Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (19.2010)

ROZPRAWY

ALEKSANDRA BEK-KOREŃ
(Wieliczka)
TWÓRCZOŚĆ GŁOGOWSKIEGO
RZEŹBIARZA JOHANNA POLA.
„DESTRUKCJA MITU”

Twórczość głogowianina Johanna Pola wiąże się ze
środowiskiem rzeźbiarskim Legnicy 1. połowy XVII
wieku1. Na rozwój tego środowiska złożył się do-
robek kilku twórców znanych z imion, a także wie-
le dzieł anonimowych, niejednokrotnie połączonych
w grupy spójne stylistycznie. Potwierdzonych źró-
dłowo jest także sporo nazwisk rzeźbiarzy i kamienia-
rzy legnickich, z którymi - przy obecnym stanie ba-
dań - nie można powiązać żadnych realizacji. Doro-
bek Johanna Pola wpisuje się w mozaikę zależności
stylowych zachodzących w tym różnorodnym środo-
wisku, jednocześnie naznaczonym wpływami z ze-
wnątrz, a także zróżnicowanym poziomem artystycz-
nym. Środowisko legnickie 1. połowy XVII wieku
wyróżniało się również otwartością na pojawiające się
nowe rozwiązania i dynamiką zachodzących zmian.
Wokół twórczości Johanna Pola (Poll, ewentu-
alnie Pohl)2 narosła dyskusja, która często za spra-
wą przypadku obierała błędne tory. Artyście przypi-
sano o wiele więcej dzieł, niż można to potwierdzić
na podstawie analogii stylistycznych z jego pewnymi
(sygnowanymi) realizacjami. Już na wstępie należy
wspomnieć, iż na taki obraz dorobku artystycznego
tego nadal bardzo enigmatycznego rzeźbiarza wpły-
nęło swego rodzaju „niefortunne” odkrycie. Tą my-
lącą eksploracją okazał się podpis „I. POL” na strze-
gomskim epitafium Martina Senftlebena i Heleny
z domu Rabę, ozdobionym bujnym późnomanie-
rystycznym ornamentem. Częściowo z tego też po-
wodu Pol został uznany za ostatniego czynnego na
Śląsku rzeźbiarza doby późnego manieryzmu, a jego
oeuure znacznie się powiększyło3.
O tym, jak wiele niejasności powodowały pró-
by przybliżenia twórczości Pola, świadczy chociażby
nieporozumienie, które znalazło swoją literalną for-

mę na kartach Allgemeines Lexikon der bildenden Kiinst-
ler. Rozdzielone zaledwie kilkoma stronicami znala-
zły się tam hasła dotyczące „Pola (Poiła) Johanna” i...
„Poiła, Johanna”4. Sformułowanie informacji zawar-
tych w drugim haśle wyraźnie wskazuje na przeko-
nanie jego autora, że traktuje o wykonawcy jedynego
dzieła - portalu w Mojęcicach. Należy wspomnieć,
że Kurt Bimler - autor hasła pierwszego - wśród
dzieł Pola wymienił także ten portal.
Dzieła sygnowane i przypisywane - analiza
stylistyczna
Jedynymi potwierdzonymi informacjami doty-
czącymi Johanna Pola są podpisy artysty umiesz-
czone na dwóch portalach dolnośląskich dworów.
Pierwszy z nich znajduje się na osi środkowej ele-
wacji ogrodowej dworu Lossów w Osetnie Wielkim
(GroB-Osten; il. I)5. Sygnatura („Johani Pol / Bil-
thar” oraz znak mistrzowski kształtem przypomina-
jący literę „C”) została umieszczona na powierzchni
niszy stanowiącej tło dla kolumny ujmującej otwór
drzwiowy z prawej strony. Portal wykonano z pias-
kowca przed 1620 r. z fundacji Hansa von Loss i jego
żony Barbary z domu von Kreckwitz, o czym świad-
czą herby w jego zwieńczeniu6.
Drugi portal znajduje się na osi fasady dworu
Stoschów w Mojęcicach (Mondschutz; il. 2). Pełne
brzmienie fragmentarycznie zachowanego podpisu
jest znane jedynie z przekazów („Johan: Poll burger
und Bilthaur in Gros gloge Ano Chr 1620”), sygna-
tura została umieszczona także na powierzchni niszy
za kolumną, tym razem po lewej stronie7. Portal, tak
jak informuje o tym inskrypcja, powstał w 1620 r.,
ufundował go Friedrich von Stosch, który został
upamiętniony herbem w zwieńczeniu, podobnie jak