i Stefana
z Lubuszy (zm. 1345 r.), oraz w kościele św. Klary,
tzw. kościele wewnętrznym przy obecnym klasztorze
urszulanek: jedna płyta podwójna (il. 9) opatki Anny
(zm. 1345 r.) i klaryski Małgorzaty (zm. 1343 r.)3.
Te trzy nagrobki wrocławskie charakteryzują się bo-
gatym obramieniem architektonicznym i niewielką,
w porównaniu z wymiarami całej płyty, aplikacją me-
talową wizerunku zmarłego (stosunek wysokości figury
do długości tafli piaskowca wynosi około 3:5). Wykła-
dzina metalowa wykonana jest prawdopodobnie z auri-
calcum'1. Opracowanie grawerskie metalu, a także
i ogólna kompozycja przedstawienia podobne są do
płyt w Lubiążu.
Wartość historyczna i artystyczna nagrobków w Lu-
biążu już dość wcześnie zwróciła uwagę badaczy nie-
mieckich. Schultz5 omawia je najobszerniej, przypisuje
3 Pozycje katalogu nr V--VII.
4 Por. przyp. 2.
5 A. Schultz, Die Cistercienser-Kloslerkirche zu Leubus,[\\:]
„Abhandlungen der Schlesischen Gesellschaft fur vaterlandische
Cultur", 1870, s. 75-85.