DOI Artikel:
Pelc, Tomasz: Helios otoczony znakami zodiaku na mozaikach z synagog palestyńskich: próba wyjaśnienia zjawiska
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52442#0139
Tomasz Pelc
Helios otoczony znakami zodiaku na mozaikach
z synagog palestyńskich. Próba wyjaśnienia zjawiska
Przez około czterdzieści ostatnich lat wielu badaczy zastanawiało się, jak
możliwe było przesiąknięcie do sztuki żydowskiej elementów pogańskich, stojących
w tak jaskrawej sprzeczności z Torą. W poszukiwaniu odpowiedzi przyjrzymy się
dokładniej społeczności żydowskiej w Palestynie pomiędzy IV a VI wiekiem. Okaże
się, że wrażliwość religijna Żydów w tym czasie znacznie odbiegała od lej z pierw-
szego wieku, znanej nam chociażby z Biblii i dzieł Józefa Flawiusza.
W literaturze archeologicznej znanych jest przynajmniej pięć synagog, w któ-
rych na mozaice podłogowej występuje Helios otoczony zodiakiem* 1 * * * *. Znajdują się
one w Bcth Alpha (fig. 1). Hammath Tiberias (fig. 2). Na’aran, Husifah i Sepphoris
(fig. 3). Prócz tej z Hammath Tiberias (IV wiek) wszystkie datowane są na VI wiek
n.e. Arty kuł zawiera rozważania na temat przyczyny powstania takich przedstawień,
rzeczy na pierwszy' rzut oka paradoksalnej, pominie natomiast kwestie związane z
kompozycją i sposobem układania tych mozaik.
Do czasu istnego „potopu” odkryć archeologicznych w Palestynie, jaki nastąpił
po II wojnie światowej, powszechnie uważano, że w dziedzinie sztuki Żydzi nie
ulegli wpływom antycznym, ponieważ zabraniało tego Pierwsze Przykazanie".
Pierwsze odkrywvane w7 synagogach mozaiki figuralne były przypisywane kościołom
chrześcijańskim wybudowanym nad mim (np. w Gazie). Jednak odkrycia archeolo-
giczne ostatnich pięćdziesięciu lat nie pozostawiają wątpliwości, że także podłogi
synagog wykładane były mozaikami zawierającymi przedstawienia figuralne. Od
początku badań nad tymi mozaikami szczególnym zainteresowaniem obdarzano
Heliosa i zodiak. Powód był oczywisty - co innego zwierzęta, a co innego postać
pogańskiego boga w centralnym punkcie synagogi służącej czytaniu Pisma i naucza-
niu bezkompromisowego monoteizmu. L. I. Levine pisze. że omawiany typ mozaik
Artykuł powstał na podstawie pracy licencjackiej napisanej pod kierunkiem dr hab. Jolanty Młynarczyk
i przedstawionej w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego w 2001 roku.
1 Roussin dodaje do tej listy jeszcze synagogi z .Tafii i Khirbet Susiya; ROUSSIN 2001: 52-56.
' Wj 20.2-6: Nie będziesz miał cudzych bogów obok mnie! Nie będziesz czynił żadnej rzeźby, ani żadnego
obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod
ziemią, (wszystkie cytaty biblijne pochodzą z: Ks. K. Dynarski SAC ed, Biblia Tysiąclecia, wyd. 3
poprawione, Poznań 1980).
Helios otoczony znakami zodiaku na mozaikach
z synagog palestyńskich. Próba wyjaśnienia zjawiska
Przez około czterdzieści ostatnich lat wielu badaczy zastanawiało się, jak
możliwe było przesiąknięcie do sztuki żydowskiej elementów pogańskich, stojących
w tak jaskrawej sprzeczności z Torą. W poszukiwaniu odpowiedzi przyjrzymy się
dokładniej społeczności żydowskiej w Palestynie pomiędzy IV a VI wiekiem. Okaże
się, że wrażliwość religijna Żydów w tym czasie znacznie odbiegała od lej z pierw-
szego wieku, znanej nam chociażby z Biblii i dzieł Józefa Flawiusza.
W literaturze archeologicznej znanych jest przynajmniej pięć synagog, w któ-
rych na mozaice podłogowej występuje Helios otoczony zodiakiem* 1 * * * *. Znajdują się
one w Bcth Alpha (fig. 1). Hammath Tiberias (fig. 2). Na’aran, Husifah i Sepphoris
(fig. 3). Prócz tej z Hammath Tiberias (IV wiek) wszystkie datowane są na VI wiek
n.e. Arty kuł zawiera rozważania na temat przyczyny powstania takich przedstawień,
rzeczy na pierwszy' rzut oka paradoksalnej, pominie natomiast kwestie związane z
kompozycją i sposobem układania tych mozaik.
Do czasu istnego „potopu” odkryć archeologicznych w Palestynie, jaki nastąpił
po II wojnie światowej, powszechnie uważano, że w dziedzinie sztuki Żydzi nie
ulegli wpływom antycznym, ponieważ zabraniało tego Pierwsze Przykazanie".
Pierwsze odkrywvane w7 synagogach mozaiki figuralne były przypisywane kościołom
chrześcijańskim wybudowanym nad mim (np. w Gazie). Jednak odkrycia archeolo-
giczne ostatnich pięćdziesięciu lat nie pozostawiają wątpliwości, że także podłogi
synagog wykładane były mozaikami zawierającymi przedstawienia figuralne. Od
początku badań nad tymi mozaikami szczególnym zainteresowaniem obdarzano
Heliosa i zodiak. Powód był oczywisty - co innego zwierzęta, a co innego postać
pogańskiego boga w centralnym punkcie synagogi służącej czytaniu Pisma i naucza-
niu bezkompromisowego monoteizmu. L. I. Levine pisze. że omawiany typ mozaik
Artykuł powstał na podstawie pracy licencjackiej napisanej pod kierunkiem dr hab. Jolanty Młynarczyk
i przedstawionej w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego w 2001 roku.
1 Roussin dodaje do tej listy jeszcze synagogi z .Tafii i Khirbet Susiya; ROUSSIN 2001: 52-56.
' Wj 20.2-6: Nie będziesz miał cudzych bogów obok mnie! Nie będziesz czynił żadnej rzeźby, ani żadnego
obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod
ziemią, (wszystkie cytaty biblijne pochodzą z: Ks. K. Dynarski SAC ed, Biblia Tysiąclecia, wyd. 3
poprawione, Poznań 1980).