Studia Waweliana (9/10.2000-2001)

Studia Waweliana
Tom 1X/X. 2000/2001
PL ISSN 1230-3275

PIOTR M. STĘPIEŃ

BADANIA ARCHITEKTONICZNE ELEWACJI ZAMKU NA WAWELU

Ostatnie dziesięciolecie XX wieku zaznaczyło się na
Wawelu jako okres ponownej konserwacji zamku kró-
lewskiego. Prace konserwatorskie powiązane były z ba-
daniami architektonicznymi o zróżnicowanym zakre-
sie. We wnętrzach zamku możliwe były tylko ograni-
czone sondaże weryfikacyjne. Natomiast prace (1992-
1995) przy krużgankach dziedzińca arkadowego i ele-
wacjach zewnętrznych zamku (1994-1999), obejmują-
ce całkowitą wymianę tynków pochodzących z pierw-
szego i drugiego dziesięciolecia XX wieku, pozwoliły
na pełną inwentaryzację i analizę wątków ścian. Na-
stępne badania architektoniczne elewacji o podobnym
zakresie zapewne będą możliwe dopiero za kilkadzie-
siąt lat, przy kolejnej wymianie tynków.

Niniejszy artykuł przedstawia wyniki badań archi-
tektonicznych elewacji przeprowadzonych przez auto-
ra, w których wykorzystano prace historyczne, publi-
kowane oraz udostępnione przez dr. Andrzeja Fischin-
gera, a także obserwacje badawcze zespołu archeolo-
gicznego (dr Zbigniew Pianowski, dr Janusz Firlet), ar-
chitektów Waldemara Niewaldy (konsultacje) i Jarosła-
wa Caby (inwentaryzacja wątków ścian wewnętrznych
krużganków). Autor przeprowadził również analizę pu-
blikowanych źródeł, przede wszystkim rewizji i inwen-
tarzy. Problemy badań we wnętrzach zamku omówiono
tylko w przypadkach, które ściśle łączą się z zagadnie-
niem elewacji. Dla uzyskania pełnego obrazu przemian
architektonicznych elewacji załączono informacje na te-
mat prac konserwatorskich. Przed omówieniem ostat-
nich badań niezbędne jest. przynajmniej skrótowe, przy-
pomnienie poprzednich prac badawczych rozpoczętych
w XIX wieku.

1 S.Odrzy wolski, Dawny zamek królewski na Wawelu. Ma-
teriały do restauracji, z. 1. Kraków 1880.

STAN BADAŃ

Pierwsze studium konserwatorskie zamku, opraco-
wane w roku 1880 przez Sławomira Odrzywolskiego,
zawierało niewiele danych, ponieważ autor opierał się
jedynie na inwentaryzacji budowlanej i niewielu źró-
dłach historycznych. Odrzywolski wskazał trzy głów-
ne fazy architektoniczne rezydencji nowożytnej (prace
Franciszka Florentczyka, Bartłomieja Berrecciego i od-
budowa po pożarze w roku 1595)1.

Właściwe badania architektoniczne zamku, w tym jego
elewacji, przeprowadził po raz pierwszy w latach 1881-
1882 na zlecenie Wydziału Krajowego (czyli ówczesnego
rządu lokalnego Galicji) architekt Tomasz Pryliński. Jego
badania, opublikowane ostatnio przez Ryszarda Skowro-
na, budzą podziw nowoczesną, niewiele różniącą się od
obecnej, metodą badań i wnikliwą analizą2. Użytkowanie
zamku przez wojsko austriackie stanowiło duże utrudnie-
nie dla prowadzenia prac, choć pozwolono na usunięcie w
niektórych miejscach tynków; te utrudnienia i znajomość
tylko części archiwaliów były przyczyną błędnego dato-
wania poszczególnych faz. W odniesieniu do elewacji Pry-
liński zwrócił uwagę przede wszystkim na ślady gotycko-
renesansowych otworów okiennych i gzymsu koronują-
cego. Ze stoków zamku zebrał 480 fragmentów starej ka-
mieniarki. Oprócz wspomnianej relacji pisemnej, wyniki
badań Pryliński udokumentował rysunkowo. Inwentary-
zacji otworów okiennych na elewacjach dotyczą odrębne
tablice nr 34 i 35 (fig. 1), natomiast na rzutach poziomych
wyniki badań zaznaczono nie na inwentaryzacji stanu ist-
niejącego, lecz na rysunku rekonstrukcyjnym, będącym
także propozycją projektową.

: R. Skowron, Tomasza Prylińskiego ..Zdanie sprawy ze stu-
diów i poszukiwań do planów zamku królewskiego na Wawelu ” (Stu-
dia Waw. 4: 1995, s. 143-165).

129