DOI Artikel:
Mossakowski, Stanisław: Uroczystości wawelskie w styczniu roku 1649 a projekty Giovanniego Battisty Gisleniego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19892#0085
mienie rozmaitością swych refleksów, rozpraszając ciem-
ności, rozpogadzały cale królestwo polskie, co objaśnione
zostało napisem: „Tenebrae horroresąue procul” (niech od-
stąpią ciemności i groza)141. Z kolei ponad edikulą, w polu
attyki, płaczącego ptaka heraldycznego zastąpił Orzeł Pol-
ski wzbijający się w niebo i unoszący anioła, który trzy-
mał bogatą koronę królewską oraz napis:,,Celitus subli-
mia dantur” (wysokie godności dane sąz nieba)142. Wresz-
cie na cokołach flankujących edikulę, w miejsce czterech
szkieletów, ustawiono posągi czterech patronów królestwa:
św. Wojciecha z krzyżem i kielichem oraz mottem: „Fidei
temperantia”, św. Stanisława z mieczem i wagą oraz napi-
sem: „Iustitiae consilium”, św. Kazimierza z Orłem, dzier-
żącego berło oplecione wężem i opatrzone inskrypcją: „Pru-
dentiae intellectus” i św. Wacława z lwem przy nogach
i sztandarem w ręce oraz mottem: „Fortitudinis scientia”.
Napisy te oraz szczególne atrybuty świętych wskazywały,
że patroni Polski zostali przedstawieni równocześnie jako
reprezentanci cnót, ofiarujący nowo koronowanemu wład-
cy - umiarkowanie Wiary, radę Sprawiedliwości, zrozu-
mienie Przezorności i wiedzę Męstwa143.
Po koronacji na zamku w sali Senatorskiej odbyła
się oficjalna uczta. Nie wiemy czy przy ozdabianiu wnę-
trza sali, a w szczególności stołu królewskiego, który
ustawiony został pod baldachimem, zatrudniono Gisle-
niego144. Być może jednak w związku z tą uroczysto-
ścią wykonał on studium portalu prowadzącego na scho-
dy Senatorskie-rysunek (D-10 v.; fig. 23) raczej o cha-
rakterze inwentaryzacyjnym, czego dowodzą „skróco-
ne” proporcje oraz informacje źródeł, które każą dato-
wać portal na czas przebudowy klatki schodowej w la-
tach 1595-1604145. Zapewne nie według projektu Gi-
sleniego udekorowany został także majestat wzniesio-
ny przed ratuszem na rynku, gdzie w dniu następnym,
18 stycznia, Jan Kazimierz odebrał hołd od mieszczan
krakowskich i pasował nowych rycerzy146.
141 „Nella parte inferiore, dove era la notte oscura, comparse 1 'Au-
rora eon raggi indorati li quali eon vari reflessi scacciando le tene-
bre raserenavano tutto il Regno di Polonia eon un motto Tenebrae
horroresąue procul”.
142 „Per 1'aria in atto volante veniva dal Cielo un Aąuila bianca
eon uiTAngelo sopra il dorso, che portava una ricchissima Corona
Reale eon il motto Celitus sublimia dantur”.
143 „Sopra le base. dove erano avanti le quattro morti, furono poste
quattro figurę de Santi Patroni del Regno; cioe in primo luogo Santo
Adalberto portando in mano la Croce eon il Calice, et il motto Fidei
Temperantia, nel secondo Santo Stanislao eon la spada et bilancie
scrittovi il motto. Iustitiae consilium, nel terzo luogo Santo Casimiro
eon un’Aquila a piedi. et un scetro in mano eon uirserpe awolto, et il
motto Prudentiae intellectus, nel quatro luogo Santo Venceslao eon
un leone a piedi et standardo in mano eon il motto, Fortitudinis scien-
tia. In atto tutti di offrire al nuovo Re le sopra scritte Virtu”.
144 Symboliką uczty pokoronacyjnej omawia Gieysztor, o.c.,
23. Giovanni Battista Gisleni, portal schodów Senatorskich
zamku na Wawelu. Drezno, tzw. Szkicownik Chiaveriego,
k. 10 v. (fot. IS PAN)
Na kolejny dzień, wtorek 19 stycznia, przypadł po-
czątek obrad sejmu koronacyjnego. Otwarcie ich po-
przedziła tradycyjnie uroczysta, śpiewana msza wo-
tywna celebrowana pontyfikalnie w katedrze wawel-
skiej147. Z tej to okazji Gisleni jeszcze raz zmienił de-
korację ołtarza głównego. Pamiętnikarz Marcin Go-
liński zanotował na ten temat: „Ołtarz nowy, ten co
był i na pogrzeb, ale żałobę odmieniwszy na kształt
marmuru, słupy a posrebrzenie, w pośrodku obraz sa-
mych królów snopki z koronami trzymających”148. Z re-
lacji własnej artysty wynika natomiast, że w polu atty-
ki nad pilastrową edikulą, Orła Polskiego z aniołem
niosącym koronę, zastąpiła teraz gołębica Ducha Swię-
s. 20. O uczcie po koronacji Jana Kazimierza zob. Ochman, o.c.,
s. 155-156.
145 O datowaniu tych prac zob. O. Solarz, Nieznane źródło do hi-
storii przebudowy pałacu wawelskiego za panowania Zygmunta 111 Wazy’
(Studia DW 2 : 1961, s. 455—461); K. Kuczman, Przełom wawelski
[w:] Sztuka XVII wieku w Polsce. Materiały> Sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki, Kraków, grudzień 1993, Warszawa 1994, s. 165-
167, il. 2. Por. też R. S k o w r o n, Apartament królewski w zamku kra-
kowskim wXVIIwieku. Analiza wstępna (Studia Waw. 5: 1996, s. 83).
146Opis tej uroczystości w oparciu o źródła daje Ochman, o.c.,
s. 156-159. Por. także Rożek, Uroczystości..., s. 87-88.
I4, Zob. S. Ochman, Sejm koronacyjny Jana Kazimierza w
r. 1649 (Acta Universitatis Wratislaviensis 705: 1985, s. 85-86). Por.
J.Seredyka, Nabożeństwo sejmowe w dawnej Polsce. Norma praw-
na czy ceremoniał? [w:] Theatrum ceremoniale..., s. 255-265.
148 Bibl. Ossol. rkps 189, s. 201.
75
ności, rozpogadzały cale królestwo polskie, co objaśnione
zostało napisem: „Tenebrae horroresąue procul” (niech od-
stąpią ciemności i groza)141. Z kolei ponad edikulą, w polu
attyki, płaczącego ptaka heraldycznego zastąpił Orzeł Pol-
ski wzbijający się w niebo i unoszący anioła, który trzy-
mał bogatą koronę królewską oraz napis:,,Celitus subli-
mia dantur” (wysokie godności dane sąz nieba)142. Wresz-
cie na cokołach flankujących edikulę, w miejsce czterech
szkieletów, ustawiono posągi czterech patronów królestwa:
św. Wojciecha z krzyżem i kielichem oraz mottem: „Fidei
temperantia”, św. Stanisława z mieczem i wagą oraz napi-
sem: „Iustitiae consilium”, św. Kazimierza z Orłem, dzier-
żącego berło oplecione wężem i opatrzone inskrypcją: „Pru-
dentiae intellectus” i św. Wacława z lwem przy nogach
i sztandarem w ręce oraz mottem: „Fortitudinis scientia”.
Napisy te oraz szczególne atrybuty świętych wskazywały,
że patroni Polski zostali przedstawieni równocześnie jako
reprezentanci cnót, ofiarujący nowo koronowanemu wład-
cy - umiarkowanie Wiary, radę Sprawiedliwości, zrozu-
mienie Przezorności i wiedzę Męstwa143.
Po koronacji na zamku w sali Senatorskiej odbyła
się oficjalna uczta. Nie wiemy czy przy ozdabianiu wnę-
trza sali, a w szczególności stołu królewskiego, który
ustawiony został pod baldachimem, zatrudniono Gisle-
niego144. Być może jednak w związku z tą uroczysto-
ścią wykonał on studium portalu prowadzącego na scho-
dy Senatorskie-rysunek (D-10 v.; fig. 23) raczej o cha-
rakterze inwentaryzacyjnym, czego dowodzą „skróco-
ne” proporcje oraz informacje źródeł, które każą dato-
wać portal na czas przebudowy klatki schodowej w la-
tach 1595-1604145. Zapewne nie według projektu Gi-
sleniego udekorowany został także majestat wzniesio-
ny przed ratuszem na rynku, gdzie w dniu następnym,
18 stycznia, Jan Kazimierz odebrał hołd od mieszczan
krakowskich i pasował nowych rycerzy146.
141 „Nella parte inferiore, dove era la notte oscura, comparse 1 'Au-
rora eon raggi indorati li quali eon vari reflessi scacciando le tene-
bre raserenavano tutto il Regno di Polonia eon un motto Tenebrae
horroresąue procul”.
142 „Per 1'aria in atto volante veniva dal Cielo un Aąuila bianca
eon uiTAngelo sopra il dorso, che portava una ricchissima Corona
Reale eon il motto Celitus sublimia dantur”.
143 „Sopra le base. dove erano avanti le quattro morti, furono poste
quattro figurę de Santi Patroni del Regno; cioe in primo luogo Santo
Adalberto portando in mano la Croce eon il Calice, et il motto Fidei
Temperantia, nel secondo Santo Stanislao eon la spada et bilancie
scrittovi il motto. Iustitiae consilium, nel terzo luogo Santo Casimiro
eon un’Aquila a piedi. et un scetro in mano eon uirserpe awolto, et il
motto Prudentiae intellectus, nel quatro luogo Santo Venceslao eon
un leone a piedi et standardo in mano eon il motto, Fortitudinis scien-
tia. In atto tutti di offrire al nuovo Re le sopra scritte Virtu”.
144 Symboliką uczty pokoronacyjnej omawia Gieysztor, o.c.,
23. Giovanni Battista Gisleni, portal schodów Senatorskich
zamku na Wawelu. Drezno, tzw. Szkicownik Chiaveriego,
k. 10 v. (fot. IS PAN)
Na kolejny dzień, wtorek 19 stycznia, przypadł po-
czątek obrad sejmu koronacyjnego. Otwarcie ich po-
przedziła tradycyjnie uroczysta, śpiewana msza wo-
tywna celebrowana pontyfikalnie w katedrze wawel-
skiej147. Z tej to okazji Gisleni jeszcze raz zmienił de-
korację ołtarza głównego. Pamiętnikarz Marcin Go-
liński zanotował na ten temat: „Ołtarz nowy, ten co
był i na pogrzeb, ale żałobę odmieniwszy na kształt
marmuru, słupy a posrebrzenie, w pośrodku obraz sa-
mych królów snopki z koronami trzymających”148. Z re-
lacji własnej artysty wynika natomiast, że w polu atty-
ki nad pilastrową edikulą, Orła Polskiego z aniołem
niosącym koronę, zastąpiła teraz gołębica Ducha Swię-
s. 20. O uczcie po koronacji Jana Kazimierza zob. Ochman, o.c.,
s. 155-156.
145 O datowaniu tych prac zob. O. Solarz, Nieznane źródło do hi-
storii przebudowy pałacu wawelskiego za panowania Zygmunta 111 Wazy’
(Studia DW 2 : 1961, s. 455—461); K. Kuczman, Przełom wawelski
[w:] Sztuka XVII wieku w Polsce. Materiały> Sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki, Kraków, grudzień 1993, Warszawa 1994, s. 165-
167, il. 2. Por. też R. S k o w r o n, Apartament królewski w zamku kra-
kowskim wXVIIwieku. Analiza wstępna (Studia Waw. 5: 1996, s. 83).
146Opis tej uroczystości w oparciu o źródła daje Ochman, o.c.,
s. 156-159. Por. także Rożek, Uroczystości..., s. 87-88.
I4, Zob. S. Ochman, Sejm koronacyjny Jana Kazimierza w
r. 1649 (Acta Universitatis Wratislaviensis 705: 1985, s. 85-86). Por.
J.Seredyka, Nabożeństwo sejmowe w dawnej Polsce. Norma praw-
na czy ceremoniał? [w:] Theatrum ceremoniale..., s. 255-265.
148 Bibl. Ossol. rkps 189, s. 201.
75