Studia Waweliana (6/7.1997-1998)

Studia Waweliana
Tom VI-VII, 1997/1998
PL ISSN 1230-3275

AGNIESZKA LAGUNA

GOTYCKA SKRZYNECZKA Z KOŚCI SŁONIOWEJ
W SKARBCU KATEDRALNYM NA WAWELU

Czternastowieczna francuska skrzyneczka z ko-
ści słoniowej w zbiorach skarbca katedralnego na
Wawelu stanowi intrygujące świadectwo kultury
swojej epoki, oferując historykowi sztuki szerokie
możliwości rozważań stylistycznych, a przede wszy-
stkim ikonograficznych. To cenne dzieło już kil-
kakrotnie przyciągało uwagę wybitnych badaczy,
szczególnie w związku z frapującą problematyką
ikonograficzną, a na kilka lat przed ostatnią wojną
światową stało się przedmiotem opracowania mono-
graficznego. Niezbędne wydaje się jednak uwzględ-
nienie postępu badań nad epoką, którą skrzyneczka
reprezentuje. Podążając więc tropem dawniejszych
badaczy, praca niniejsza stawia sobie za cel pre-
zentację zasadniczych zagadnień dotyczących skrzy-
neczki, opartych na nowszej literaturze z zakresu
historii sztuki, historii literatury i historii. Kwestie
te to program ikonograficzny zakorzeniony w kul-
turze XIV-wiecznego dworu francuskiego oraz
aspekt stylistyczny płaskorzeźb skrzyneczki na tle
paryskiego środowiska rzeźbiarzy w kości słoniowej
1. połowy XIV wieku. Dopełnieniem powyższych
problemów jest zagadnienie typu tzw. skrzyneczki
złożonej, który oprócz wawelskiej reprezentuje je-
szcze sześć zachowanych zabytków.

STAN BADAŃ

Ze względu na specyficzną historię przedmiotu,
to znaczy fakt, że skrzyneczka nie była dostępna

* Artykuł jest skróconą wersją pracy magisterskiej obro-
nionej w 1995 r. w Instytucie Historii Sztuki UJ.

Chciałabym serdecznie podziękować promotorowi pracy Pro-
fesorowi Jerzemu Gadomskiemu za pomoc, cenne uwagi i ży-
czliwość.

1 Tekst opublikowany w „Czasie" (nr 83, 84, 1881) ukazał
się równocześnie w formie broszury: I. Polkowski, Dawne
relikwiarze katedry krakowskiej, Kraków 1881.

2 Ibidem, s. 13-21.

badaczom do 1881 roku, pierwszą informację o niej
zawiera opublikowany w tymże roku artykuł ks.
Ignacego Polkowskiego Dawne relikwiarze katedry
krakowskiej1, który uznał, że pochodzi ona z Włoch
i że powstała w XIII wieku. Przedstawienia na
szkatułce autor tłumaczył według epopei napisanej
w XI wieku przez opata Ekberta z Sankt-Gallen
pt. Waltherius manu fortis oraz XIII-wiecznej wersji
tej samej legendy, pióra biskupa wrocławskiego
Boguchwała2.

Pierwszą istotną pozycję stanowi praca Jana
Bołoz Antoniewicza3. Autor słusznie określił skrzy-
neczkę jako XIV-wieczny wyrób francuski, a uwagę
swą skupił przede wszystkim na wyjaśnieniu te-
matyki przedstawień podając - potwierdzone
później - interpretacje niektórych scen w powią-
zaniu z konkretnymi legendami, romansami i zwy-
czajami funkcjonującymi w kulturze XIV-wiecznej
Francji. Należy podkreślić, że Bołoz Antoniewicz
jako pierwszy rozpoznał w postaciach wyobrażonych
na wawelskiej skrzyneczce (a tym samym przecież
na innych zabytkach jej kręgu) rycerzy Okrągłego
Stołu, a także zidentyfikował średniowieczną za-
bawę zwaną Zdobywaniem zamku miłości.

Badania jego zostały uzupełnione w roku 1917
przez R. S. Loomisa, który w scenach prawej bocznej
ścianki rozpoznał epizody cyklu arturiańskiego, zwią-
zane z rycerzami Enyasem i Galahadem4.

W roku 1924 Raymond Koechlin opublikował
w Paryżu korpus francuskich wyrobów z kości

! J. Bołoz Antoniewicz, O średniowiecznych źródłach
do rzeźb znajdujących się na szkatułce z kości słoniowej w skarb-
cu katedry na Wawelu (Pamiętnik Wydziału Filologicznego AU
w Krakowie, 5: 1885, s. 172-240). Ten sam tekst opublikowano
cztery lata później pt. Ikonographisches zu Chrestien de Troyes
(Romanische Forschungen, 5/1, Erlangen und Leipzig 1889).

1 R. S. Loomis, A Phantom Tale of Female Ingratitude
(Modern Philology, 14: nr 12, 1917, s. 175-179).

t

5