Studia i materiały archeologiczne (12.2005)

Agnieszka Pieńkowska
Zmiany religijne w okresie Dżemdet Nasr w świetle
pozostałości architektonicznych i źródeł pisanych
Jednym ze słabiej poznanych okresów w protohistorii Mezopotamii ciągle
pozostaje okres Dżemdet Nasr. Dla poszerzenia wiedzy o tym okresie bardzo
szczegółowo analizuje się materiały z dawnych badań. Na szczególną uwagę zasłu-
gują pozostałości ówczesnej architektury., których ponowna analiza może posłużyć
do lepszego zrozumienia zmian, jakie miały miejsce w owym okresie.
Warstwy zawierające najlepiej zachowane pozostałości architektoniczne współ-
czesne temu okresowi znajdują się w południowej Mezopotamii na stanowiskach
Uruk i Dżemdet Nasr, a przede wszystkim w regionie Dijali w Chafadża.
Na tym ostatnim stanowisku odsłonięte zostały pozostałości świątyni Sina. Jest
to budowla szczególnie interesująca, gdyż przez ponad 350-400 lat (od okresu
Dżemdet Nasr do wczesnodynastycznego I) była wielokrotnie wznoszona na prawie
takim samym plamę. Odkrywca P. Delougaz wydzielił pięć świątyń Sina. Według
wprowadzonego przez niego podziału trzy' pierwsze świątynie (SIN I, II. III)
reprezentują fazę c, zaś następne dwie (SIN IV. V) fazę d tzw. okresu proto-
piśmiennego; odpowiadają one kolejno okresowi Dżemdet Nasr i wczesno-
dynastycznemu 1 w Sumerze (tab. 1) (Delougaz 1952: 29). Jednak zarówno
ceramika, jak i pieczęcie cylindry czne znalezione w trzeciej świątyni, wykazują
wyraźnie, iż miała charakter przejściowy i reprezentowała koniec okresu Dżemdet
Nasr i początek okresu wczesnodynastycznego I (Wilson 1986: 64-65).
Poniżej pierwszej świątyni Sina (fig. 1), wybudowanej na wmrstwie ciemno-
szarego gruntu z dużą ilością w-ęgla drzewnego i popiołu, zachowały się jedynie
fragmenty cienkich ścian, metworzące zwartego planu. Wydatowane zostały na
okres w-spólczesny z warstwą XIV-IV w okręgu Eanna w Uruk. tj. na okres Uruk
(tab. 1). Podstawą datowania była znajdująca się tam ceramika szara i czerwona oraz
ręcznie lepione misy ze ściętymi wylewem, będące formą charakterystyczną dla tego
okresu (Delougaz, Lloyd 1942: 8-9).

Artykuł powstał na podstawie rozdziału pracy magisterskiej napisanej pod kierunkiem prof. dr. hab.
Piotra Bielińskiego, przedstawionej w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego w 2001 roku.
Autorka jest pracownikiem Pracowni Obsługi Badań Terenowych na Bliskim i Środkowym Wschodzie w
Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.