DOI Artikel:
Gumiński, Samuel: Późnobarokowy kościół w Sicinach i problem jego autorstwa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13798#0097
SAMUEL GUMIŃSKI (Wrocław)
PÓŹNOBAROKOWY KOŚCIÓŁ W SICINACH I PROBLEM JEGO AUTORSTWA
Kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina
w Sicinach należy do celniejszych dziel śląskiej archi-
tektury późnobarokowej i jako taki doczekał się
omówienia w pracach Patzaka i Grundmanna l. Wy-
daje się jednak, że dotyczące go problemy nie zostały
w pełni rozwinięte.
Poprzedni kościół groził ruiną i był za mały dla
powiększającej się liczby parafian, toteż Konstanty
Bayer, opat lubiąskiego klasztoru cystersów, do któ-
rego dóbr wieś należała, zdecydował się zburzyć go
i zastąpić nowym2. 18 lutego 1736 został zawarty
kontrakt budowlany pomiędzy opactwem lubiąskim
a legnickim budowniczym Marcinem Frantzem.
12 marca tegoż roku rozpoczęto kopanie fundamen-
tów; jednocześnie burzono stary kościół. 10 kwiet-
nia położono kamień węgielny. Niewiele później prace
przerwano na kilka miesięcy z powodu konieczności
przeprowadzenia naprawy szkód wynikłych przy po-
1 B. Patzak, Die Jesuitenkirche zu Glogau wid die Kir che zu
Seitsch, Glogau 1922, s. 17—35. G. Grundmann, Die Baumei-
sterfamilie Frantz, Breslau 1937, s. 77 — 83, 114. Opierając się
na materiałach źródłowych znanych Patzakowi i powtarzając
jego wnioski pisze również o kościele sicińskim R. Scholz,
Die St. Martinuskirche zu Seitsch — ein Schlesisches Barock-
baudenkmal des Klosters Leubus, „Guhrauer Grenzbote. Ka-
lender fur Stadt und Kreis Guhrau 1933", Guhrau 1933, s. 79-
81 nlb.
2 Podjęcie decyzji budowy v.' Sicinach nowego, okazałego
kościoła wyjaśniać może również ówczesna sytuacja religijno-
polityczna. W chwili rozpoczęcia budowy sicińskiego kościoła
okoliczne tereny były w znacznej mierze ewangelickie, a ponadto
blisko stąd było do bardzo żywego środowiska protestanckiego
w Głogowie oraz do — co prawda za ówczesną granicą
polską leżącego Leszna, gdzie również istniał silny ośrodek pro-
testancki. Dlatego więc Siciny były przedmiotem szczególnej
uwagi czynników katolickich, a wiadomo, że działalność kontr-
reformacyjna była intensywnie prowadzona przez cystersów lu-
biąskich, którzy, obok jezuitów, grali główną rolę w akcji mi-
syjnej na Śląsku - por. Patzak, op. cit., s. 17 oraz K. Kali-
nowski, Barokowe opactwo cysterskie w Lubiążu, „Zeszyty
Panu Profesorowi Drowi Adamowi Bochnakowi
poświęcam
żarze budynków probostwa i dopiero z początkiem
lipca roku następnego podjęto roboty przy kościele.
Posuwały się one szybko. W maju 1738 zawarto kon-
trakt na wykonanie ołtarza i ambony, a w r. 1740
musiały istnieć już sklepienia, skoro pokryto je wów-
czas freskami 3. 28 października tegoż roku kościół
został poświęcony przez opata Bayera. W latach
1741 — 1742 uzupełniano wyposażenie wnętrza. Po-
została do wykonania tylko wieża, przy której jednak
prace trwały bardzo długo, przerywane trudnościami
wynikłymi z wojny siedmioletniej. Dopiero następca
Bayera, opat Tobiasz Stusch, wydał 3 kwietnia 1753
polecenie ukończenia wieży i istotnie 17 września tegoż
roku zatknięto na niej gałkę z krzyżem, a w roku na-
stępnym wykonano portal w przyziemiu, o czym świad-
czy umieszczona na nim data 1754. Było to jednak
rozwiązanie prowizoryczne. Ówczesny widok kościoła
przekazany w rysunku Wernhera przedstawia wieżę
doprowadzoną jedynie do wysokości gzymsu koro-
nującego korpusu, nakrytą czterospadowym dachem
Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
Historia Sztuki", II (1960), s. 85. Również G. Miinch (Hugo
Schnells „Baierischer Barock" von Schlesien gesehen, ,,Archiv
fur schlesische Kirchengeschichte", II (1937), s. 138), zwraca-
jąc uwagę na powyżej przedstawioną sytuację wyznaniową, pod-
kreśla dobitnie kontrreformacyjny charakter dekoracji malar-
skiej kościoła w Sicinach. O szczegółach historii budowy ko-
ścioła w XVIII w. por.: Patzak, op. cit., s. 17 i nn. — O po-
przednim kościele por. J. Dierich, Altherwiirdiges im heimat-
lichen H&userben, „Guhrauer Grenzbote. Kalender fiir Stadt und
Kreis Guhrau 1932", Guhrau 1932, s. 88 n. nlb. Przedstawienie
starego kościoła znajduje się też na fresku z XVIII w. Ignacego
Axtera, zdobiącym plafon w budynku dawnego probostwa w Si-
cinach.
3 Rzeźby wyposażenia wykonał Franciszek Józef Mangold,
obraz ołtarza głównego Christian Filip Bentum, malowidła
sklepienne — za które zapłacono we wrześniu 1740 — Jan
Antoni Felder i Ignacy Axter — por. Patzak, op. cit., s. 18 — 19.
* F. B. Wernher, Topographia seu Compendium Silesiae.
Pars V, Biblioteka Uniwersytetu we Wrocławiu, Oddział Ręko-
pisów, sygn. IV F 113 b, t. 3, rysunek na odwrociu ss. 169 i 170.
PÓŹNOBAROKOWY KOŚCIÓŁ W SICINACH I PROBLEM JEGO AUTORSTWA
Kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina
w Sicinach należy do celniejszych dziel śląskiej archi-
tektury późnobarokowej i jako taki doczekał się
omówienia w pracach Patzaka i Grundmanna l. Wy-
daje się jednak, że dotyczące go problemy nie zostały
w pełni rozwinięte.
Poprzedni kościół groził ruiną i był za mały dla
powiększającej się liczby parafian, toteż Konstanty
Bayer, opat lubiąskiego klasztoru cystersów, do któ-
rego dóbr wieś należała, zdecydował się zburzyć go
i zastąpić nowym2. 18 lutego 1736 został zawarty
kontrakt budowlany pomiędzy opactwem lubiąskim
a legnickim budowniczym Marcinem Frantzem.
12 marca tegoż roku rozpoczęto kopanie fundamen-
tów; jednocześnie burzono stary kościół. 10 kwiet-
nia położono kamień węgielny. Niewiele później prace
przerwano na kilka miesięcy z powodu konieczności
przeprowadzenia naprawy szkód wynikłych przy po-
1 B. Patzak, Die Jesuitenkirche zu Glogau wid die Kir che zu
Seitsch, Glogau 1922, s. 17—35. G. Grundmann, Die Baumei-
sterfamilie Frantz, Breslau 1937, s. 77 — 83, 114. Opierając się
na materiałach źródłowych znanych Patzakowi i powtarzając
jego wnioski pisze również o kościele sicińskim R. Scholz,
Die St. Martinuskirche zu Seitsch — ein Schlesisches Barock-
baudenkmal des Klosters Leubus, „Guhrauer Grenzbote. Ka-
lender fur Stadt und Kreis Guhrau 1933", Guhrau 1933, s. 79-
81 nlb.
2 Podjęcie decyzji budowy v.' Sicinach nowego, okazałego
kościoła wyjaśniać może również ówczesna sytuacja religijno-
polityczna. W chwili rozpoczęcia budowy sicińskiego kościoła
okoliczne tereny były w znacznej mierze ewangelickie, a ponadto
blisko stąd było do bardzo żywego środowiska protestanckiego
w Głogowie oraz do — co prawda za ówczesną granicą
polską leżącego Leszna, gdzie również istniał silny ośrodek pro-
testancki. Dlatego więc Siciny były przedmiotem szczególnej
uwagi czynników katolickich, a wiadomo, że działalność kontr-
reformacyjna była intensywnie prowadzona przez cystersów lu-
biąskich, którzy, obok jezuitów, grali główną rolę w akcji mi-
syjnej na Śląsku - por. Patzak, op. cit., s. 17 oraz K. Kali-
nowski, Barokowe opactwo cysterskie w Lubiążu, „Zeszyty
Panu Profesorowi Drowi Adamowi Bochnakowi
poświęcam
żarze budynków probostwa i dopiero z początkiem
lipca roku następnego podjęto roboty przy kościele.
Posuwały się one szybko. W maju 1738 zawarto kon-
trakt na wykonanie ołtarza i ambony, a w r. 1740
musiały istnieć już sklepienia, skoro pokryto je wów-
czas freskami 3. 28 października tegoż roku kościół
został poświęcony przez opata Bayera. W latach
1741 — 1742 uzupełniano wyposażenie wnętrza. Po-
została do wykonania tylko wieża, przy której jednak
prace trwały bardzo długo, przerywane trudnościami
wynikłymi z wojny siedmioletniej. Dopiero następca
Bayera, opat Tobiasz Stusch, wydał 3 kwietnia 1753
polecenie ukończenia wieży i istotnie 17 września tegoż
roku zatknięto na niej gałkę z krzyżem, a w roku na-
stępnym wykonano portal w przyziemiu, o czym świad-
czy umieszczona na nim data 1754. Było to jednak
rozwiązanie prowizoryczne. Ówczesny widok kościoła
przekazany w rysunku Wernhera przedstawia wieżę
doprowadzoną jedynie do wysokości gzymsu koro-
nującego korpusu, nakrytą czterospadowym dachem
Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
Historia Sztuki", II (1960), s. 85. Również G. Miinch (Hugo
Schnells „Baierischer Barock" von Schlesien gesehen, ,,Archiv
fur schlesische Kirchengeschichte", II (1937), s. 138), zwraca-
jąc uwagę na powyżej przedstawioną sytuację wyznaniową, pod-
kreśla dobitnie kontrreformacyjny charakter dekoracji malar-
skiej kościoła w Sicinach. O szczegółach historii budowy ko-
ścioła w XVIII w. por.: Patzak, op. cit., s. 17 i nn. — O po-
przednim kościele por. J. Dierich, Altherwiirdiges im heimat-
lichen H&userben, „Guhrauer Grenzbote. Kalender fiir Stadt und
Kreis Guhrau 1932", Guhrau 1932, s. 88 n. nlb. Przedstawienie
starego kościoła znajduje się też na fresku z XVIII w. Ignacego
Axtera, zdobiącym plafon w budynku dawnego probostwa w Si-
cinach.
3 Rzeźby wyposażenia wykonał Franciszek Józef Mangold,
obraz ołtarza głównego Christian Filip Bentum, malowidła
sklepienne — za które zapłacono we wrześniu 1740 — Jan
Antoni Felder i Ignacy Axter — por. Patzak, op. cit., s. 18 — 19.
* F. B. Wernher, Topographia seu Compendium Silesiae.
Pars V, Biblioteka Uniwersytetu we Wrocławiu, Oddział Ręko-
pisów, sygn. IV F 113 b, t. 3, rysunek na odwrociu ss. 169 i 170.