DOI article:
Chabiera, Aleksandra: Malowidła z grobowca III w Wardian, Aleksandria
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.52442#0018
16
Aleksandra Chabiera
Jest mało prawdopodobne, żeby postać z grobowca III była Dionizosem czy - co
najczęściej jest proponowane - Endymionem. Nie ulega wątpliwości, że poza, w któ-
rej przedstawiany bywa Jonasz, jest bezpośrednio zaczerpnięta z tradycyjnego grec-
kiego wizerunku Endymiona. którego magiczny sen zesłany przez bóstwo, łączony ze
śmiercią często inspirował twórców rzymskich sarkofagów (stąd wykorzystanie tego
motywu w przedstawieniach Jonasza)-1. Jednak jest on rozpoznawalny poprzez swoje
atrybuty (strzały, kołczan lub włócznia, czasem pedum), lub dzięki innym postaciom
z mitu, jak Selene (najczęściej unosząca się nad ziemią z szatą wydętą wiatrem nad
głową, lub przedstawiana symbolicznie jako półksiężyc). Hypnos, erosy czy towarzy-
szący mu pies. Endymion z reguły jest ubrany, a co najmniej przykryty na biodrach
skórą zwierzęcą lub przepaską23 24 * 26.
W malarstwie rzymskim sceny obrazujące ten mit są początkowo dwufigurowe, z
postaciami Endymiona i Selene na tle dowolnego krajobrazu'". W I wieku n.e. scena
ta zaczyna się rozwijać, co prowadzi do znacznego nagromadzenia przedmiotów i
osób powiązanych z główną parą mitu. Od III wieku z kolei zauważalny jest proces
demitologizacji przedstawienia, nadal jednak Endymion rozpoznawalny jest przez
swoje atrybuty i postać psa oraz Selene lub jej symbol - półksiężyc'6.
Postać na przedstawieniu z grobowca III nie ma żadnych atrybutów typowych
dla Endymiona. Można to stwierdzić z całą pewnością, gdyż akurat ta część ma-
ło wrdla jest najlepiej zachowana. Na zniszczonej części malowidła żaden z zachowa-
nych fragmentów nie ukazuje śladów postaci kobiecej unoszącej się nad ziemią,
zwierzęcia itp. Mężczyzna przedstawiony na tym malowidle leży pod ocieniającą go
altanką, typową dla przedstawień cyklu Jonasza. Identyczne pergole odnajdujemy w
rzymskim malarstwie katakumbowym (czasem daszek nad prorokiem nie jest wygię-
ty'). m.in. na luku arcosolium, w Krypcie Akantów datowanej na połowę IV wieku
(katakumby Protra i Marcellina), a także na mozaice z Akwilei i na wielu sarkofa-
gach. Sposób przedstawiania pergoli. pod którą leży' Jonasz jest całkowicie odmienny
od sposobu przedstawiania drzewa, pod którymi śpi Endymion.
Jonasz z fresku aleksandryjskiego bardzo dobrze w'pisuje się w kanon przedsta-
wiania tej postaci znany z rzymskich katakumb. Oczywiście istnieją nieistotne różnice
pomiędzy' poszczególnymi rzymskimi przedstawieniami, np. kąt nachylenia postaci,
sposób ułożenia nóg (wyprostowane. zgięte, skrzymowmne lub nie), jednak zawrze
zachowana jest półleżąca poza, oparcie ciała na lewym lokcru. uniesione w górę i
zgięte nad głową prawe ramię oraz nagość proroka.
Analiza lewej strony malowidła przynosi dodatkowe argumenty potwierdzające
identyfikację leżącej postaci jako Jonasza.
Zniszczenia tej części fresku są znaczne, niektóre ubytki mają dość dużą po-
wierzchnię. inne są bardzo małe, za to niezmiernie liczne. Zachowało się kilka miejsc
23 LAWRENCE 1961: 324.
24 Większość znanych przedstawień Endymiona zebrał Gabelmann (GABELMANN 1986). Przykłady malo-
wideł z samotnym Endymionem, rozpoznawalnym dzięki atrybutom, to m.in.: LIMC III.1: fig. 7, p. 551,
fig. 14. p. 552.
~ Gabelmann 1986: 738.
26 Ibidem, p. 742.
Aleksandra Chabiera
Jest mało prawdopodobne, żeby postać z grobowca III była Dionizosem czy - co
najczęściej jest proponowane - Endymionem. Nie ulega wątpliwości, że poza, w któ-
rej przedstawiany bywa Jonasz, jest bezpośrednio zaczerpnięta z tradycyjnego grec-
kiego wizerunku Endymiona. którego magiczny sen zesłany przez bóstwo, łączony ze
śmiercią często inspirował twórców rzymskich sarkofagów (stąd wykorzystanie tego
motywu w przedstawieniach Jonasza)-1. Jednak jest on rozpoznawalny poprzez swoje
atrybuty (strzały, kołczan lub włócznia, czasem pedum), lub dzięki innym postaciom
z mitu, jak Selene (najczęściej unosząca się nad ziemią z szatą wydętą wiatrem nad
głową, lub przedstawiana symbolicznie jako półksiężyc). Hypnos, erosy czy towarzy-
szący mu pies. Endymion z reguły jest ubrany, a co najmniej przykryty na biodrach
skórą zwierzęcą lub przepaską23 24 * 26.
W malarstwie rzymskim sceny obrazujące ten mit są początkowo dwufigurowe, z
postaciami Endymiona i Selene na tle dowolnego krajobrazu'". W I wieku n.e. scena
ta zaczyna się rozwijać, co prowadzi do znacznego nagromadzenia przedmiotów i
osób powiązanych z główną parą mitu. Od III wieku z kolei zauważalny jest proces
demitologizacji przedstawienia, nadal jednak Endymion rozpoznawalny jest przez
swoje atrybuty i postać psa oraz Selene lub jej symbol - półksiężyc'6.
Postać na przedstawieniu z grobowca III nie ma żadnych atrybutów typowych
dla Endymiona. Można to stwierdzić z całą pewnością, gdyż akurat ta część ma-
ło wrdla jest najlepiej zachowana. Na zniszczonej części malowidła żaden z zachowa-
nych fragmentów nie ukazuje śladów postaci kobiecej unoszącej się nad ziemią,
zwierzęcia itp. Mężczyzna przedstawiony na tym malowidle leży pod ocieniającą go
altanką, typową dla przedstawień cyklu Jonasza. Identyczne pergole odnajdujemy w
rzymskim malarstwie katakumbowym (czasem daszek nad prorokiem nie jest wygię-
ty'). m.in. na luku arcosolium, w Krypcie Akantów datowanej na połowę IV wieku
(katakumby Protra i Marcellina), a także na mozaice z Akwilei i na wielu sarkofa-
gach. Sposób przedstawiania pergoli. pod którą leży' Jonasz jest całkowicie odmienny
od sposobu przedstawiania drzewa, pod którymi śpi Endymion.
Jonasz z fresku aleksandryjskiego bardzo dobrze w'pisuje się w kanon przedsta-
wiania tej postaci znany z rzymskich katakumb. Oczywiście istnieją nieistotne różnice
pomiędzy' poszczególnymi rzymskimi przedstawieniami, np. kąt nachylenia postaci,
sposób ułożenia nóg (wyprostowane. zgięte, skrzymowmne lub nie), jednak zawrze
zachowana jest półleżąca poza, oparcie ciała na lewym lokcru. uniesione w górę i
zgięte nad głową prawe ramię oraz nagość proroka.
Analiza lewej strony malowidła przynosi dodatkowe argumenty potwierdzające
identyfikację leżącej postaci jako Jonasza.
Zniszczenia tej części fresku są znaczne, niektóre ubytki mają dość dużą po-
wierzchnię. inne są bardzo małe, za to niezmiernie liczne. Zachowało się kilka miejsc
23 LAWRENCE 1961: 324.
24 Większość znanych przedstawień Endymiona zebrał Gabelmann (GABELMANN 1986). Przykłady malo-
wideł z samotnym Endymionem, rozpoznawalnym dzięki atrybutom, to m.in.: LIMC III.1: fig. 7, p. 551,
fig. 14. p. 552.
~ Gabelmann 1986: 738.
26 Ibidem, p. 742.