DOI article:
Mossakowski, Stanisław: Uroczystości wawelskie w styczniu roku 1649 a projekty Giovanniego Battisty Gisleniego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.19892#0089
Wzniesiono go na sześciostopniowym podwyższeniu, uję-
tymi w narożach architektoniczno-rzeźbiarskimi struktu-
rami dekoracyjnymi, naszkicowanymi przez artystę
w dwóch wariantach, z których każdy obejmuje widok
i rzut. Lewy, okazalszy wariant przewidywał dekorację
w postaci wysokich pseudopilastrowych postumentów pod
żeńskie figury alegoryczne przytrzymujące wywinięte kar-
tusze, przeznaczone zapewne do umieszczenia odpowied-
nich inskrypcji. Postumenty miały po bokach spływy wo-
lutowe z żałobnymi cyprysami w wazonach. Na tle pseu-
dopilastrów planowano przedstawić jeszcze rzeźbione
względnie malowane szkielety. W wariancie skromniej-
szym, prawym, struktura architektoniczna została zredu-
kowana do niskich cokołów, na których stanąć miały figu-
ry uskrzydlonych aniołów z kartuszami, a wolutowe spły-
wy odpowiednio obniżone i znacznie rozciągnięte.
Rysunek drugi (D-24; fig. 28), zawierający równo-
cześnie szkice ozdobnego belkowania architektoniczne-
go oraz projektu fotela (tronu ?), informuje o trzecim,
najbardziej skromnym wariancie. Podium, przez wycię-
cie narożników, otrzymało teraz cztery biegi schodków.
Ujęto je tralkowymi poręczami, na których umieszczono
rzędy świeczników oraz obstawiono postumentami prze-
znaczonymi dla bliżej nieokreślonych rzeźb figuralnych.
Poniżej, w wycięciach, stanąć miały cztery posągi alego-
ryczne (zapewne żeńskie) na cokołach ozdobionych wo-
lutami i ujętych cyprysami. Ten ostatni wariant projektu
najbardziej odpowiada dziełu wykonanemu w kościele
Jezuitów, a cztery figury to zapewne owe personifikacje
cnót króla Władysława, wspomniane przez Golińskiego.
Brak tylko Orła z nagim mieczem w dziobie, symbolizu-
jącego virtus militaris zmarłego monarchy167.
Projektowane przez Gisleniego dekoracje katedry
wawelskiej na uroczystości styczniowe roku 1649 były
w Polsce całkowitym novum, a w skali europejskiej
167 Projekt architektonicznego królewskiego castrum doloris, wid-
niejący na jednej z kart szkicownika drezdeńskiego (D-10), łączyć
należy - jak sądzimy - z uroczystościami pogrzebu królowej Lu-
dwiki Marii, gdyż jest on zdumiewająco zgodny z opisem kopuło-
wego katafalku o czterech portykach, wzniesionego podówczas (22
września 1667) w katedrze wawelskiej - zob. K. Targosz, Uczony
dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646-1667). Z dziejów polsko-fran-
cuskich stosunków naukowych, Wrocław 1975, s. 182. Por. także
G. Krasiński, Taniec Rzeczypospolitej Polskiej, oprać. M. Korol-
ko. Warszawa 1966, s. 240. Z kolei rysunek nagrobnej urny, prze-
znaczonej na serce bądź pomyślanej jako epitafium, na innej karcie
tego szkicownika (D-53), łączony albo ze śmiercią Władysława IV
(J. Lileyko, Życie codzienne w Warszawie za Wazów, Warszawa
1984, il. 43). albo też uznawany za projekt epitafium królowej Lu-
dwiki Marii (M. Karpowicz, Uwagi o aplikacjach na obrazy> i o
roli sreber w dawnej Rzeczypospolitej, Rocznik HS 16: 1987, s. 149-
150, il. 19; Idem, GB. Gisleni i F. de Rossi..., s. 9, il. 12; Idem,
Sztuki polskiej drogi dziwne, Bydgoszcz 1994, s. 99-100, il. VI-15)
nie może dotyczyć obiektu związanego z dynastią Wazów, bo wy-
raźnie widnieje na nim mitra książęca, a nie korona królewska.
27. Giovanni Battista Gisleni, projekty castrum doloris
Władysława IV w kościele ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie
oraz hełmu wieży zw. Zygmunta III. Drezno, tzw.
Szkicownik Chiaveriego, k. 23 v. (fot. IS PAN)
28. Giovanni Battista Gisleni, szkice projektów,
m.in. castrum doloris Władysława IV w kościele ŚŚ. Piotra
i Pawła w Krakowie. Drezno, tzw. Szkicownik
Chiaveriego, k. 24 (fot. IS PAN)
79
tymi w narożach architektoniczno-rzeźbiarskimi struktu-
rami dekoracyjnymi, naszkicowanymi przez artystę
w dwóch wariantach, z których każdy obejmuje widok
i rzut. Lewy, okazalszy wariant przewidywał dekorację
w postaci wysokich pseudopilastrowych postumentów pod
żeńskie figury alegoryczne przytrzymujące wywinięte kar-
tusze, przeznaczone zapewne do umieszczenia odpowied-
nich inskrypcji. Postumenty miały po bokach spływy wo-
lutowe z żałobnymi cyprysami w wazonach. Na tle pseu-
dopilastrów planowano przedstawić jeszcze rzeźbione
względnie malowane szkielety. W wariancie skromniej-
szym, prawym, struktura architektoniczna została zredu-
kowana do niskich cokołów, na których stanąć miały figu-
ry uskrzydlonych aniołów z kartuszami, a wolutowe spły-
wy odpowiednio obniżone i znacznie rozciągnięte.
Rysunek drugi (D-24; fig. 28), zawierający równo-
cześnie szkice ozdobnego belkowania architektoniczne-
go oraz projektu fotela (tronu ?), informuje o trzecim,
najbardziej skromnym wariancie. Podium, przez wycię-
cie narożników, otrzymało teraz cztery biegi schodków.
Ujęto je tralkowymi poręczami, na których umieszczono
rzędy świeczników oraz obstawiono postumentami prze-
znaczonymi dla bliżej nieokreślonych rzeźb figuralnych.
Poniżej, w wycięciach, stanąć miały cztery posągi alego-
ryczne (zapewne żeńskie) na cokołach ozdobionych wo-
lutami i ujętych cyprysami. Ten ostatni wariant projektu
najbardziej odpowiada dziełu wykonanemu w kościele
Jezuitów, a cztery figury to zapewne owe personifikacje
cnót króla Władysława, wspomniane przez Golińskiego.
Brak tylko Orła z nagim mieczem w dziobie, symbolizu-
jącego virtus militaris zmarłego monarchy167.
Projektowane przez Gisleniego dekoracje katedry
wawelskiej na uroczystości styczniowe roku 1649 były
w Polsce całkowitym novum, a w skali europejskiej
167 Projekt architektonicznego królewskiego castrum doloris, wid-
niejący na jednej z kart szkicownika drezdeńskiego (D-10), łączyć
należy - jak sądzimy - z uroczystościami pogrzebu królowej Lu-
dwiki Marii, gdyż jest on zdumiewająco zgodny z opisem kopuło-
wego katafalku o czterech portykach, wzniesionego podówczas (22
września 1667) w katedrze wawelskiej - zob. K. Targosz, Uczony
dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646-1667). Z dziejów polsko-fran-
cuskich stosunków naukowych, Wrocław 1975, s. 182. Por. także
G. Krasiński, Taniec Rzeczypospolitej Polskiej, oprać. M. Korol-
ko. Warszawa 1966, s. 240. Z kolei rysunek nagrobnej urny, prze-
znaczonej na serce bądź pomyślanej jako epitafium, na innej karcie
tego szkicownika (D-53), łączony albo ze śmiercią Władysława IV
(J. Lileyko, Życie codzienne w Warszawie za Wazów, Warszawa
1984, il. 43). albo też uznawany za projekt epitafium królowej Lu-
dwiki Marii (M. Karpowicz, Uwagi o aplikacjach na obrazy> i o
roli sreber w dawnej Rzeczypospolitej, Rocznik HS 16: 1987, s. 149-
150, il. 19; Idem, GB. Gisleni i F. de Rossi..., s. 9, il. 12; Idem,
Sztuki polskiej drogi dziwne, Bydgoszcz 1994, s. 99-100, il. VI-15)
nie może dotyczyć obiektu związanego z dynastią Wazów, bo wy-
raźnie widnieje na nim mitra książęca, a nie korona królewska.
27. Giovanni Battista Gisleni, projekty castrum doloris
Władysława IV w kościele ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie
oraz hełmu wieży zw. Zygmunta III. Drezno, tzw.
Szkicownik Chiaveriego, k. 23 v. (fot. IS PAN)
28. Giovanni Battista Gisleni, szkice projektów,
m.in. castrum doloris Władysława IV w kościele ŚŚ. Piotra
i Pawła w Krakowie. Drezno, tzw. Szkicownik
Chiaveriego, k. 24 (fot. IS PAN)
79