DOI article:
Chabiera, Aleksandra: Malowidła z grobowca III w Wardian, Aleksandria
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.52442#0022
20
Aleksandra Chabiera
Analiza malowidła z przedstawieniem saąiyeh
To jedno z najlepiej zachowanych malowideł w zespole grobowca III, w dodatku
scena, którą przedstawia, umieszcza go wśród najciekawszych zabytków aleksan-
dryjskich. Jest to pierwsze znane w sztuce Egiptu przedstawienie urządzenia zwanego
saąiyeh, czyli koła wodnego, służącego do przenoszenia wody na wyższy poziom.
Horyzontalnie ustawione koło, poruszane przez uwiązane doń woły lub osły, zazębia
się z kolejnym kołem, podzielonym na przegrody i ustawionym pionowo, zanurzo-
nym w kanale nawadniającym. Do przegród koła wpływa woda, która następnie jest
przelewana do kanału lub zbiornika na wyższym poziomie. Tak pokrótce można
opisać działanie urządzenia przedstawionego na omawianym fresku.
Dzisiaj jeszcze saąiyeh można zobaczyć na prowincji egipskiej, gdzie służy7
rolnikom od wieków. W klasztorze Deir el-Suriani w Wadi Natrun wystawione jest
dla pielgrzymów i zwiedzających oryginalne koło wodne, które było najprawdo-
podobniej używane jeszcze pod koniec XIX wieku. Urządzenie to obecnie jest ekspo-
nowane na dziedzińcu, lecz pierwotnie ustawione było najprawdopodobniej przy7
ścianie północnej, obok wejścia do kościoła, gdzie znajdowała się klasztorna studnia i
gdzie do tej poiy widać ślady zawilgocenia4-.
Oprócz saąiyeh fresk przedstawia dwa przywiązane doń woły7 (brązowy na
pierwszym plamę i biały7 w tle) poruszające urządzeniem. Nad nimi, podtrzymywana
przez mocny słup, konstrukcja ocienia pracujące woły dzięki wijącej się na niej ro-
ślinności. Po prawej strome malowidła przedstawiony jest chłopiec. Mimo sporych
zniszczeń zachował się tułów, część lewej nogi, podniesione, zgięte w łokciach ręce i
kapelusz chłopca. Ubiór postaci to typowa tunika exomis związana luźno w pasie.
Poza tym widoczny' jest kijek, który chłopiec trzyma przyciskając go ramieniem do
piersi, i bardzo mały fragment instrumentu muzycznego, na którym gra. Położenie rąk
wskazuje, że jest to tzw. fletnia Pana, inaczej syrinx, instrument składający się z
połączonych piszczałek różnej długości, używany przez pasterzy, popularny w całym
świecie śródziemnomorskim42 43. W Egipcie znaleziono w Fajum dobrze zachowaną
fletnię Pana oraz kilka figurek terakotowych przedstawiających muzykantów z tym
instrumentem w dłoniach44 45.
Poniżej tej sceny przedstawiono kanał nawadniający z roślinnością i ptakami
wodnymi: kaczką i ptakiem brodzącym, prawdopodobnie czaplą (fig. 7). Sceny nilo-
tyczne, tak modne w całym basenie Morza Śródziemnego, mimo charakteru z
definicji egipskiego są rzadkością w egipskim malarstwie chrześcijańskim1^. Jedyny
znany przykład pochodzi z Abu Girgeh nieopodal Aleksandrii i datowany jest na V-
VI wiek46’
Saąiyeh jest oczywiście najciekawszym elementem malowidła. Dokładna data jej
wynalezienia nie jest znana, lecz badania nad technologią starożytną, oparte m.in. na
42 Informacja ustna dzięki uprzejmości Ewy Parandowskiej, Muzeum Narodowe, Warszawa.
43 Baudot'1973: 100-101.
44 HICKMANN 1961: 94, 110, 111.
45 BADAWY 1978: 233.
46 GRABAR 1946: pl. LX.3.
Aleksandra Chabiera
Analiza malowidła z przedstawieniem saąiyeh
To jedno z najlepiej zachowanych malowideł w zespole grobowca III, w dodatku
scena, którą przedstawia, umieszcza go wśród najciekawszych zabytków aleksan-
dryjskich. Jest to pierwsze znane w sztuce Egiptu przedstawienie urządzenia zwanego
saąiyeh, czyli koła wodnego, służącego do przenoszenia wody na wyższy poziom.
Horyzontalnie ustawione koło, poruszane przez uwiązane doń woły lub osły, zazębia
się z kolejnym kołem, podzielonym na przegrody i ustawionym pionowo, zanurzo-
nym w kanale nawadniającym. Do przegród koła wpływa woda, która następnie jest
przelewana do kanału lub zbiornika na wyższym poziomie. Tak pokrótce można
opisać działanie urządzenia przedstawionego na omawianym fresku.
Dzisiaj jeszcze saąiyeh można zobaczyć na prowincji egipskiej, gdzie służy7
rolnikom od wieków. W klasztorze Deir el-Suriani w Wadi Natrun wystawione jest
dla pielgrzymów i zwiedzających oryginalne koło wodne, które było najprawdo-
podobniej używane jeszcze pod koniec XIX wieku. Urządzenie to obecnie jest ekspo-
nowane na dziedzińcu, lecz pierwotnie ustawione było najprawdopodobniej przy7
ścianie północnej, obok wejścia do kościoła, gdzie znajdowała się klasztorna studnia i
gdzie do tej poiy widać ślady zawilgocenia4-.
Oprócz saąiyeh fresk przedstawia dwa przywiązane doń woły7 (brązowy na
pierwszym plamę i biały7 w tle) poruszające urządzeniem. Nad nimi, podtrzymywana
przez mocny słup, konstrukcja ocienia pracujące woły dzięki wijącej się na niej ro-
ślinności. Po prawej strome malowidła przedstawiony jest chłopiec. Mimo sporych
zniszczeń zachował się tułów, część lewej nogi, podniesione, zgięte w łokciach ręce i
kapelusz chłopca. Ubiór postaci to typowa tunika exomis związana luźno w pasie.
Poza tym widoczny' jest kijek, który chłopiec trzyma przyciskając go ramieniem do
piersi, i bardzo mały fragment instrumentu muzycznego, na którym gra. Położenie rąk
wskazuje, że jest to tzw. fletnia Pana, inaczej syrinx, instrument składający się z
połączonych piszczałek różnej długości, używany przez pasterzy, popularny w całym
świecie śródziemnomorskim42 43. W Egipcie znaleziono w Fajum dobrze zachowaną
fletnię Pana oraz kilka figurek terakotowych przedstawiających muzykantów z tym
instrumentem w dłoniach44 45.
Poniżej tej sceny przedstawiono kanał nawadniający z roślinnością i ptakami
wodnymi: kaczką i ptakiem brodzącym, prawdopodobnie czaplą (fig. 7). Sceny nilo-
tyczne, tak modne w całym basenie Morza Śródziemnego, mimo charakteru z
definicji egipskiego są rzadkością w egipskim malarstwie chrześcijańskim1^. Jedyny
znany przykład pochodzi z Abu Girgeh nieopodal Aleksandrii i datowany jest na V-
VI wiek46’
Saąiyeh jest oczywiście najciekawszym elementem malowidła. Dokładna data jej
wynalezienia nie jest znana, lecz badania nad technologią starożytną, oparte m.in. na
42 Informacja ustna dzięki uprzejmości Ewy Parandowskiej, Muzeum Narodowe, Warszawa.
43 Baudot'1973: 100-101.
44 HICKMANN 1961: 94, 110, 111.
45 BADAWY 1978: 233.
46 GRABAR 1946: pl. LX.3.