Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (19.2010)

Christian Johann Bendeler (1688-1728) i wrocławskie kolekcje malarstwa doby późnego baroku

51

nehmsten Merckwiirdigkeiten in der Kayser- und Kónigl. Stadt Breslau
in Schlesien, Bd. 2, Breslau 1735, s. 54, 65-66. Zob. także J.Ch.
Kundmann, Promtuarium..., s. 53-54.
6 „...Ganz auserlesene Original=Lanschafften von [...] Ben-
dler...“ - J.Ch. Kundmann, Promtuarium..., s. 82, 84; idem, Aca-
demiae..., s. 424, 425.
7 Zob. Verzeichniss derer Schildereyen und Kunstsachen aus welchen das
Cabinet des weiland Tit. pleń. Herm Albrecht von Saebisch gewesenen
Raths=Praesidis der Kónigl. Preuf. Haupt und Residenz=Stadt Bre-
slau effectiue bestehet, Breslau 20. Nouember 1767, mps, Gabinet Do-
kumentów, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, sygn. kat. 330a,
nr 2 i 3: „Zwei zusammen gehórige Landschaften, Bendler".
8 Zob. J.E. Sticff, Nachrichten von einem beriihmten Landschaftsmaler
Christian Johann Bendeler, „Miscellaneen artistischen Innhalts",
X1X,1784, s. 26.
9 D. Gomolcky, op. cit., s. 72. Kolekcję Stenzela wymienia Jo-
hann Christian Kundmann (J.Ch. Kundmann, Promtuarium...,
s. 88). Ujmuje ją w swoim opracowaniu także Michał Menc-
fel - M. Mencfel, Naturae et artis thesaurus. Prywatne gabinety oso-
bliwości, kolekcje sztuki i naturaliów na Śląsku w wiekach XVII i
XVIII, dystertacja doktorska pisana pod kierunkiem prof. dr.
hab. Adama S. Labudy, Poznań 2007 (mps w posiadaniu au-
tora), s. 343-344.
10 J.E. Sticff op. cit., s. 13-26. Żadna z późniejszych biograficz-
nych not o artyście nie wzbogaciła relacji Stieffa o nowe fakty
z życia artysty. Zob. Ch.L. von Hagedorn, Lettre d un amateur
de la peinture avec des eclaircissements historiąues sur un cabinet et les
auteurs des tableaux, qui le composent, Dresden 1755, s. 344; F.A.
Zimmermann, Beitrdge zur Beschreibung von Schlesien, Bd. 12,
Brieg 1794, s. 422-423; G.K. Nagler, Neues allgemeines Kilnst-
ler-Lexikon oder Nachrichten von dem Leben und Werken der Maler,
Bildhauer, Baumeister, Kupferstecher, Lithographen, Formschneider,
Zeichner, Medailleure, Elfenbeinarbeiter etc., Bd. 1, Leipzig 1835,
s. 416; G.W Geyser, Geschichte derMalerei in Leipzig nonfriihester
Zeit biszu denJahre 1813, Leipzig 1858, s. 52-53; H. Luchs, Bil-
dende Kiinstler in Schlesien nach Namen und Monogrammen. Erste
Reihe, „Zeitschrift des Vereins fur Geschichte und Althertum
Schlesiens“, V 1863, s. 43; A. Schultz, Untersuchungen zur Ge-
schichte der schlesischen Maler (1500-1800), Breslau 1882, s. 22;
Th. Levin, Bendler, Christian Johann, [w:] Allgemeines Kiinstler-
Lexikon, red. J. Meyer, H. Liicke, H. von Tschudi, wyd. 2, Bd.
3, Leipzig 1885, s. 513-514; A. Kurzwelly, Bendeler (Bendler),
Christian Johann, [w:] Allgemeines Lexikon der bildenden Kiinstler
von Antike bis zur Gegenwart, red. U. Thieme, E. Becker, Bd. 3,
Leipzig 1909, s. 299; E. Benezit, Dictionnaire Critiąue et Docu-
mentaire des Peintres, Sculpteurs, Dessinateurs & Graneurs de tous les
Temps et de tous les Pays, t. 1, Paris 1911, s. 498; F. Heinevetter,
Johann Christian Bendeler, ein vergessener Maler, „Gleiwitzer Jahr-
buch“, 1928, s. 225-229, oraz M. S., Bendeler, Christian Johann,
[w:] Allgemeines Kiinstlerlexikon. Die bildenden Kiinstler aller
Zeiten und Vdlker, Bd. 8, Miinchen-Leipzig 1994, s. 618 oraz
M. Stolzenau, Malergro/ie Christian Bendeler stammt aus Quedlin-
burg, „Mitteldeutsche Zeitung“, 5 V 2009.
11 Na tematjohanna Philippa Bendelera zob. m.in.: A. von Dom-
mer, Bendeler, Johann Philipp, [w: ] Allgemeine Deutsche Biographie,
Bd. 2, Miinchen 1875, s. 320 i n.; Ch. Mahrenholz, DieBerech-
nung der Orgelpfefenmensuren, 1938, s. 38 i n.; F.W. Bautz, Bende-
ler, Johann Philipp, [w:] Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexi-
kon, Bd. 1, Harum 1990. szp. 480.
12 Informację tę potwierdza zapis w księdze metrykalnej kościo-
ła pw. św. Wojciecha we Wrocławiu pod datą 20 XI1728 r.: „Se-
pultus e D. Christianus Bendler, in Cemeterius” - Archiwum
Archidiecezjalne we Wrocławiu, księga metrykalna kościoła
pw. św. Wojciecha we Wrocławiu, sygn. 449 c1.
13 J.E. StiefF, op. cit., s. 21.
14 Obrazy te zostały podarowane gliwickiemu muzeum przez
prokuratora Engelmanna z Wrocławia w 1906 r. Zob. F. Hei-
nevetter, op. cit., s. 228.

15 Ibidem, s. 229.
16 „Waldlandschaft. Rechts im Vordegrun eine hohe Baumgrup-
pe, vor der zwei von Hunden begleitete Manner im Gesprache
stehen. Links, jenseits eines dem Mittelgrunde sich fortsetzen-
de Waldpartie, aus der ein Mann und ein Knabe heraustraten.
Auf einer Wiese ein Hirt mit seiner Heerde. In der Ferne
Berge. Vorstehendes Bild, sowie ein im Vorrathe der Galerie
bewahrtes Gegenstiick sind die inzigen, bisher nachweisbar
erhaltenen Zeugen der fruchtbaren Thatigkeit des Kiinstlers".
— Schlesisches Museum der bildenden Kiinste zu Breslau. Illustrierte
Katalog, Breslau 1886, s. 6—7, nr 401. Oba obrazy trafiły do
muzeum z Galerii Obrazów w tzw. Domu Stanów (Stande-
Haus). Zob. G. Parthey, Deutscher Bildersaal. Verzeichniss der in
Deutschland mrhandenen Oelbilder uerstorbener Maler aller Schulen
in alpabethischer Folgę zusammengestellt, Bd. 1, Berlin 1863, s. 96.
Dzieła te najprawdopodobniej są tożsame z obrazami Bendele-
ra, które znajdowały się w kolekcji Albrechta von Saebischa.
17 Nr inw. Sz/3848/M GL; wymiary: 52 x 62,5 cm. Obraz był kon-
serwowany przed 1945 r. w Wiedniu przez F. Antoine’a. Podczas
tej konserwacji została usunięta sygnatura: C. Bendelerfec. 1720.
18 Obrazy te zostały opisanejako: Felsenlandchaft mit Wassefall, 1718,
28 x 38 cm, Inv. No. V/273/Kl; Fluflandschaft an Winterabend,
1718, 38 x 29 cm, Inv. No. V/269/Kl; Landschaft mitfrdlicher
Gesellschaft, 1720,43 x 31 cm, Inv. No. V/272/Kl i Landschaft mit
Theateruorstellung, 1720, 43 x 31 cm, Inv. No. V/271/K1. Zob.
H.F. Schweers, Gemalde in deutschen Museen. Katalog der ausge-
stellten und depotgelagerten Werk. Vierte aktualisierte und erweiterte
Ausgabe, Bd. 1: A-G, Miinchen 2005, s. 80.
19 Malowany w technice olejnej na płótnie obraz o wymiarach:
44 x 62 cm pojawił się na aukcji w nieznanym salonie aukcyj-
nym 9X2000 r.
20 Malowany na miedzianej blasze, sygnowany obraz o wymiarach:
49 x 59 cm pojawił się na aukcji w salonie Sotheby w Londynie
6X11 1989 r. (Old Master Paintings II, nr kat. 192 z ceną wywo-
ławczą 12 000 funtów/18 960 $), a następnie na aukcji w salonie
Liber & Castor w Paryżu 18X11 1992r. (Tableau modernes - dessins
et beaux tableaux anciens, nr kat. 63). W2006 r. obraz znajdował się
w Galerie Neuse w Bremie. Co ciekawe, pejzaż został namalo-
wany na odwrociu płyty miedzianej z rytowanym przedstawie-
niem obronionych na Uniwersytecie Wrocławskim tez filozo-
ficznych Leopolda Liebsteina. Jak wynika z umieszczonych na
płycie sygnatur, przedstawienie to zostało zaprojektowane przez
Godefrieda Beyera i wyryte na płycie przez Johanna Oertla we
Wrocławiu w 1704 r. Serdecznie dziękuję za tę informację Panu
Doktorowi Piotrowi Oszczanowskiemu.
21 Namalowany farbą olejną na płótnie, sygnowany obraz o wy-
miarach: 71,9 x 86,9 cm pojawił się na aukcji w salonie Leo
Spik w Berlinie 15 X 1992 r. (nr kat. 562) i został sprzedany za
sumę 2400 $. Obecne losy obrazu są nieznane.
22 Nr inw. 1566 Hz, rysunek kredką na papierze o wymiarach:
16,0 x 21,4 cm oraz nr inw. 1565 Hz, rysunek kredką na papie-
rze o wymiarach: 13,5 x 17,4 cm, sygnowany u dołu: Christian
Bendeler ino. 1714. Zob. Deutsche Zeichmmgen: 16.-18.Jahrhun-
dert, eigene Bestande, Staatliches Museum Schwerin, red. I. Molier,
Schwerin 1980, s. 72.
23 Ch.L. von Hagedorn, op. cit., s. 344 oraz G.K. Nagler, op. cit.,
s. 416; G.W Geyser, op. cit., s. 53; Th. Levin, op. cit., s. 513-514;
A. Kurzwelly, op. cit., s. 299; E. Benezit, op. cit., s. 498; M. S.,
op. cit., s. 618.
24 Na temat twórczości Christopha Ludwiga Agricoli zob. R. Kl-
essmann, Christoph Ludwig Agricola - ein vergessener Lanschaftsma-
ler des Barock, [w:] Arxfelicitatis. Księga ku czci Profesora Andrzeja
Rottermunda w sześćdziesiątą rocznicę urodzin od przyjaciół, kolegów
i współpracowników, Warszawa 2001, s. 207-215 oraz idem, Der
Landschaftsmaler Christoph Ludwig Agricola. Zur Charakteristik und
Chronologie seiner Werke, „Niederdeutsche Beitrage zur Kunstge-
schichte", XLIII/XLIV 2004/2005, s. 207-224 (tam wcześniejsza
literatura).