DOI issue:
Miscellanea
DOI article:Chmielewski, Krzysztof: Budowa technologiczna zachowanej części poliptyku św. Barbary z Wrocławia
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48106#0126
122
Krzysztof Chmielewski
7. Mistrz Poliptyku św. Barbary (Wilhelm z Akwizgranu?),
poliptyk św. Barbary, fragment odwrocia kwatery środkowej.
Widoczna konstrukcja wtórnego parkietażu z 1. połowy XX w.
Fot. Roman Stasiuk.
Dekoracje wykonane w warstwach zaprawy
Na wszystkich tablicach w warstwie zaprawy wy-
konano plastyczne dekoracje ornamentalne. Więk-
szość z nich została zrobiona metodą miejscowego
wybierania zaprawy (grawerunek), częściowo jed-
nak również metodą jej dokładania10.
W zaprawie wykonano następujące dekoracje:
- maswerki zamykające od góry kompozycje kwater,
- stylizowane liście akantu,
- zygzakowe linie w tle pomiędzy elementami mas-
werków i akantów11,
- w kwaterze środkowej, ponad postacią św. Barba-
ry, zewnętrzne kontury dwu symetrycznie zwró-
conych ku sobie aniołów oraz nimby wokół głów
św. Feliksa i św. Adaukta,
- w kwaterze środkowej rozwieszoną za stojącymi
postaciami, dekorowaną motywem szerokich wie-
loliści, kotarę,
- cienkie, podłużne linie w obrębie szat Dioskuro-
sa, a w kwaterze Dioskuros przed świątynią pogań-
ską również na ozdobnym obszyciu szaty postaci
w żółtym turbanie,
- szpilkowe nakłucia na elementach stroju św.
Adaukta.
Na podstawie bezpośredniej obserwacji po-
wierzchni malowideł oraz wykonanych rentgeno-
gramów ustalono obecność na wszystkich tablicach
rytego w zaprawie rysunku. Jest to zarys kompozy-
cji malarskiej, przede wszystkim na jej zewnętrznych
krawędziach, bezpośrednio sąsiadujących z częściami
złoconymi. Głębokość i szerokość rytu jest minimal-
na i stanowi ułamek milimetra. Rysunek wykonany
został bezpośrednio w twardej, wyszlifowanej zapra-
wie cienkim, ostro zakończonym rylcem. Określa
on jedynie ogólne kształty i posiada zdecydowanie
szkicowy, odręczny charakter. Jego często przerywa-
na, pośpieszna linia, w niektórych miejscach nie tyl-
ko wyznacza granicę między płaszczyznami malowa-
nymi a złoconymi, ale również szkicuje zarysy form
w obrębie malowanych części tablic.
Rysunek ryty w zaprawie miał na odpowiednim
etapie pracy jedynie spełnić określoną funkcję tech-
niczną, oddzielić części płaszczyzny obrazów prze-
znaczone pod złocenia od tych przeznaczonych do
malowania, tak aby w danym miejscu łatwiej było
przyciąć płatki złota.
W górnych częściach kwatery środkowej oraz
tablic bocznych, na szerokości całych kompozycji
wykonano ich dekoracyjne zwieńczenie w formie
maswerku (il. 9). Kształt maswerków został praw-
dopodobnie przeniesiony na pokrytą zaprawą
powierzchnię tablic za pomocą wcześniej przygo-
towanego szablonu. Świadczy o tym symetryczność
poszczególnych elementów maswerków oraz iden-
tyczność ich rozmiarów. Trudno jest dzisiaj jedno-
znacznie stwierdzić, z jakiego materiału wykonane
były szablony, wycięte z pergaminu czy papieru, i za
pomocą jakiej metody ich kształty zostały przenie-
sione na płaszczyznę zaprawy. Możliwe, że zostały
8. Mistrz Poliptyku św. Barbary (Wilhelm z Akwizgranu?), po-
liptyk św. Barbary, kwatera środkowa Sw. Barbara, św. Feliks, św.
Adaukt, fragment. Zdjęcie w promieniach rentgenowskich. Wi-
doczna miejscami faktura naklejonego na podłoże obrazu płótna,
ryty w zaprawie zarys kompozycji oraz impastowy modelunek
malarski na twarzy św. Feliksa. Fot. Roman Stasiuk.
Krzysztof Chmielewski
7. Mistrz Poliptyku św. Barbary (Wilhelm z Akwizgranu?),
poliptyk św. Barbary, fragment odwrocia kwatery środkowej.
Widoczna konstrukcja wtórnego parkietażu z 1. połowy XX w.
Fot. Roman Stasiuk.
Dekoracje wykonane w warstwach zaprawy
Na wszystkich tablicach w warstwie zaprawy wy-
konano plastyczne dekoracje ornamentalne. Więk-
szość z nich została zrobiona metodą miejscowego
wybierania zaprawy (grawerunek), częściowo jed-
nak również metodą jej dokładania10.
W zaprawie wykonano następujące dekoracje:
- maswerki zamykające od góry kompozycje kwater,
- stylizowane liście akantu,
- zygzakowe linie w tle pomiędzy elementami mas-
werków i akantów11,
- w kwaterze środkowej, ponad postacią św. Barba-
ry, zewnętrzne kontury dwu symetrycznie zwró-
conych ku sobie aniołów oraz nimby wokół głów
św. Feliksa i św. Adaukta,
- w kwaterze środkowej rozwieszoną za stojącymi
postaciami, dekorowaną motywem szerokich wie-
loliści, kotarę,
- cienkie, podłużne linie w obrębie szat Dioskuro-
sa, a w kwaterze Dioskuros przed świątynią pogań-
ską również na ozdobnym obszyciu szaty postaci
w żółtym turbanie,
- szpilkowe nakłucia na elementach stroju św.
Adaukta.
Na podstawie bezpośredniej obserwacji po-
wierzchni malowideł oraz wykonanych rentgeno-
gramów ustalono obecność na wszystkich tablicach
rytego w zaprawie rysunku. Jest to zarys kompozy-
cji malarskiej, przede wszystkim na jej zewnętrznych
krawędziach, bezpośrednio sąsiadujących z częściami
złoconymi. Głębokość i szerokość rytu jest minimal-
na i stanowi ułamek milimetra. Rysunek wykonany
został bezpośrednio w twardej, wyszlifowanej zapra-
wie cienkim, ostro zakończonym rylcem. Określa
on jedynie ogólne kształty i posiada zdecydowanie
szkicowy, odręczny charakter. Jego często przerywa-
na, pośpieszna linia, w niektórych miejscach nie tyl-
ko wyznacza granicę między płaszczyznami malowa-
nymi a złoconymi, ale również szkicuje zarysy form
w obrębie malowanych części tablic.
Rysunek ryty w zaprawie miał na odpowiednim
etapie pracy jedynie spełnić określoną funkcję tech-
niczną, oddzielić części płaszczyzny obrazów prze-
znaczone pod złocenia od tych przeznaczonych do
malowania, tak aby w danym miejscu łatwiej było
przyciąć płatki złota.
W górnych częściach kwatery środkowej oraz
tablic bocznych, na szerokości całych kompozycji
wykonano ich dekoracyjne zwieńczenie w formie
maswerku (il. 9). Kształt maswerków został praw-
dopodobnie przeniesiony na pokrytą zaprawą
powierzchnię tablic za pomocą wcześniej przygo-
towanego szablonu. Świadczy o tym symetryczność
poszczególnych elementów maswerków oraz iden-
tyczność ich rozmiarów. Trudno jest dzisiaj jedno-
znacznie stwierdzić, z jakiego materiału wykonane
były szablony, wycięte z pergaminu czy papieru, i za
pomocą jakiej metody ich kształty zostały przenie-
sione na płaszczyznę zaprawy. Możliwe, że zostały
8. Mistrz Poliptyku św. Barbary (Wilhelm z Akwizgranu?), po-
liptyk św. Barbary, kwatera środkowa Sw. Barbara, św. Feliks, św.
Adaukt, fragment. Zdjęcie w promieniach rentgenowskich. Wi-
doczna miejscami faktura naklejonego na podłoże obrazu płótna,
ryty w zaprawie zarys kompozycji oraz impastowy modelunek
malarski na twarzy św. Feliksa. Fot. Roman Stasiuk.