DOI Artikel:
Żygulski, Zdzisław; Jan: Miecz i kapelusz poświęcany króla Jana III Sobieskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.17922#0369
/
27 Załuski zapisał w Analectach (E3): „Sigismundo Augusto Principi Regio adhuc dum, sed iam a decennio, vi-
tente Patre coronato, ac in successorem mmcupato, galeam et ensem benedictum dono transmisit, ąuae 15 Februarii sub tempus Gene-
ralium statuwn Regni Comitiorwn Cracoviae in Ecclesia Cathedrali in arce, Rege ac Regina, Parentibus, sub throno adstantibus
Augusto sunt tradita."
28 Bielski, o. c, s. 580: „Na tym sejmie dnia 15 lutego od papieża Pawła III królowi Zygmuntowi Augus-
towi w kościele na Zamku, przy ojcu i matce, czapkę i miecz poświęcony Hieronim Rozariusz (sic) poseł oddawał,
rzecz cudną do niego uczyniwszy, aby wiary świętej chrześcijańskiej obrońcą był, a karał się zamieszaniem stron
niemieckich, które swoim odstąpieniem od jedności Kościoła powszechnego o wielkie trudności i wojny przyszły"._>
Jak zawsze, darowi papieskiemu towarzyszyło obszerne breue, datowane w Rzymie dnia 29 czerwca 1539, wydru-
kowane potem w rocznikach kościelnych Rajnalda, t. XXI, s. 105; tłumaczenie tego breve, zob. Wzory sztuki średnio-
wiecznej, l.c; tamże adnotacja na temat mowy Rorariusza.
29 I. Polkowski, Skarbiec katedralny na Wawelu, Kraków 1882. —J. Kieszkowski, Kanclerz Krzysztof Szydło-
wiecki II, Kraków 1912, s. 699 i 700.
30 Jako dzieło wysokiej klasy artystycznej miecz katedralny wcześnie wzbudził zainteresowanie historyków
sztuki; reprodukowany był, jak wspomniano, we Wzorach sztuki średniowiecznej. Ostatnio A. Bochnak skorygował
określenie L. Lepszego (który dopatrywał się w mieczu roboty włoskiej, por. Kraków, jego kultura i sztuka, Rocz.
Krak. VI, 1904, s. 272) i słusznie złączył okaz z warsztatem południowoniemieckim, wskazując na w nim pewne
motywy właściwe sztuce Flótnera, por. A. Bochnak, Mecenat Zygmunta Starego w zakresie rzemiosła artystycznego (Stu-
dia do dziejów Wawelu II, 1961, s. 210—202 oraz fig. 58—61). Szczególnie charakterystyczna jest srebrna oprawa
pochwy dyskutowanego miecza, trafnie określona przez Bochnaka mianem „roboty pończoszniczej". Otóż udało
się zebrać znaczną grupę militariów, buław, szabel, mieczy i czekanów w taki właśnie sposób oprawianych w srebro
przez mistrzów południowoniemieckich, austriackich, czeskich i węgierskich, por. Z. Żygulski (jun.), Geneza i ty-
pologia buław hetmańskich (Muzealnictwo wojskowe II, 1964).
31 Kopera, o. c, s. 206.
32 Z. Żygulski (jun.), Pamiątki wawelskie w zbiorach puławskich (Studia do dziejów Wawelu II, 1961, s. 381
i n.) — Biblioteka Czartoryskich, rkps 3233 oraz rkps 1184, poz. 26.
33 Wiadomość o tym przekazali, m. in.: R. Heidenstein, De bello Moscouitico, Cracoviae 1584, s. 96. —
S. Sarnicki, Annalium Polonicorum, Cracoviae 1587, s. 405. — Bielski, o. c, s. 769. — Neugebauer, 0. c, s. 695. —■
J. D. Solikowski, Commentarium rerum Polonicarum, 1647, s. 129. — J. Kwiatkiewicz, Roczne dzieje kościelne od
Roku Pańskiego ng8 do lat naszych, Kalisz 1695.
34 Żygulski, Pamiątki..., s. 384—6, fig. 3—4.
35 Modern, o.c, s. 158.
36 Opisy ceremonii wręczenia insygniów królewiczowi Władysławowi znalazły się u wielu autorów, m. in.:
J. Vitellius, Regnum Vladislai IV (dodatek panegiryczny): Augusta Regni Felicitas, Cracoviae 1633, s. 31. — E. Was-
senberg, Gestorum Glońosissimi ac Invictissimi Vladislai IV, Gedani 1641, s. 197. — J. A. Gorczyn, Pamięć o cnotach,
szczęściu, dzielności... Władysława IV, Kraków 1648. — S. F. Stryjewicz, Imago Serenissimi ac Inuictissimi Vladislai IV,
1649, s. 16. — S. Twardowski (ze Skrzypny), Władysław IV, król polski i szwedzki, Leszno 1650, s. 171. — S. Ko-
bierzycki, Historia Vladislai, 1655, s- 9OI«
37 Załuski, o.c, H3. — Był to ten sam papież Klemens X (Altieri), którego herby widnieją na głowicy
miecza po Sobieskim.
38 Katalog wystawy zabytków króla Jana III i jego wieku, Kraków 1883, poz. 360, s. 61 oraz album fotograficzny:
Zabytki XVII wieku. Wystawa jubileuszowa Jana III w Krakowie 1883, Kraków 1884, tabl. XXIV.
39 Po wypadkach II wojny światowej kapelusz, pochwa i pas insygniów poświęcanych przez Benedykta XIII
znów znajdują się w posiadaniu drezdeńskiego Muzeum Historycznego, natomiast sam miecz nie powrócił na dawne
miejsce. Przy kapeluszu zachował się ozdobny skórzany futerał. Pierwotnie wszystkie tego rodzaju insygnia prze-
chowywano w futerałach.
Kraków iq6i
LJEPEE ET LE CHAPEAU BENITS DU ROI JEAN III SOBIESKI.
Resume
Le 25 juillet 1684 a Żółkiew le nonce Pallavicini remit a Jean III Sobieski, roi de Pologne,
Pepee et le chapeau, qui lui etaient offerts par le pape Innocent XI comme recompense pour ses
merites particuliers dans la defense de la chretiente contrę les Turcs. Apres la mort du roi, ces insignes
devinrent la propriete des Radziwiłł, mais en 1812, voles a Nieśwież par 1'armee russe ils furent sur
359
27 Załuski zapisał w Analectach (E3): „Sigismundo Augusto Principi Regio adhuc dum, sed iam a decennio, vi-
tente Patre coronato, ac in successorem mmcupato, galeam et ensem benedictum dono transmisit, ąuae 15 Februarii sub tempus Gene-
ralium statuwn Regni Comitiorwn Cracoviae in Ecclesia Cathedrali in arce, Rege ac Regina, Parentibus, sub throno adstantibus
Augusto sunt tradita."
28 Bielski, o. c, s. 580: „Na tym sejmie dnia 15 lutego od papieża Pawła III królowi Zygmuntowi Augus-
towi w kościele na Zamku, przy ojcu i matce, czapkę i miecz poświęcony Hieronim Rozariusz (sic) poseł oddawał,
rzecz cudną do niego uczyniwszy, aby wiary świętej chrześcijańskiej obrońcą był, a karał się zamieszaniem stron
niemieckich, które swoim odstąpieniem od jedności Kościoła powszechnego o wielkie trudności i wojny przyszły"._>
Jak zawsze, darowi papieskiemu towarzyszyło obszerne breue, datowane w Rzymie dnia 29 czerwca 1539, wydru-
kowane potem w rocznikach kościelnych Rajnalda, t. XXI, s. 105; tłumaczenie tego breve, zob. Wzory sztuki średnio-
wiecznej, l.c; tamże adnotacja na temat mowy Rorariusza.
29 I. Polkowski, Skarbiec katedralny na Wawelu, Kraków 1882. —J. Kieszkowski, Kanclerz Krzysztof Szydło-
wiecki II, Kraków 1912, s. 699 i 700.
30 Jako dzieło wysokiej klasy artystycznej miecz katedralny wcześnie wzbudził zainteresowanie historyków
sztuki; reprodukowany był, jak wspomniano, we Wzorach sztuki średniowiecznej. Ostatnio A. Bochnak skorygował
określenie L. Lepszego (który dopatrywał się w mieczu roboty włoskiej, por. Kraków, jego kultura i sztuka, Rocz.
Krak. VI, 1904, s. 272) i słusznie złączył okaz z warsztatem południowoniemieckim, wskazując na w nim pewne
motywy właściwe sztuce Flótnera, por. A. Bochnak, Mecenat Zygmunta Starego w zakresie rzemiosła artystycznego (Stu-
dia do dziejów Wawelu II, 1961, s. 210—202 oraz fig. 58—61). Szczególnie charakterystyczna jest srebrna oprawa
pochwy dyskutowanego miecza, trafnie określona przez Bochnaka mianem „roboty pończoszniczej". Otóż udało
się zebrać znaczną grupę militariów, buław, szabel, mieczy i czekanów w taki właśnie sposób oprawianych w srebro
przez mistrzów południowoniemieckich, austriackich, czeskich i węgierskich, por. Z. Żygulski (jun.), Geneza i ty-
pologia buław hetmańskich (Muzealnictwo wojskowe II, 1964).
31 Kopera, o. c, s. 206.
32 Z. Żygulski (jun.), Pamiątki wawelskie w zbiorach puławskich (Studia do dziejów Wawelu II, 1961, s. 381
i n.) — Biblioteka Czartoryskich, rkps 3233 oraz rkps 1184, poz. 26.
33 Wiadomość o tym przekazali, m. in.: R. Heidenstein, De bello Moscouitico, Cracoviae 1584, s. 96. —
S. Sarnicki, Annalium Polonicorum, Cracoviae 1587, s. 405. — Bielski, o. c, s. 769. — Neugebauer, 0. c, s. 695. —■
J. D. Solikowski, Commentarium rerum Polonicarum, 1647, s. 129. — J. Kwiatkiewicz, Roczne dzieje kościelne od
Roku Pańskiego ng8 do lat naszych, Kalisz 1695.
34 Żygulski, Pamiątki..., s. 384—6, fig. 3—4.
35 Modern, o.c, s. 158.
36 Opisy ceremonii wręczenia insygniów królewiczowi Władysławowi znalazły się u wielu autorów, m. in.:
J. Vitellius, Regnum Vladislai IV (dodatek panegiryczny): Augusta Regni Felicitas, Cracoviae 1633, s. 31. — E. Was-
senberg, Gestorum Glońosissimi ac Invictissimi Vladislai IV, Gedani 1641, s. 197. — J. A. Gorczyn, Pamięć o cnotach,
szczęściu, dzielności... Władysława IV, Kraków 1648. — S. F. Stryjewicz, Imago Serenissimi ac Inuictissimi Vladislai IV,
1649, s. 16. — S. Twardowski (ze Skrzypny), Władysław IV, król polski i szwedzki, Leszno 1650, s. 171. — S. Ko-
bierzycki, Historia Vladislai, 1655, s- 9OI«
37 Załuski, o.c, H3. — Był to ten sam papież Klemens X (Altieri), którego herby widnieją na głowicy
miecza po Sobieskim.
38 Katalog wystawy zabytków króla Jana III i jego wieku, Kraków 1883, poz. 360, s. 61 oraz album fotograficzny:
Zabytki XVII wieku. Wystawa jubileuszowa Jana III w Krakowie 1883, Kraków 1884, tabl. XXIV.
39 Po wypadkach II wojny światowej kapelusz, pochwa i pas insygniów poświęcanych przez Benedykta XIII
znów znajdują się w posiadaniu drezdeńskiego Muzeum Historycznego, natomiast sam miecz nie powrócił na dawne
miejsce. Przy kapeluszu zachował się ozdobny skórzany futerał. Pierwotnie wszystkie tego rodzaju insygnia prze-
chowywano w futerałach.
Kraków iq6i
LJEPEE ET LE CHAPEAU BENITS DU ROI JEAN III SOBIESKI.
Resume
Le 25 juillet 1684 a Żółkiew le nonce Pallavicini remit a Jean III Sobieski, roi de Pologne,
Pepee et le chapeau, qui lui etaient offerts par le pape Innocent XI comme recompense pour ses
merites particuliers dans la defense de la chretiente contrę les Turcs. Apres la mort du roi, ces insignes
devinrent la propriete des Radziwiłł, mais en 1812, voles a Nieśwież par 1'armee russe ils furent sur
359