DOI issue:
Varia
DOI article:Firlet, Elżbieta: Zabudowa wawelskiego wzgórza na portrecie Zygmunta I Starego z roku 1554: Najstarszy widok zamku od strony północno-zachodniej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.19893#0188
4. Wawel od północnego zachodu, 1603-1605. Panorama Krakowa zamieszczona w: G. Braun i F. Hogenberg,
Ciuitates orbis terrarum, VI, Kolonia 1617 - fragment. Zamek Królewski na Wawelu (fot. S. Michta)
datnym krenelażem, łączy się z niewidoczną tu bramą
Poboczną w fortyfikacji miejskiej u dołu stoku - zob.
fig. 3. Mur ten powstał w początkach panowania Ka-
zimierza Wielkiego, przed rokiem 1340 .
Drugi, wyżej położony mur z wydatnym gzymsem
jest również zwieńczony krenelażem (fig. 2). Posiada
stanowiska dla broni ręcznej (małe otwory strzelnicze
w zębach krenelaża) i artyleryjskiej. Zbudowano go
w latach 1545-1549, gdy wielkorządcą był Seweryn
Boner13. Przebiegał od widocznej na rycinie baszty
Wielkiej w kierunku pałacu, obok wykusza Kurzej
Nogi do baszty Jordanki, gdzie łączył się z murem
miejskim — zob. fig. 4.
Po prawej stronie (fig. 2), w linii zewnętrznego muru
obronnego, stoi wysoka, okrągła baszta ze strzelnicami
kluczowymi. Poddasze budowli, nadwieszone na wspo-
rnikach, ma otwory strzelnicze od strony miasta. Basztę
nakrywa stożkowy dach z gałką i powietrznikiem (cho-
rągiewką), z wieżyczkami u podstawy. Po lewej stronie
dolnego przejazdu bramnego wznosi się przysadzista
baszta Wielka14 o dwóch kondygnacjach: dolnej ze strzel-
nicami do broni ręcznej i górnej (węższej) z dużymi
strzelnicami artyleryjskimi, nakrytej kopulastym da-
chem. Między obiema basztami widzimy otwór bramny
wprowadzający na obszar międzymurza15. Powyżej bu-
dynek bramny z przejazdem przecięty krawędzią ryciny16.
Obiekt przykrywa stromy dach z wyeksponowanymi
oknami strychowymi, poniżej zaznaczono wsporniki wy-
suniętego poddasza.
Obie bramy łączy odcinek muru zewnętrznego (z usz-
kodzoną koroną) biegnący od baszty wysokiej do niewi-
docznej tu baszty małej przy gotyckim murze obronnym
(por. fig. 4). Na międzymurzu, obok przejazdu bramnego,
widzimy fragment małego budynku z oknami (strzelni-
cami ?). Zapewne znajdowało się tu mieszkanie dla
osoby pełniącej obowiązki wrotnego (portulanus) bramy
Dolnej1'. Dolna izba mogła służyć za pomieszczenie dla
straży zamkowej.
Wyburzyli go Austriacy w 1852 r. - ibidem, s. 69, 128;
Z. Pianowski, O bramie Pobocznej w fortyfikacjach Krakowa
(„Krzysztofory". Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Mia-
sta Krakowa, 19: 1992, s. 41-46).
13 Wyburzony przez Austriaków w 1852 r. Na jego miejscu
powstał nowy mur (obecny „cegiełkowy") - Pianowski, Wawel
obronny..., s. 91-92, 129, plan V.
14 To monumentalne dzieło obronne uległo przebudowie
w latach 1739-1740. W r. 1827 po zburzeniu piętra powstała
platforma widokowa, gdzie obecnie stoi pomnik Tadeusza
Kościuszki - Pianowski, Wawel obronny..., s. 82, 110,
122-123. W literaturze na określenie XVIII-wiecznej baszty
przyjęła się błędna nazwa (po przebudowie) - bastion Wła-
dysława IV.
15 Por. Banach, o.c., ił. 73 i 74, s. 144-145; tu widoczny
mur przedbramia z zamurówką wysokiego przejazdu.
16 Gotycka brama została przebudowana z inicjatywy Zyg-
munta III Wazy ok. r. 1595. W 1827 została gruntownie
odnowiona - S. Tomkowie z, Wawel, I: Zabudowania Wawelu
i ich dzieje (Teka GKGZ, 4, 1908, s. 152); Pianowski, Wawel
obronny..., s. 122.
Zob. A. Franaszek, Działalność wielkorządców krako-
wskich w XVI wieku, Kraków 1981, s. 25-28 (Bibl. Waw. 5).
184
Ciuitates orbis terrarum, VI, Kolonia 1617 - fragment. Zamek Królewski na Wawelu (fot. S. Michta)
datnym krenelażem, łączy się z niewidoczną tu bramą
Poboczną w fortyfikacji miejskiej u dołu stoku - zob.
fig. 3. Mur ten powstał w początkach panowania Ka-
zimierza Wielkiego, przed rokiem 1340 .
Drugi, wyżej położony mur z wydatnym gzymsem
jest również zwieńczony krenelażem (fig. 2). Posiada
stanowiska dla broni ręcznej (małe otwory strzelnicze
w zębach krenelaża) i artyleryjskiej. Zbudowano go
w latach 1545-1549, gdy wielkorządcą był Seweryn
Boner13. Przebiegał od widocznej na rycinie baszty
Wielkiej w kierunku pałacu, obok wykusza Kurzej
Nogi do baszty Jordanki, gdzie łączył się z murem
miejskim — zob. fig. 4.
Po prawej stronie (fig. 2), w linii zewnętrznego muru
obronnego, stoi wysoka, okrągła baszta ze strzelnicami
kluczowymi. Poddasze budowli, nadwieszone na wspo-
rnikach, ma otwory strzelnicze od strony miasta. Basztę
nakrywa stożkowy dach z gałką i powietrznikiem (cho-
rągiewką), z wieżyczkami u podstawy. Po lewej stronie
dolnego przejazdu bramnego wznosi się przysadzista
baszta Wielka14 o dwóch kondygnacjach: dolnej ze strzel-
nicami do broni ręcznej i górnej (węższej) z dużymi
strzelnicami artyleryjskimi, nakrytej kopulastym da-
chem. Między obiema basztami widzimy otwór bramny
wprowadzający na obszar międzymurza15. Powyżej bu-
dynek bramny z przejazdem przecięty krawędzią ryciny16.
Obiekt przykrywa stromy dach z wyeksponowanymi
oknami strychowymi, poniżej zaznaczono wsporniki wy-
suniętego poddasza.
Obie bramy łączy odcinek muru zewnętrznego (z usz-
kodzoną koroną) biegnący od baszty wysokiej do niewi-
docznej tu baszty małej przy gotyckim murze obronnym
(por. fig. 4). Na międzymurzu, obok przejazdu bramnego,
widzimy fragment małego budynku z oknami (strzelni-
cami ?). Zapewne znajdowało się tu mieszkanie dla
osoby pełniącej obowiązki wrotnego (portulanus) bramy
Dolnej1'. Dolna izba mogła służyć za pomieszczenie dla
straży zamkowej.
Wyburzyli go Austriacy w 1852 r. - ibidem, s. 69, 128;
Z. Pianowski, O bramie Pobocznej w fortyfikacjach Krakowa
(„Krzysztofory". Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Mia-
sta Krakowa, 19: 1992, s. 41-46).
13 Wyburzony przez Austriaków w 1852 r. Na jego miejscu
powstał nowy mur (obecny „cegiełkowy") - Pianowski, Wawel
obronny..., s. 91-92, 129, plan V.
14 To monumentalne dzieło obronne uległo przebudowie
w latach 1739-1740. W r. 1827 po zburzeniu piętra powstała
platforma widokowa, gdzie obecnie stoi pomnik Tadeusza
Kościuszki - Pianowski, Wawel obronny..., s. 82, 110,
122-123. W literaturze na określenie XVIII-wiecznej baszty
przyjęła się błędna nazwa (po przebudowie) - bastion Wła-
dysława IV.
15 Por. Banach, o.c., ił. 73 i 74, s. 144-145; tu widoczny
mur przedbramia z zamurówką wysokiego przejazdu.
16 Gotycka brama została przebudowana z inicjatywy Zyg-
munta III Wazy ok. r. 1595. W 1827 została gruntownie
odnowiona - S. Tomkowie z, Wawel, I: Zabudowania Wawelu
i ich dzieje (Teka GKGZ, 4, 1908, s. 152); Pianowski, Wawel
obronny..., s. 122.
Zob. A. Franaszek, Działalność wielkorządców krako-
wskich w XVI wieku, Kraków 1981, s. 25-28 (Bibl. Waw. 5).
184