DOI Artikel:
Bernatowicz, Tadeusz: Kościół i klasztor Benedyktynek w Nieświeżu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22259#0131
Kościół i klasztor Benedyktynek w Nieświeżu
129
koszt budowy na 4000 złp. (w dokumencie fundacyjnym z grudnia tego roku
suma wzrosła do 7000 złp.). O ostatecznej formie klasztoru zadecydowano
podczas pobytu Mortęskiej w Nieświeżu w listopadzie 1590. Niewątpliwie
w tym czasie musiało dojść do spotkania fundatora, ksieni i architekta, gdyż
jedynie Mortęska mogła podjąć ostateczną decyzję co do programu wnętrz
klasztoru.
Wreszcie 5 IX 1591 dziesięć zakonnic z Anną Świętosławską na czele
przyjechało do Nieświeża. Ich wjazd do stolicy ordynacji był niezwykle
uroczysty. Książę wraz z rodziną i dworem powitał podróżnych z Chełmna już
w Mirze. Benedyktynki zamieszkały w budynkach drewnianych, przysposobio-
nych wcześniej przez fundatora na tymczasowy klasztor. Zachował się ich opis
w jednym z listów księcia: „Co się teraz klasztor drzewniany dla nich
zbudował, był dom najprzedniejszy na przygródku od ośmiu lat postawiony,
który tak się rozrządził, że będą mieli i kościółek taki, iż ludzie będą mogli tam
wchodzić dla słuchania służby Bożej. A ony kor swój na górze będą [miały]
i insze mieszkania potrzebne. Refectorium 12 łokieć szyrokie i długie w izbie
wielkiej, cztery cele po sześci łokieć tarcicami dobrze przepierzone. Dla ksieni
izdebka 7 łokci, między którą a izbą gdzie cele, komnata 8 łokieć, z której
chcąli może także być izba. Między kościółkiem a refektarzem sień na łokci 12.
W drugim domu, do którego gankiem przykrytym tuż bliziuchno na kilkanaś-
cie łokci chodzenie, izba wielka dla czeladzi, w sieni kuchnia. Z tej izby wielkiej
komora i druga przy niej [ ]. Około wszystkiego płot wysoki z tarcic, spajany,
że przejrzeć nie może”16.
Wkrótce po przybyciu zakonnic rozpoczęto prace przy budowie muro-
wanego klasztoru. Fundamenty założono 13 V 1593, a już 5 X 1596
benedyktynki zamieszkały w nowym budynku. W tym samym czasie ukoń-
czona była również świątynia, w której 12 VI 1597 odprawiona została
pierwsza msza św. Poświęcenia kościoła dokonał biskup żmudzki Melchior
Giedroyć 19 VII 159817.
„Rejestr przychodu i rozchodu kasy klasztoru Benedyktynek nieświes-
kich”, obejmujący lata 1733—1811, pozwala na prześledzenie dalszych przemian
kształtu architektonicznego zespołu benedyktynek18. W latach dwudziestych
w. XVIII (przed 1733) powstała wieżowa fasada. W XVIII w. wykonano
również mniejsze prace, jak położenie posadzki w chórze (1736)19 czy pokrycie
kościoła blachą (1750)20. W r. 1763 wzniesiono póżnobarokową wieżę bram-
ną21. Ważnym wydarzeniem w dziejach klasztoru Benedyktynek była wizyta
króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który przebywał w Nieświeżu
w r. 178422. Burzliwe wydarzenia w 1. połowie w. XIX nie dotknęły szczególnie
benedyktynek. Dopiero 15 VII 1877 władze rosyjskie wydały dekret o kasacie
klasztoru23. Piętnaście zakonnic wysłano do Wilna, zaś pięć pozostałych do
klasztoru Brygidek w Grodnie24. Wkrótce klasztor zamieniono na koszary,
a kościół na cerkiew. Dobudowano wtedy nad prezbiterium bizantynizującą
kopułkę z kokosznikiem (il. 7). Około r. 1899 rozebrane zostały górne
129
koszt budowy na 4000 złp. (w dokumencie fundacyjnym z grudnia tego roku
suma wzrosła do 7000 złp.). O ostatecznej formie klasztoru zadecydowano
podczas pobytu Mortęskiej w Nieświeżu w listopadzie 1590. Niewątpliwie
w tym czasie musiało dojść do spotkania fundatora, ksieni i architekta, gdyż
jedynie Mortęska mogła podjąć ostateczną decyzję co do programu wnętrz
klasztoru.
Wreszcie 5 IX 1591 dziesięć zakonnic z Anną Świętosławską na czele
przyjechało do Nieświeża. Ich wjazd do stolicy ordynacji był niezwykle
uroczysty. Książę wraz z rodziną i dworem powitał podróżnych z Chełmna już
w Mirze. Benedyktynki zamieszkały w budynkach drewnianych, przysposobio-
nych wcześniej przez fundatora na tymczasowy klasztor. Zachował się ich opis
w jednym z listów księcia: „Co się teraz klasztor drzewniany dla nich
zbudował, był dom najprzedniejszy na przygródku od ośmiu lat postawiony,
który tak się rozrządził, że będą mieli i kościółek taki, iż ludzie będą mogli tam
wchodzić dla słuchania służby Bożej. A ony kor swój na górze będą [miały]
i insze mieszkania potrzebne. Refectorium 12 łokieć szyrokie i długie w izbie
wielkiej, cztery cele po sześci łokieć tarcicami dobrze przepierzone. Dla ksieni
izdebka 7 łokci, między którą a izbą gdzie cele, komnata 8 łokieć, z której
chcąli może także być izba. Między kościółkiem a refektarzem sień na łokci 12.
W drugim domu, do którego gankiem przykrytym tuż bliziuchno na kilkanaś-
cie łokci chodzenie, izba wielka dla czeladzi, w sieni kuchnia. Z tej izby wielkiej
komora i druga przy niej [ ]. Około wszystkiego płot wysoki z tarcic, spajany,
że przejrzeć nie może”16.
Wkrótce po przybyciu zakonnic rozpoczęto prace przy budowie muro-
wanego klasztoru. Fundamenty założono 13 V 1593, a już 5 X 1596
benedyktynki zamieszkały w nowym budynku. W tym samym czasie ukoń-
czona była również świątynia, w której 12 VI 1597 odprawiona została
pierwsza msza św. Poświęcenia kościoła dokonał biskup żmudzki Melchior
Giedroyć 19 VII 159817.
„Rejestr przychodu i rozchodu kasy klasztoru Benedyktynek nieświes-
kich”, obejmujący lata 1733—1811, pozwala na prześledzenie dalszych przemian
kształtu architektonicznego zespołu benedyktynek18. W latach dwudziestych
w. XVIII (przed 1733) powstała wieżowa fasada. W XVIII w. wykonano
również mniejsze prace, jak położenie posadzki w chórze (1736)19 czy pokrycie
kościoła blachą (1750)20. W r. 1763 wzniesiono póżnobarokową wieżę bram-
ną21. Ważnym wydarzeniem w dziejach klasztoru Benedyktynek była wizyta
króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który przebywał w Nieświeżu
w r. 178422. Burzliwe wydarzenia w 1. połowie w. XIX nie dotknęły szczególnie
benedyktynek. Dopiero 15 VII 1877 władze rosyjskie wydały dekret o kasacie
klasztoru23. Piętnaście zakonnic wysłano do Wilna, zaś pięć pozostałych do
klasztoru Brygidek w Grodnie24. Wkrótce klasztor zamieniono na koszary,
a kościół na cerkiew. Dobudowano wtedy nad prezbiterium bizantynizującą
kopułkę z kokosznikiem (il. 7). Około r. 1899 rozebrane zostały górne