Studia Waweliana (6/7.1997-1998)

Wzdłuż elewacji pałacu biegnie mur obronny (prze-
dmurze) z wysokim krenelażem18. Przed dzwonnicą Zyg-
muntowską tworzy prostokątny występ zaopatrzony
w rząd trzech strzelnic. W dalszym biegu łączy się
z basztą Wielką. Na tym odcinku, z tyłu za przedmu-
rzem, widzimy mały fragment krenelaża głównego muru
obronnego.

Kościół katedralny

Przy krawędzi ryciny wznosi się strzelista bryła
krakowskiej katedry z dwiema wieżami: Zegarową i Wi-
karyjską, przy zachodniej fasadzie, oraz dzwonnicą Zyg-
muntowską (fig. 2).

Dobrze jest widoczna północna elewacja wieży Zega-
rowej, bez okien, z tarczą zegara na najwyższej kon-
dygnacji umieszczonego tu w roku 152119. Górne piętro
budowli (z zegarem) powstało z fundacji kanonika kra-
kowskiego Jana Salomona w latach 1518-1522. Prace
nadzorował murator Paweł z Szamotuł. Ponieważ tę
część wieży wykończono niedbale, Kapituła przebudowała
ją na nowo w roku 152520. Wieżę (zwaną w XVI w.
Salomonową) nakryto renesansowym baniastym hełmem,
u którego podstawy na narożach umieszczono małe
wieżyczki z kopułkami (por. fig. 4). Podobne nakrycie
otrzymała wcześniej wieża dzwonna Zygmuntowska (zob.
fig. 3 i widok z roku 157021), o czym poniżej.

Przy samej krawędzi ryciny widzimy górną część
wieży Wikaryjskiej22. Na czworobocznej partii budowli
artysta umieścił węższą kondygnację. Na jej wieloboczny
układ wskazuje zwielokrotniona liczba okien (oznaczo-
nych grubszą kreską) oraz rysowane podwójną kreską
krawędzie tej części wieży. To ośmioboczne piętro wznie-
siono w roku 1530 i nakryto późnogotyckim hełmem
z obejściem wieżyczkowym23. Na rycinie z r. 1554 mo-
żemy dopatrzeć się tej nowej konstrukcji dachowej (mimo
uproszczonego przedstawienia). Znamy ją dokładnie
z późniejszej ikonografii (por. fig. 4). U podstawy cen-
tralnej ośmiobocznej fleszy, zwieńczonej gałką i krzyżem,

5. Wawel od północnego zachodu; od lewej: wykusz Kurzej
Nogi, pałac, łaźnia królowej, skarbiec katedralny i część dzwon-
nicy, 1570 - fragment drzeworytu z Kroniki polskiej Marcina
Bielskiego nowo przez Joachima Bielskiego syna jego wydanej
(1597). Archiwum Zamku Królewskiego na Wawelu
(fot. J. Barcik)

umieszczono wieniec ośmiu czworobocznych wieżyczek
z iglicami na ostrosłupowych daszkach24. To nowe zwień-
czenie jest bardzo podobne do istniejącego obecnie hełmu
wieży Sygnałowej kościoła Mariackiego w Krakowie. Na

Przedmurze (tj. drugi zewnętrzny mur obronny) powstało
przy końcu XIV w. Między bramą Dolną i dzwonnicą Zygmun-
towską wyburzono je w 1. pol. XVII w., a przed płn. ścianą
pałacu w 1. poł. XVIII w. - Pianowski, Wawel obronny...,
s. 72-76.

19 Wieżę wzniesiono w 3. ćwierci XIV w. na romańskich
fundamentach. Przebudowana w 1. pol. XV w. z inicjatywy
biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego; zwana też Kapi-
tulną, gdyż w przyziemnej kondygnacji mieścił się w latach
1420-1600 kapitularz - T. Wojciechowski, Kościół katedralny
w Krakowie, Kraków 1900, s. 114, 119-120; T. Węclawowicz,
Kościół katedralny p.w. SS. Wacława i Stanisława [w:] Dzieje
sztuki polskiej, t. 2: Architektura gotycka w Polsce, cz. 2: Katalog
zabytków, pod. red. A. Włodarka, Warszawa 1995, s. 122.

20 Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu. Z archiwaliów
kapitulnych i kurialnych krakowskich 1516-1525, oprać. B.
Przybyszewski, Kraków 1970, s. X; (Źródła DW 5). W.
Bukowski, Jara Salomon, PSB, 34/3: 1993, z. 142, s. 380-381.

21 Do tej pory uważano, że ten drzeworyt wykonano dla
Kroniki polskiej Joachima Bielskiego, wyd. w 1597 r. w Krakowie.
Prof. Marian Plezia w artykule Legenda o Smoku Wawelskim
(Rocz. Krak., 42: 1971, s. 21-32, ryc. 2) datuje go na rok 1570.
Autor poinformował mnie, że otrzymał fotografię tej ryciny od
prof. Karola Estreichera z IV wydania (1570) Kroniki M. Biel-

skiego. Kilka lat temu miałam w ręce to wydanie z zamieszczonym
tam drzeworytem przedstawiającym Krakusa i fragment zabu-
dowy Wawelu, co odnotowałam w książce Smocza Jama na
Wawelu. Historia. Legenda. Smoki (Kraków 1996, s. 40). Nie
udało mi się powtórnie dotrzeć do tego starodruku. Zapewne jest
wpisany pod innym nazwiskiem autora do katalogu jednej z kra-
kowskich bibliotek. Na istnienie, dziś niedostępnego, czwartego
wydania Kroniki M. Bielskiego wskazał też biskup Józef Załuski
(Biblioteka historyków, Kraków 1832, s. 59).

22 Wzniesiona na pocz. XII w. Po pożarze katedry romańskiej
w 1306 r. wkrótce odnowiona i nadbudowana w cegle -
Z. Pianowski, W sprawie sporu o fundację katedry gotyckiej
na Wawelu (Studia DW 5: 1991, s. 421).

23 Wojciechowski, o.c, s. 111-112. We wrześniu
i październiku 1530 r. cieśla katedralny Stanisław Warpęska
pokrył dach wieży Wikaryjskiej blachami ołowianymi - Wypisy
źródłowe do dziejów Wawelu. Artyści i rzemieślnicy krakowscy
w latach 1526-1535, oprać. B. Przybyszewski, Kraków 1985,
(Źródła DW 11, z. 4, s. 38).

24 P. Pencakowski, Ośmioboczne wieże krakowskie -
dzieje jednego motywu (Rocz. Krak., 58: 1992, s. 10, 12-13).
Na widoku z 1581 r. niedokładnie przedstawiono górną partię
wieży Wikaryjskiej - brak ośmiobocznej kondygnacji, uprosz-
czona postać hełmu.

185