Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (19.2010)

56

Arkadiusz Wojtyła

kościoła, badacz ten skłonny był raczej odnosić do
innej figury Marii z ciałem Jezusa, która jeszcze przed
ostatnim pożarem kościoła św. Wincentego w trakcie
drugiej wojny światowej znajdowała się w kaplicy św.
Michała12. Wprawdzie z odnalezionych źródeł jedno-
znacznie wynika, że do barokowego ołtarza kaplicy
Siedmiu Boleści Marii trafiła rzeźba Matki Boskiej
Bolesnej, ustawiona „dotychczas” przy bocznym
wejściu do świątyni13, to możemy jednak zakładać,
że figura ta znajdowała się tam przejściowo - jedynie
w czasie budowy nowej kaplicy. Te same źródła infor-
mują bowiem, że rzeźba ta była otoczona od lat szcze-
gólną czcią przez wiernych. Trudno zatem wyobra-
zić sobie, aby mogła ona zajmować tak podrzędne
miejsce we wnętrzu ogromnego, ozdobionego licz-
nymi ołtarzami kościoła, skoro nieopodal bocznego
wejścia do świątyni wznosiła się „wielka kaplica”
poświęcona Matce Boskiej.
Warto natomiast zastanowić się nad rzeczywistymi
przyczynami rozbiórki gotyckiej kaplicy. Decyzję tę
autor roczników klasztoru św. Wincentego uzasad-
nił następującymi słowami: „starością prawie stra-
wiona, wydawała się popadać w ruinę” („vetustate
pa[e]ne confectum, ruinam minitari videbatur”)14.


5. Gloria z monogramem Marii wieńcząca latarnię kopuły
kaplicy Siedmiu Boleści Marii przy kościele św. Wincentego we
Wrocławiu, 1724. Fot. Józefa Weronika Stokłosa.

Można jednak nieco powątpiewać w wiarygodność
tej informacji, skoro jeszcze w siedemdziesiątych
latach XVII stulecia wyłożono posadzkę średnio-
wiecznej kaplicy barwnymi płytami, rozebrano jej
kamienny ołtarz i zastąpiono go nowym, drewnia-
nym - najprawdopodobniej nawiązującym do reali-
zowanego w tym okresie jednolitego wyposażenia
świątyni. Ponadto w roku 1677 złożono w kaplicy
ciało świętego męczennika Honoratusa, sprowa-
dzone z Campo Verano w Rzymie. Trudno zatem
uwierzyć, aby w 1723 r. odnowiona pół wieku wcze-
śniej budowla mogła nadawać się wyłącznie do
rozbiórki15. Stąd możemy przypuszczać, że zły stan
kaplicy stał się dla opata Hochberga pretekstem do
fundacji własnego mauzoleum w nowej, niezwykle
atrakcyjnej wizualnie formie.
W tym miejscu należy wyjaśnić, że w XVII stu-
leciu w krypcie gotyckiej kaplicy maryjnej grzeba-
no opatów klasztoru św. Wincentego raczej spora-
dycznie (opat Conratt zm. 1618). Natomiast funkcję
mauzoleów opackich przejęły zaopatrzone w kryp-
ty kaplice św. Michała Archanioła i Wszystkich
Świętych, wydzielone w 3. dekadzie XVII wieku
w dwóch przęsłach, zamykających od zachodu nawy
boczne kościoła16. Wiadomo natomiast, że w gotyc-
kiej kaplicy maryjnej został pogrzebany hrabia Ma-
ximilian von Hochberg (zm. 15 lipca 1700 r.), który
w testamencie wskazał na miejsce swego spoczynku
bliski mu ze względu na synów kościół św. Wincen-
tego17. Wydaje się, że zarówno ten fakt, jak i pozosta-
wiony Franzowi Ferdinandowi majątek w wysoko-
ści 50 000 guldenów, mógł mieć pewien wpływ na
decyzję o budowie własnego mauzoleum na miejscu
gotyckiej kaplicy.
Można przypuszczać, że początkowo liczono
się z możliwością częściowego wykorzystania jej
murów, skoro wjednym z projektów nowej budowli,
wykreślonym przez Christopha Hacknera, zapro-
ponowane zostało trójboczne, gotyckie w formie,
zamknięcie kaplicy18. Zarówno to rozwiązanie, jak
i pozostałe dwa projekty tego architekta, nie dorów-
nujące jednak w żaden sposób ostatecznej realizacji,
nie zadowoliły opata Hochberga. Z annałów klasz-
toru św. Wincentego dowiadujemy się, że na jego
polecenie „stara kaplica” została zupełnie zrów-
nana z ziemią (,,...vetusq[ue] solo aequari jussit”)19.
Mimo że jej rozbiórka prowadzona była od 13 marca
do 15 maja 1723 r., to kamień węgielny pod nową
budowlę położono już 3 kwietnia 1723 r. - w uro-
czystość Matki Boskiej Bolesnej, której oficjalnie