Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (19.2010)

Twórczość głogowskiego rzeźbiarza Johanna Pola. „Destrukcja mitu”

31

Proweniencja artystyczna Johanna Pola
Na związek twórczości Johanna Pola ze środo-
wiskiem artystycznym Legnicy wskazują wyłącznie
cechy stylistyczne jego dzieł. Nie są znane przekazy
na temat jego życia, a on sam - w podpisie na porta-
lu mojęcickim - określił siebie jako rzeźbiarza gło-
gowskiego.
Nie można stwierdzić, czy Pol zatrzymał się
w Legnicy podczas wędrówki czeladniczej, czy od-
był tu pełną naukę, jeśli tak, musiałbyją rozpocząć
co najmniej około roku 1605, by około 1610 usa-
modzielnić się zawodowo53. Można by tak przy-
puszczać, ponieważ chronologicznie pierwsze zna-
ne dzieło Pola zostało wykonane wkrótce po 1609 r.
(pomnik nagrobny Heleny z domu von Kittlitz
w Kurowie Wielkim). Większość realizacji powstała
po 1617 r., a portal w Mojęcicach - o najbardziej za-
awansowanych w rozwoju formach - w roku 1620.
Prawdopodobnie więc Pol działał równolegle do
wywodzącego się z warsztatu legnickiego rzeźbiarza
Johannesa Rischa anonimowego Mistrza Pomni-
ka Sacków54. Przywołanie tego rzeźbiarza nie jest
przypadkowe, okazuje się bowiem, że właśnie z je-
go dziełami realizacje Pola wykazują najwyraźniej-
sze związki stylistyczne55.
Chociaż niemożliwe jest ustalenie dokładnych
kolei życia zawodowego omawianego rzeźbiarza,
stylistyka jego dzieł wskazuje, że w jakiś sposób ze-
tknął się z warsztatem pochodzącego z Pirny Jo-
hannesa Rischa56. Mogłyby to potwierdzać wystę-
pujące w pracach Pola obramienia tablic inskryp-
cyjnych bazujące na bardzo plastycznych formach
blaszanego ornamentu zwijanego - chociaż już
poddawanego procesowi łagodzenia jego sztyw-
ności (np. pomnik rodzinny w Kurowie Wiel-
kim). O zależnościach z twórczością Rischa może
świadczyć także dekoracyjność stosowanych mo-
tywów, traktowanych jak ornamenty jubilerskie,
które odnajdujemy w legnickim epitafium Ritte-
rów autorstwa pirneńczyka. Poza tym w realiza-
cjach Pola - tak jak i w późniejszych dziełach Ri-
scha - ornament chrząstkowy ma podobny procen-
towy udział w dekoracji całego obiektu. W pracach
głogowianina odnajdujemy też wysokie cokoły ko-
lumn zdobione lwimi maskami - znane z epitafiów
Rischa (chociaż należy pamiętać, że takie rozwią-
zania były rozpowszechniane za pośrednictwem
wzorników), jak również motywy „stożkowe”. Jed-
nak szczególnie wyraźnie związku Pola z kręgiem
artystycznych oddziaływań Rischa dowodzi podo-

bieństwo do dzieł Mistrza Pomnika Sacków. Cho-
ciaż brakuje w realizacjach omawianego rzeźbiarza
aż tak wyraźnej zależności od dzieł Rischa, jaką od-
najdujemy w pracach anonimowego mistrza (nie-
zwykle charakterystyczne motywy główek kobie-
cych w pióropuszach), pojawia się w nich dążenie
do wybujałości dekoracyjnych form przechodzą-
cych w ornament chrząstkowy.
Szczególnie interesujące dla naszych rozważań
jest - wykonane przez Mistrza Pomnika Sacków -
mauzoleum rodu von Tschirnhaus w kościele Naro-
dzenia Najświętszej Marii Panny w Sadach Górnych
(Nieder Baumgarten)57. Pomniki nagrobne wKu-


23. Mistrz Pomnika Sacków, płyta Rosiny z domu von Tschirn-
haus w mauzoleum rodziny von Tschirnhaus w kościele pa-
rafialnym w Sadach Górnych, ok. 1610/1620. Fot. Aleksandra
Bek-Koreń.