DOI Artikel:
Mossakowski, Stanisław: Uroczystości wawelskie w styczniu roku 1649 a projekty Giovanniego Battisty Gisleniego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19892#0053
lego litewskiego Pawła Piotra Tryzny (zrn. 1639) w kruż-
gankach klasztoru Dominikanów w Krakowie13, epita-
fium wojewody smoleńskiego Krzysztofa Gosiewskie-
go (zrn. 1643) w kościele Św. Teresy karmelitów bo-
sych w Wilnie14, epitafium kasztelana łęczyckiego i re-
ferendarza koronnego Remigiusza Zaleskiego (zm.
1645) z roku 1648 w warszawskiej kolegiacie Św. Jana15,
a wreszcie projekt żałobnej przesłony ołtarza głównego
wspomnianego kościoła karmelitów wileńskich w cza-
sie pogrzebu Anny Marcybeli z Rudominów Dusiatskich
(zm. 1643), wdowy po podkanclerzu litewskim Stefa-
nie Pacu16.
Do pierwszych działań Gisleniego związanych z pla-
nowanymi uroczystościami należało - jak wolno sądzić
-rozpoznanie sytuacji in situ. Tego właśnie dotyczą czte-
ry rysunki zachowane w szkicowniku drezdeńskim. Są to
mianowicie pomiary królewskich krypt grobowych pod
kaplicami Zygmuntowską i Prandocińską oraz konfesji
św. Stanisława, a także prezbiterium wawelskiej katedry.
Rysunek pierwszy (D-6; fig. 1), podpisany przez ar-
tystę: „Sepoltura delli Re nelle cappelle della Chiesa Ca-
ttedrale di Cracovia”. przedstawia szkic planu z zazna-
czonymi wymiarami obu krypt grobowych, połączonych
korytarzem, do których jedyne wówczas wejście pro-
wadziło z zewnątrz katedry poprzez otwór w sklepie-
niu1 . Kontury sarkofagów i trumien są oznaczone lite-
rami i przeważnie opatrzone imionami zmarłych (w
dwóch legendach) informującymi, że w krypcie pod ka-
plicą Zygmuntowską znaj do wały siejeszcze co najmniej
trzy groby wazowskie: królowej Konstancji, drugiej żony
Zygmunta III (zm. 1631) oraz jego dzieci, królewiczów
Aleksandra i Jana Alberta (zmarłych 1634); natomiast
niedawno, bo w roku 1644 wykończonej krypcie pod
kaplicą Prandocińską sarkofagi - Zygmunta III (zm.
1632), jego pierwszej żony Anny (zm. 1598) i córki Anny
'"Rysunek L-63 zidentyfikowany i opracowany przez M. Karpo-
wicz a, Giovanni Battista Gisleni i Francesco de 'Rossi. Z dziejów współ-
pracy architekta i rzeźbiarza (Kwart. AU 36: 1991, s. 17-18, il. 25,
gdzie mylnie podana sygnatura L-64).
l4Drezno, Staatliche Kunstsammlungen, Kupferstich Kabinett.
tzw. Szkicownik Chiaveriego, inw. Ca. 67 [dalej cytowany: D - nr
karty], k. 13 v.-14 (pierwszy rysunek opatrzony jest napisem iden-
tyfikującym). Oba rozpoznał Karpowicz (o.c., s. 9-11, il. 14-15),
chociaż wbrew jego opinii epitafium Gosiewskiego nie zachowało
się w kościele wileńskim. Natomiast łączenie dwu wariantów pro-
jektu castrum doloris (D-52) z pogrzebem tegoż Gosiewskiego
(Chrościcki, Pompafunebris..., s. 150, 188, 229, il. 93) nie znala-
zło dotąd potwierdzenia.
'"Rysunki D-4 v., D-5 oraz L-64-67 opracowane zostały przez
Karpowicza (o.c., s. 6-9, il. 7-11), który potwierdzi! przypusz-
czenie o autorstwie Gisleniego, wysunięte przez M. Kwiatkow-
ską, Katedra św. Jana (Zabytki Warszawy), Warszawa 1978, s. 71
(por. także Lileyko. o.c., s. 315). Warto dodać, że pogrzeb Zale-
skiego (31 marca 1645) - jak pisze Radziwiłł (o.c., t. 2, s. 447) -
„odbył się z wielką wystawnością”.
1. Giovanni Battista Gisleni, plan krypt grobowych pod
kaplicami Zygmuntowską i Prandocińską. Drezno, tzw.
Szkicownik Chiaveriego, inw. Ca. 67, k. 6 (fot. 1S PAN)
Marii (zm. 1600), a także królowej Cecylii Renaty, żony
Władysława IV (zm. 1644) i ich dzieci: Marii Anny
Izabeli (zm. 1642) i Zygmunta Kazimierza (zm. 1647)1S.
Naszkicowane zarysy murów obu wznoszących się po-
wyżej kaplic pozwalają poznać pierwotne wymiary ka-
l6Mediolan, Castello Sforzesco, Gabinetto dei disegni, Col-
lezione Martinelli, vol. 1, k. 57 [dalej cytowany: M-nr karty].
Zob. S. Mossakowski, Królowa czypodkanclerzyna? Deko-
racja ołtarzowa Giovanniego Battisty Gisleniego [w:] Księga
pamiątkowa zadedykowana profesorowi Mariuszowi Karpowi-
czowi [w druku],
l7Rysunek publikowany wielokrotnie: Mycielski, o.c., s. 78,
il. 1; M. Rożek, Źródła do fundacji i budowy królewskiej kaplicy
Wazów przy katedrze na Wawelu (Biuletyn HS 35: 1973, s. 5, 8,
il. 4); Idem, Groby królewskie..., s. 79, 81, il. 26; Idem, Katedra
wawelska..., s. 23, 141. il. 30. Pierwotne wejście do krypt, zamuro-
wane w r. 1874. ukazuje przekrój obu kaplic i ich podziemi z trze-
ciej ćwierci w. XVIII w zbiorach Archiwum Państwowego w Dreź-
nie (Rissschranck VII, Fach 91. Nr. 5), zob. .1. Szabłowski, Nie-
znane i mało znane plany katediy wawelskiej z w. XVIII (ich zna-
czenie dla dziejów Wawelu i topografii zabytku) (Studia DW 5: 1991.
s. 384-385, il. 16). Por. także T. Wojciechowski, Kościół kate-
dralny w Krakowie, Kraków 1900, s. 143.
IS0 krypcie i jej budowie zob. Rożek, Źródła..., s. 5-6; Idem,
Groby królewskie..., s. 124-125.
43
gankach klasztoru Dominikanów w Krakowie13, epita-
fium wojewody smoleńskiego Krzysztofa Gosiewskie-
go (zrn. 1643) w kościele Św. Teresy karmelitów bo-
sych w Wilnie14, epitafium kasztelana łęczyckiego i re-
ferendarza koronnego Remigiusza Zaleskiego (zm.
1645) z roku 1648 w warszawskiej kolegiacie Św. Jana15,
a wreszcie projekt żałobnej przesłony ołtarza głównego
wspomnianego kościoła karmelitów wileńskich w cza-
sie pogrzebu Anny Marcybeli z Rudominów Dusiatskich
(zm. 1643), wdowy po podkanclerzu litewskim Stefa-
nie Pacu16.
Do pierwszych działań Gisleniego związanych z pla-
nowanymi uroczystościami należało - jak wolno sądzić
-rozpoznanie sytuacji in situ. Tego właśnie dotyczą czte-
ry rysunki zachowane w szkicowniku drezdeńskim. Są to
mianowicie pomiary królewskich krypt grobowych pod
kaplicami Zygmuntowską i Prandocińską oraz konfesji
św. Stanisława, a także prezbiterium wawelskiej katedry.
Rysunek pierwszy (D-6; fig. 1), podpisany przez ar-
tystę: „Sepoltura delli Re nelle cappelle della Chiesa Ca-
ttedrale di Cracovia”. przedstawia szkic planu z zazna-
czonymi wymiarami obu krypt grobowych, połączonych
korytarzem, do których jedyne wówczas wejście pro-
wadziło z zewnątrz katedry poprzez otwór w sklepie-
niu1 . Kontury sarkofagów i trumien są oznaczone lite-
rami i przeważnie opatrzone imionami zmarłych (w
dwóch legendach) informującymi, że w krypcie pod ka-
plicą Zygmuntowską znaj do wały siejeszcze co najmniej
trzy groby wazowskie: królowej Konstancji, drugiej żony
Zygmunta III (zm. 1631) oraz jego dzieci, królewiczów
Aleksandra i Jana Alberta (zmarłych 1634); natomiast
niedawno, bo w roku 1644 wykończonej krypcie pod
kaplicą Prandocińską sarkofagi - Zygmunta III (zm.
1632), jego pierwszej żony Anny (zm. 1598) i córki Anny
'"Rysunek L-63 zidentyfikowany i opracowany przez M. Karpo-
wicz a, Giovanni Battista Gisleni i Francesco de 'Rossi. Z dziejów współ-
pracy architekta i rzeźbiarza (Kwart. AU 36: 1991, s. 17-18, il. 25,
gdzie mylnie podana sygnatura L-64).
l4Drezno, Staatliche Kunstsammlungen, Kupferstich Kabinett.
tzw. Szkicownik Chiaveriego, inw. Ca. 67 [dalej cytowany: D - nr
karty], k. 13 v.-14 (pierwszy rysunek opatrzony jest napisem iden-
tyfikującym). Oba rozpoznał Karpowicz (o.c., s. 9-11, il. 14-15),
chociaż wbrew jego opinii epitafium Gosiewskiego nie zachowało
się w kościele wileńskim. Natomiast łączenie dwu wariantów pro-
jektu castrum doloris (D-52) z pogrzebem tegoż Gosiewskiego
(Chrościcki, Pompafunebris..., s. 150, 188, 229, il. 93) nie znala-
zło dotąd potwierdzenia.
'"Rysunki D-4 v., D-5 oraz L-64-67 opracowane zostały przez
Karpowicza (o.c., s. 6-9, il. 7-11), który potwierdzi! przypusz-
czenie o autorstwie Gisleniego, wysunięte przez M. Kwiatkow-
ską, Katedra św. Jana (Zabytki Warszawy), Warszawa 1978, s. 71
(por. także Lileyko. o.c., s. 315). Warto dodać, że pogrzeb Zale-
skiego (31 marca 1645) - jak pisze Radziwiłł (o.c., t. 2, s. 447) -
„odbył się z wielką wystawnością”.
1. Giovanni Battista Gisleni, plan krypt grobowych pod
kaplicami Zygmuntowską i Prandocińską. Drezno, tzw.
Szkicownik Chiaveriego, inw. Ca. 67, k. 6 (fot. 1S PAN)
Marii (zm. 1600), a także królowej Cecylii Renaty, żony
Władysława IV (zm. 1644) i ich dzieci: Marii Anny
Izabeli (zm. 1642) i Zygmunta Kazimierza (zm. 1647)1S.
Naszkicowane zarysy murów obu wznoszących się po-
wyżej kaplic pozwalają poznać pierwotne wymiary ka-
l6Mediolan, Castello Sforzesco, Gabinetto dei disegni, Col-
lezione Martinelli, vol. 1, k. 57 [dalej cytowany: M-nr karty].
Zob. S. Mossakowski, Królowa czypodkanclerzyna? Deko-
racja ołtarzowa Giovanniego Battisty Gisleniego [w:] Księga
pamiątkowa zadedykowana profesorowi Mariuszowi Karpowi-
czowi [w druku],
l7Rysunek publikowany wielokrotnie: Mycielski, o.c., s. 78,
il. 1; M. Rożek, Źródła do fundacji i budowy królewskiej kaplicy
Wazów przy katedrze na Wawelu (Biuletyn HS 35: 1973, s. 5, 8,
il. 4); Idem, Groby królewskie..., s. 79, 81, il. 26; Idem, Katedra
wawelska..., s. 23, 141. il. 30. Pierwotne wejście do krypt, zamuro-
wane w r. 1874. ukazuje przekrój obu kaplic i ich podziemi z trze-
ciej ćwierci w. XVIII w zbiorach Archiwum Państwowego w Dreź-
nie (Rissschranck VII, Fach 91. Nr. 5), zob. .1. Szabłowski, Nie-
znane i mało znane plany katediy wawelskiej z w. XVIII (ich zna-
czenie dla dziejów Wawelu i topografii zabytku) (Studia DW 5: 1991.
s. 384-385, il. 16). Por. także T. Wojciechowski, Kościół kate-
dralny w Krakowie, Kraków 1900, s. 143.
IS0 krypcie i jej budowie zob. Rożek, Źródła..., s. 5-6; Idem,
Groby królewskie..., s. 124-125.
43