Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (19.2010)

MISCELLANEA

KRZYSZTOF CHMIELEWSKI
(Warszawa)
BUDOWA TECHNOLOGICZNA ZACHOWANEJ CZĘŚCI
POLIPTYKU ŚW BARBARY Z WROCŁAWIA1

Poliptyk św. Barbary, pierwotnie znajdujący się
w kościele pod wezwaniem św. Barbary we Wrocła-
wiu, należy do tego rodzaju dzieł sztuki, które przy-
sparzają badaczom wielu kłopotów. Nie są znane
okoliczności zamówienia dużych rozmiarów reta-
bulum do małego kościoła cmentarnego i jedynym
bezspornym faktem związanym z powstaniem
dzieła jest widniejąca na nim data „1447”. Poliptyk
był podwójnie otwierany. Przy pełnym zamknięciu
skrzydeł widoczne było namalowane przedstawie-
nie Triumfu Marii, po pierwszym otwarciu - cykl
pasyjny, po drugim otwarciu - sceny z legendy
św. Barbary. Od mniej więcej połowy XIX wieku
w fachowej literaturze dotyczącej sztuki na Śląsku
wzrastało zainteresowanie poliptykiem2. Powód
był dość oczywisty. Artystyczny poziom dzieła,
w porównaniu z innymi przykładami śląskiego
malarstwa tablicowego pochodzącymi z tego czasu,
wydawał się zastanawiające wysoki. Ta konstata-
cja nigdy nie budziła wątpliwości i jest aktualna
również dzisiaj. Jednak podejmowane próby wyja-
śnienia przyczyn, które doprowadziły do pojawie-
nia się tak wysokiej klasy dzieła w miejscu oddalo-
nym od bardziej zaawansowanych w rozwoju sztuki
regionów, napotykały sporo trudności. Przede
wszystkim wiele pytań nasuwała tajemnicza postać
twórcy poliptyku; skąd pochodził, gdzie odebrał
warsztatowe wykształcenie i z jakim kręgiem arty-
stycznych tendencji należy łączyć jego umiejętno-
ści? Czy autor był jeden, czy było ich kilku? Czy
poliptyk powstał we Wrocławiu, czy może został
sprowadzony spoza granic Śląska? Czyjego twórca,
ewentualnie twórcy, pozostawili po sobie na Śląsku
inne dzieła, a jeżeli tak, to które? Pomimo różnic
między stawianymi wciąż na nowo hipotezami dość

wcześnie zaczęto mówić o osobie, którą najczę-
ściej nazywano Mistrzem Ołtarza bądź Poliptyku
św. Barbary3. Nawet wtedy, gdy zakładano większą
liczbę wykonawców, zazwyczaj godzono się z tym,
że jednego z nich należy uznać za indywidualność
pod względem artystycznym najbardziej dojrza-
łą, taką, której twórczy udział w całym retabulum
wysuwa się zdecydowanie na plan pierwszy. Jedno-
cześnie zastanawiano się nad problemem oddziały-
wania poliptyku i roli, jaką odegrał on w rozwoju
malarstwa, przede wszystkim na Śląsku, a także
poza nim. Ponieważ wielokrotnie rolę tę uznawano
za znaczącą, problem poliptyku św. Barbary znalazł
ważne miejsce pomiędzy wieloma innymi, nie
do końca rozstrzygniętymi zagadnieniami sztuki
późnogotyckiej w Europie Środkowej.
W czasie ostatniej wojny zaginęły skrzydła polip-
tyku, a ocalała część środkowa przechowywana jest
obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie (il.
1, 2). Pomimo tak wielu analiz poliptyk św. Barba-
ry nigdy nie został poddany badaniom technologicz-
nym. Ponieważ w ostatnich czasach nastąpił znacz-
ny rozwój metod identyfikacyjnych zarówno bu-
dowy technologicznej, jak i technik wykonywania
dzieł sztuki, wydało się ważne przeprowadzenie ta-
kich analiz również w odniesieniu do zachowanej
części poliptyku4.
Wykonano m.in.: identyfikację gatunku drewna
podobrazi, zdjęcia w promieniach rentgenowskich
i promieniach podczerwonych, analizy składu war-
stw zaprawy i warstw malarskich - identyfikację
pigmentów oraz spoiw. Wykorzystano tradycyjne
metody identyfikacji oraz zaawansowane technolo-
gicznie, np. mikroanalizę rentgenowską, chroma-
tografię gazową, neutronową analizę aktywacyjną.