Studia Waweliana (9/10.2000-2001)

złotych opłacić się mogącą”155 156 *. Toteż mimo iż starano
się dostrzec w całym zdarzeniu moment pozytywny, bo
- jak wspomina Albrecht Stanisław Radziwiłł - „kanc-
lerz koronny [tj. Jerzy Ossoliński], mieszkający w są-
siedniej komnacie, pocieszył króla, że to Wulkan odda-
je cześć nowo obranemu władcy”1-6, nasuwać się mu-
siała pilna konieczność szybkiej odbudowy hełmu wieży.

Projekt tej odbudowy zlecił król, jak się zdaje, wła-
śnie Gisleniemu, skoro zwieńczenie wieży wawelskiej,
zwanej dziś wieżą Zygmunta III, jest tematem trzech
studiów rysunkowych artysty, przechowywanych obec-
nie w zbiorach Mediolanu, Londynu i Drezna. Rysunek
pierwszy, z tzw. kolekcji Domenica Martinellego w me-
diolańskim Castello Sforzesco (M-38; fig. 25), podpisa-
ny przez autora: „Tome per il Castello di S[ua] M[aes]ta in
Cracovia”, zawiera najokazalszy wariant projektu1-7. Wi-
dzimy tutaj kondygnacje drugiego piętra i mezzanino
ośmiobocznej wieży z charakterystycznymi, uszakowa-
tymi obramowaniami okien, ozdobionymi na drugim pię-
trze kartuszem z królewskim Snopkiem Wazów. Propo-
nowane przez artystę rozwiązanie hełmu - jak trafnie za-
uważyła Nina Miks-Rudkowska - odnosi się wyraźnie
do form dzieła zniszczonego przez pożar (fig. 24), które
pochodziło z czasu budowy wieży w latach 1599-1603158.
Nad daszkiem-okapem osłaniającym mezzanino wzno-
sić się miał niski cokół-tambur, z prostokątnymi świe-
tlikami na osiach szerszych odcinków, stanowiący pod-
stawę dekoracyjnie potraktowanej ośmiopolowej czaszy
ozdobionej wklęsłymi płycinami. W polach szerszych
czaszy planował artysta wykroić okrągłe okienka w musz-
lowo-wolutowo-ślimacznicowych oprawach zakończo-
nych kulami, a w polach węższych ustawić obeliskowe
sterczyny nawiązujące do baniastych sterczyn zniszczo-
nego hełmu159. Również do jego kształtu odwołał się Gi-
sleni projektując wysokie, ozdobne zwieńczenie całości.

Rysunek drugi w albumie londyńskim (L-50; fig.
26) ukazuje skromniejszą wersję projektu160 * * * * * *. Cokół-

l55Cyt. za Skowron, o.c., s. 86, który przytacza również rela-
cję na ten temat Wespazjana Kochowskiego oraz wzmiankę w księ-
dze krakowskiego Arcybractwa Męki Pańskiej.

156 Rad z i w i łl, o.c., t. 3, s. 171. Por. Ochman, o.c., s. 159.

I5' Rysunek ten opublikował, bez rozpoznania autorstwa Gisle-
niego, Z. Rewski, Rysunki architektoniczne z Polski w Mediolanie

(Biuletyn HS 9: 1947, nr. 1-2, s. 140, 142, il. 72).

138 Zob. Miks-Rudkowska, Zbioiy projektów..., s. 13: „Ar-
chitektura wieży nawiązuje do istniejącego trevanowskiego wzoru
z okresu Zygmunta 111 [...] projekt powstać musiał prawdopodobnie

na zlecenie Jana Kazimierza po pożarze 1649 r. [...] nie został prawdo-

podobnie nigdy zrealizowany”. O czasie budowy wieży Zygmunta III

zob. Miłobędzki, o.c., s. 116, il. 253; Kuczman, o.c., s. 165-

167. Wygląd jej hełmu sprzed pożaru znamy z ogólnego widoku

Krakowa z czasu ok. r. 1603 w dziele G. Brauna i A. Hoghenberga

z r. 1618 - zob. J. B a n a c h, Ikonografia Wawelu, t. 1, Kraków 1977,

s. 26. poz. kat. 20 (s. 82-85, il. na s. 83).

25. Giovanni Battista Gisleni, projekt odbudowy hełmu
wieży zw. Zygmunta III. Mediolan, Coli. Martinelli, vol. 1,
k. 38 (fot. w zbiorach autora)

139 Wolutowo-ślimacznicowe oprawy tych okien, a także obeli-
skowe sterczyny nie przypadkowo zapewne przypominają podobne
formy dekoracji marmurowego kominka w reprezentacyjnym po-
koju apartamentu królewskiego, zwanym komnatą Pod Ptakami (wy-
konawca A. Meazzi, 1599-1603).

160 Rozpoznany przez M iks-Rudko wską, Zbioiy projektów...,
s. 70: „bardzo przypomina [...] projekt wieży zamku krakowskiego”.

77