DOI Artikel:
Petrus, Jerzy T.: Kilka uwag o wrocławskiej kaplicy św. Elżbiety (W związku z pracą Konstantego Kalinowskiego, "Kaplica św. Elżbiety przy katedrze we Wrocławiu")
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13798#0115
MISCELLANEA
JERZY T. PETRUS (Kraków)
KILKA UWAG O WROCŁAWSKIEJ KAPLICY ŚW. ELŻBIETY
(W związku z pracą Konstantego Kalinowskiego: Kaplica św. Elżbiety przy katedrze
we Wrocławiu)
Opublikowana ostatnio monografia kaplicy św. Elż-
biety stanowi ważną pozycję w badaniach nad ślą-
ską sztuką baroku l. Praca ta, poświęcona bogatej
problematyce fundacji kardynała Fryderyka Heskiego,
obok krytycznego omówienia literatury przedmiotu,
uporządkowania materiału faktograficznego i wyjaś-
nienia zawartych w nim niejasności, zajmuje się
szeroko analizą i interpretacją zabytku. Omówienie
form architektonicznych oraz ich związków ze sztuką
rzymską, uwypuklonych przedstawieniem działal-
ności fundatora kaplicy, jest podsumowaniem dotych-
czasowego stanu wiedzy o stylistycznej i artystycznej
genezie budowli. Problematyka badawcza poszerzona
została o ocenę udziału poszczególnych artystów w rea-
lizacji kaplicy elżbietańskiej, podniesienie jej znaczenia
dla sztuki wrocławskiej w. XVIII, a przede wszyst-
kim o nie podjętą dotychczas w literaturze próbę
odczytania programu ideowego malarskiej i rzeźbiar-
skiej dekoracji wnętrza. Kwestią otwartą, z racji ską-
pych i wieloznacznych przekazów, pozostała nadal
sprawa autorstwa tej interesującej budowli 2.
1 K. Kalinowski, Kaplica św. Elżbiety przy katedrze
we Wrocławiu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", XV
(1969), s. 273-295.
2 Kalinowski, op. cit., s. 288 — 289, podobnie jak inni
badacze począwszy od B. Patzaka, Die Elisabethkapelle des
Breslauer Domes, Breslau 1922, skłonni są uznać Giacomo
Scianziego za twórcę kaplicy elżbietańskiej. Że był on też
architektem, to rzecz pewna, choć świadczą o tym jedynie dwa
źródła: 1. rachunki budowy kaplicy, na których podpisywał się
on jako architekt, 2. zapis w księdze chrztów katedry wrocław-
skiej, gdzie określony został jako „architektor principis". Ża-
den z tych przekazów nie może jednak być decydującym argu-
mentem przemawiającym za autorstwem Scianziego wobec
zupełnego braku innych jego dzieł architektonicznych lub wiado-
mości o nich z terenu Wrocławia, w którym przebywał z górą
lat dwadzieścia, tj. przynajmniej od 1680 do 1702. Brak tych prac
zastanawia tym bardziej, że twórca dzieła tej miary, co kaplica
św. Elżbiety, nie mógłby chyba nie znaleźć zatrudnienia w mieś-
cie, które właśnie w tym czasie przeżywało okres wzmożonego ru-
chu budowlanego. Pewnymi pracami Scianziego, potwierdzo-
nymi archiwalnie, są jedynie freski w kopule kaplicy kardynal-
W uzupełnieniu badań nad kaplicą św. Elżbiety
najistotniejszym zagadnieniem wydaje się wyjaśnienie
genezy rozwiązania przestrzennego oraz analiza pro-
gramu ideowego. Głównie więc tym sprawom poświę-
cone zostały niniejsze uwagi.
I
Omawiając genezę koncepcji kaplicy św. Elżbiety
K. Kalinowski, idąc śladami Patzaka 3, ściśle określił
zależności zachodzące między budowlą wrocławską
a dziełami Berniniego, słusznie podkreślając szczególne
znaczenie dla projektu kaplicy elżbietańskiej kościoła
S. Andrea al Ouirinale oraz kaplic-mauzoleów: Rai-
mondich przy S. Piętro in Montorio, rodu Cornaro,
skiej i dekoracja plafonu ujeżdżalni biskupiej z lat 1697—1702 ;
por. D. Gomolcky, Des kurtzgcfassten Inbegrijfs der vor-
nehmsten Merckwiirdigkeiten in der Kayser. und Kónigl. Stadt
Breslau, Breslau 1733, s. 37—38; B. Patzak, Die Jesuitenbauten
in Breslau und ihre Architekten, Strassburg 1918, s. 135 nn. Z tej
racji skłonny jestem widzieć w Scianzim zdolnego malarza
i architekta-dekoratora, kierującego budową kaplicy według
dostarczonych mu planów, które może swą inwencją wzbogacił
i przystosował do istniejących warunków terenowych. O jego
działalności jako dekoratora świadczyć mogą wspomniane przez
Kalinowskiego prace dla Schónbornów, czy castrom projekto-
wane dla kardynała Fryderyka — por. Patzak, Elisabeth-
kapelle..., s. 16. O takich też pracach Scianziego w kaplicy
św. Elżbiety mówi wydany w r. 1700 druk ulotny: Wiirdiges
Andencken von dem Durchleuchtigsten Stamm-Hause der HI.
Elisabethae... (Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu,
sygn. III. B. 4): „Ober so gedachte rare / und der Ortlien
niemahls gesehene Kunst = Stiicke hat jedermann unter grossen
Zulauff des Volcks sich sehr verwitndert / immassen auch der
gantze Bau von unten biss an den oberen Cesimbs / von blau
und weissen Marmel auffgerichtet ist j allwo lun und wieder durch
die Mahlerey des Leben und die Wunder= Wercke der Heil.
Elisabeth angedeutet werden. Das mittlere Gewólbe aber / die
Capell [Cupell ?] und Latem stellen vor die himmlische Glory
aller Heiligen / welche von dem beriihmten Architecto al
Eresco[\] verfertiget / und von dem Kunstreichem Mahler Gia-
como Scianzi vollends ansehnlicher gemacht worden".
3 B. Patzak, Die Elisabethkapelle des Breslauer Domes,
„Die christliche Kunst", t. XI (1914-1915), s. 298-310, 325-
332; tenże, Elisabethkapelle...
JERZY T. PETRUS (Kraków)
KILKA UWAG O WROCŁAWSKIEJ KAPLICY ŚW. ELŻBIETY
(W związku z pracą Konstantego Kalinowskiego: Kaplica św. Elżbiety przy katedrze
we Wrocławiu)
Opublikowana ostatnio monografia kaplicy św. Elż-
biety stanowi ważną pozycję w badaniach nad ślą-
ską sztuką baroku l. Praca ta, poświęcona bogatej
problematyce fundacji kardynała Fryderyka Heskiego,
obok krytycznego omówienia literatury przedmiotu,
uporządkowania materiału faktograficznego i wyjaś-
nienia zawartych w nim niejasności, zajmuje się
szeroko analizą i interpretacją zabytku. Omówienie
form architektonicznych oraz ich związków ze sztuką
rzymską, uwypuklonych przedstawieniem działal-
ności fundatora kaplicy, jest podsumowaniem dotych-
czasowego stanu wiedzy o stylistycznej i artystycznej
genezie budowli. Problematyka badawcza poszerzona
została o ocenę udziału poszczególnych artystów w rea-
lizacji kaplicy elżbietańskiej, podniesienie jej znaczenia
dla sztuki wrocławskiej w. XVIII, a przede wszyst-
kim o nie podjętą dotychczas w literaturze próbę
odczytania programu ideowego malarskiej i rzeźbiar-
skiej dekoracji wnętrza. Kwestią otwartą, z racji ską-
pych i wieloznacznych przekazów, pozostała nadal
sprawa autorstwa tej interesującej budowli 2.
1 K. Kalinowski, Kaplica św. Elżbiety przy katedrze
we Wrocławiu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", XV
(1969), s. 273-295.
2 Kalinowski, op. cit., s. 288 — 289, podobnie jak inni
badacze począwszy od B. Patzaka, Die Elisabethkapelle des
Breslauer Domes, Breslau 1922, skłonni są uznać Giacomo
Scianziego za twórcę kaplicy elżbietańskiej. Że był on też
architektem, to rzecz pewna, choć świadczą o tym jedynie dwa
źródła: 1. rachunki budowy kaplicy, na których podpisywał się
on jako architekt, 2. zapis w księdze chrztów katedry wrocław-
skiej, gdzie określony został jako „architektor principis". Ża-
den z tych przekazów nie może jednak być decydującym argu-
mentem przemawiającym za autorstwem Scianziego wobec
zupełnego braku innych jego dzieł architektonicznych lub wiado-
mości o nich z terenu Wrocławia, w którym przebywał z górą
lat dwadzieścia, tj. przynajmniej od 1680 do 1702. Brak tych prac
zastanawia tym bardziej, że twórca dzieła tej miary, co kaplica
św. Elżbiety, nie mógłby chyba nie znaleźć zatrudnienia w mieś-
cie, które właśnie w tym czasie przeżywało okres wzmożonego ru-
chu budowlanego. Pewnymi pracami Scianziego, potwierdzo-
nymi archiwalnie, są jedynie freski w kopule kaplicy kardynal-
W uzupełnieniu badań nad kaplicą św. Elżbiety
najistotniejszym zagadnieniem wydaje się wyjaśnienie
genezy rozwiązania przestrzennego oraz analiza pro-
gramu ideowego. Głównie więc tym sprawom poświę-
cone zostały niniejsze uwagi.
I
Omawiając genezę koncepcji kaplicy św. Elżbiety
K. Kalinowski, idąc śladami Patzaka 3, ściśle określił
zależności zachodzące między budowlą wrocławską
a dziełami Berniniego, słusznie podkreślając szczególne
znaczenie dla projektu kaplicy elżbietańskiej kościoła
S. Andrea al Ouirinale oraz kaplic-mauzoleów: Rai-
mondich przy S. Piętro in Montorio, rodu Cornaro,
skiej i dekoracja plafonu ujeżdżalni biskupiej z lat 1697—1702 ;
por. D. Gomolcky, Des kurtzgcfassten Inbegrijfs der vor-
nehmsten Merckwiirdigkeiten in der Kayser. und Kónigl. Stadt
Breslau, Breslau 1733, s. 37—38; B. Patzak, Die Jesuitenbauten
in Breslau und ihre Architekten, Strassburg 1918, s. 135 nn. Z tej
racji skłonny jestem widzieć w Scianzim zdolnego malarza
i architekta-dekoratora, kierującego budową kaplicy według
dostarczonych mu planów, które może swą inwencją wzbogacił
i przystosował do istniejących warunków terenowych. O jego
działalności jako dekoratora świadczyć mogą wspomniane przez
Kalinowskiego prace dla Schónbornów, czy castrom projekto-
wane dla kardynała Fryderyka — por. Patzak, Elisabeth-
kapelle..., s. 16. O takich też pracach Scianziego w kaplicy
św. Elżbiety mówi wydany w r. 1700 druk ulotny: Wiirdiges
Andencken von dem Durchleuchtigsten Stamm-Hause der HI.
Elisabethae... (Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu,
sygn. III. B. 4): „Ober so gedachte rare / und der Ortlien
niemahls gesehene Kunst = Stiicke hat jedermann unter grossen
Zulauff des Volcks sich sehr verwitndert / immassen auch der
gantze Bau von unten biss an den oberen Cesimbs / von blau
und weissen Marmel auffgerichtet ist j allwo lun und wieder durch
die Mahlerey des Leben und die Wunder= Wercke der Heil.
Elisabeth angedeutet werden. Das mittlere Gewólbe aber / die
Capell [Cupell ?] und Latem stellen vor die himmlische Glory
aller Heiligen / welche von dem beriihmten Architecto al
Eresco[\] verfertiget / und von dem Kunstreichem Mahler Gia-
como Scianzi vollends ansehnlicher gemacht worden".
3 B. Patzak, Die Elisabethkapelle des Breslauer Domes,
„Die christliche Kunst", t. XI (1914-1915), s. 298-310, 325-
332; tenże, Elisabethkapelle...