DOI article:
Mossakowski, Stanisław: Uroczystości wawelskie w styczniu roku 1649 a projekty Giovanniego Battisty Gisleniego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.19892#0073
17. Giovanni Battista Gisleni, projekt katafalku Władysława IV. Londyn, album Varii disegni, s. 110.
By courtesy of the Trustees of Sir John Soane’s Museum (fot. Courtauld Institute of Art)
wiązując do tekstów autorytetów w dziedzinie mitografii
postanowił wyobrazić tu trzy Furie, czyli - jak powiada
Laktancjusz - „afekty, które prowadzą ludzi do wszel-
kich występków”79, używając ich równocześnie w cha-
rakterze personifikacji Niezgody (Discordia), którą we-
dług podręcznika Ripy należało przedstawiać jako „ko-
bietę w postaci furii piekielnej” (Donna in forma di furia
infemale)80. Wobec wydarzeń towarzyszących śmierci
Władysława IV w maju roku 1648 (klęski pod Żółtymi
Wodami i Korsuniem) byłaby to zatem aluzja do rozpo-
czynającej się właśnie wojny domowej na ziemiach ukra-
innych, którą uśmierzyć winien kilof Śmierci, a pogrze-
bać Czas (Chronos).
Tego rodzaju aluzję do niepomyślnych wydarzeń kra-
jowych uznać jednak musiał artysta za niezręczną. Rów-
nocześnie, jak wspomnieliśmy, nowa struktura architek-
toniczna zbytnio przesłaniałaby narożne figury. Toteż
postanowił on zmienić projekt katafalku. Informuje o tym
79 Cyt. za S arb i e w sk i, o.c., s. 613 (por. także s. 571). Zob.
równocześnie N. C om i t i s, Mythologiae, sive explicationum fa-
bularum libri decem, Venezia 1568, ks. 111-10, s. 225. W tym
kontekście Ripa (o.c., s. 36) wspomina opis Dantego z IX pie-
śni Piekła: „Trzy krwawe Furie wyrosły pospołu / Kobiece kształ-
ty miały i postury [...] Spojrzę, pierś sobie drą własnymi szpony
/ 1 w dłonie klaszczą i jęczą; ja cały / Drżę, do Poety boku przy-
długi wariant dzieła, przedstawiony fragmentarycznie
po lewej stronie tej samej strony (L-l 11; fig. 16). Lekkie
wysunięcie części z tablicą inskrypcyjną świadczy, że
zrezygnowano z narożnych rzeźb na cokołach. Przemia-
nie uległa również scena we wnętrzu okolonym wień-
cem liści laurowych. Zamiast postaci w gwałtownych
pozach widzimy siedzące spokojnie trzy figury żeńskie,
z których środkowa dzierży gałązkę oliwną. Towarzyszą
im po bokach, spoczywający na kamieniach u wejścia
do pieczary, Satum-Chronos z kosą i Szkielet-Smierć z ki-
lofem. Sens tej sceny niełatwo wytłumaczyć. Postać z ga-
łązką oliwną to być może personifikacja Pokoju, na któ-
rego straży ustawione zostały: Czas i Śmierć81.
Trzeci, najskromniejszy pod względem programu tre-
ściowego, wariant projektu katafalku znamy jedynie z wi-
doku en face na stronie L-l 10 (fig. 17). Z architekto-
nicznego podium, ozdobionego po bokach cyprysami
w wazonach, zniknęła tablica z napisem, jaki teraz
tulony” (Dante, Boska komedia, tłum. E. Porębowicz, Warsza-
wa 1978, s. 63).
80Ripa, o.c., s. 114.
81 Por. ibidem, s. 325-326 („Gałąź oliwna oznacza mitygowanie
rozsierdzonych umysłów”) oraz Sarbiewski, o.c., s. 537 („Wize-
runek Pokoju [...] był przedstawiony już to z kłosami, już to z oliw-
ką, a uwieńczony laurem”).
63
By courtesy of the Trustees of Sir John Soane’s Museum (fot. Courtauld Institute of Art)
wiązując do tekstów autorytetów w dziedzinie mitografii
postanowił wyobrazić tu trzy Furie, czyli - jak powiada
Laktancjusz - „afekty, które prowadzą ludzi do wszel-
kich występków”79, używając ich równocześnie w cha-
rakterze personifikacji Niezgody (Discordia), którą we-
dług podręcznika Ripy należało przedstawiać jako „ko-
bietę w postaci furii piekielnej” (Donna in forma di furia
infemale)80. Wobec wydarzeń towarzyszących śmierci
Władysława IV w maju roku 1648 (klęski pod Żółtymi
Wodami i Korsuniem) byłaby to zatem aluzja do rozpo-
czynającej się właśnie wojny domowej na ziemiach ukra-
innych, którą uśmierzyć winien kilof Śmierci, a pogrze-
bać Czas (Chronos).
Tego rodzaju aluzję do niepomyślnych wydarzeń kra-
jowych uznać jednak musiał artysta za niezręczną. Rów-
nocześnie, jak wspomnieliśmy, nowa struktura architek-
toniczna zbytnio przesłaniałaby narożne figury. Toteż
postanowił on zmienić projekt katafalku. Informuje o tym
79 Cyt. za S arb i e w sk i, o.c., s. 613 (por. także s. 571). Zob.
równocześnie N. C om i t i s, Mythologiae, sive explicationum fa-
bularum libri decem, Venezia 1568, ks. 111-10, s. 225. W tym
kontekście Ripa (o.c., s. 36) wspomina opis Dantego z IX pie-
śni Piekła: „Trzy krwawe Furie wyrosły pospołu / Kobiece kształ-
ty miały i postury [...] Spojrzę, pierś sobie drą własnymi szpony
/ 1 w dłonie klaszczą i jęczą; ja cały / Drżę, do Poety boku przy-
długi wariant dzieła, przedstawiony fragmentarycznie
po lewej stronie tej samej strony (L-l 11; fig. 16). Lekkie
wysunięcie części z tablicą inskrypcyjną świadczy, że
zrezygnowano z narożnych rzeźb na cokołach. Przemia-
nie uległa również scena we wnętrzu okolonym wień-
cem liści laurowych. Zamiast postaci w gwałtownych
pozach widzimy siedzące spokojnie trzy figury żeńskie,
z których środkowa dzierży gałązkę oliwną. Towarzyszą
im po bokach, spoczywający na kamieniach u wejścia
do pieczary, Satum-Chronos z kosą i Szkielet-Smierć z ki-
lofem. Sens tej sceny niełatwo wytłumaczyć. Postać z ga-
łązką oliwną to być może personifikacja Pokoju, na któ-
rego straży ustawione zostały: Czas i Śmierć81.
Trzeci, najskromniejszy pod względem programu tre-
ściowego, wariant projektu katafalku znamy jedynie z wi-
doku en face na stronie L-l 10 (fig. 17). Z architekto-
nicznego podium, ozdobionego po bokach cyprysami
w wazonach, zniknęła tablica z napisem, jaki teraz
tulony” (Dante, Boska komedia, tłum. E. Porębowicz, Warsza-
wa 1978, s. 63).
80Ripa, o.c., s. 114.
81 Por. ibidem, s. 325-326 („Gałąź oliwna oznacza mitygowanie
rozsierdzonych umysłów”) oraz Sarbiewski, o.c., s. 537 („Wize-
runek Pokoju [...] był przedstawiony już to z kłosami, już to z oliw-
ką, a uwieńczony laurem”).
63