Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (9.1973)

JAN PRZAŁA (Sandomierz)

SARKOFAGI PIASTÓW W BRZEGU I LEGNICY

I. Cel i zakres pracy, stan badań i dzieje sarkofagów. — II. Charakterystyka ogólna sarkofagów
i katalog. — III. Problemy autorstwa i wykonawstwa sarkofagów. — IV. Dekoracja emblematycz-
na i treści ideowe sarkofagów. — V. Porównania; oryginalność sarkofagów piastowskich.

Z Piastami, panującymi nad księstwami legnickim,
brzeskim i wołowskim do r. 1675, jest związany zespół
metalowych sarkofagów, wykonanych w w. XVI
i XVII. Część z nich znajduje się w Mauzoleum Pia-
stów przy kościele św. Jana Chrzciciela w Legnicy,
część w Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu i w tam-
tejszej krypcie grobowej pod prezbiterium dawnego
kościoła zamkowego. Zachowało się dawdzieścia sześć
sarkofagów, wśród nich spora jednak liczba pozba-
wionych dekoracji lub ozdobionych skromnie, które —
jako nieciekawe pod względem artystycznym i ikono-
graficznym — nie zostały włączone w ramy niniejszego
opracowania l.

Tematem pracy są natomiast dzieła wysokiego
kunsztu złotniczego i konwisarskiego, powstałe głów-
nie w latach 1659 — 1677, interesujące również ze
względu na program ikonograficzny, wyrażony za
pomocą emblematów, nie często spotykanych na tego
typu zabytkach z w. XVII. Do nich należą sarkofagi:
I. Zofii Elżbiety (1589-1622), żony księcia Jerzego
Rudolfa, II. Zofii Katarzyny (1601-1659), pierw-
szej żony Jerzego III, III. Zofii Magdaleny (1624—
1660), córki księcia brzeskiego Jana Chrystiana, IV.
Ludwika IV (1616-1663), V. Elżbiety Marii Karoliny
(1638 — 1664), drugiej żony Jerzego III, VI. Jerzego III
(1611-1664), Vn. Chrystiana II (1618-1672), VIH.
Jerzego Wilhelma (1660-1675), ostatniego Piasta,

1 Artykuł niniejszy jest nową, skróconą i zmienioną w ukła-
dzie wersją rozprawy doktorskiej pt. „Sarkofagi ostatnich
Piastów (1659—1677). Studium historyczno-ikonograficzne",
napisanej w latach 1964-1969 w Instytucie Historii Sztuki
Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie pod kierunkiem Prof.
dr. Jerzego Szabłowskiego. Autor poczuwa się do miłego obo-
wiązku serdecznego podziękowania wszystkim osobom i insty-
tucjom, które uczynnością i życzliwymi radami dopomogły
w powstawaniu tej pracy, w szczególności zaś promotorowi,
Prof. dr. Jerzemu Szabłowskiemu, oraz Doc. dr. Józefowi Le-
piarczykowi i Doc. dr. Mieczysławowi Zlatowi.

I

i IX, jego matki, księżny Ludwiki (1631 — 1680).
Sarkofag Zofii Elżbiety (nr I), mimo że nie mieści
się w wyznaczonych granicach czasowych, uwzględ-
niono w dysertacji jako stanowiący najwcześniejszy
w omawianym zespole przykład zastosowania przed-
stawień emblematycznych.

W ramach powyższego tematu autor starał się
naszkicować stan badań i dzieje sarkofagów, schara-
kteryzować ich styl, określić ich miejsce w ówczesnym
rzemiośle artystycznym, ustalić ich twórców (kon-
wisarzy, złotników, malarzy, autorów programów
ikonograficznych) i daty wykonania, wreszcie wyjaśnić
ikonograficzną stronę dekoracji i zawarty w niej
program ideowy. Celem pracy było nadto sporządze-
nie dokumentacji fotograficznej i opisowej sarkofagów,
której dotąd brakowało.

Rozprawa opiera się w zasadzie na analizie materia-
łu zabytkowego oraz źródeł pisanych — archiwaliów
i starodruków, przy czym starano się w miarę moż-
ności uwzględnić w pełni dotychczasową literaturę
przedmiotu, powiedzmy sobie od razu: dość szczupłą,
organiczającą się do luźnych na ogół wzmianek.

Streszczając dotychczasowy stan badań można
stwierdzić, że poza zwróceniem uwagi na brzeskiego
konwisarza Jeremiasza Weske, któremu przypisano
autorstwo dwóch sarkofagów (nr V i VI) 2, nie pod-
jęto prób udzielenia odpowiedzi na szereg innych
pytań, zarówno w sprawie twórców pozostałych sar-
kofagów, jak też w sprawie treści artystycznych i ideo-
wych omawianego zespołu zabytków.

Dzieje sarkofagów, tak legnickich jak i brzeskich,

2 E. Hintze, Die deutsche Zinngiesser wid ilire Marken, t.
IV, Leipzieg 1926, nr 375; E. Giinther, lllustrierter Fiihrer durch
Brieg, Brieg 1929, s. 83; T. Chrzanowski, M. Kornecki,
M. Z lat, Powiat brzeski, [w:] Katalog Zabytków Sztuki w Polsce,
t. VII, s. 1, Warszawa 1962, s. 22; M. Zlat, Brzeg, Wrocław
1960, s. 1J3,