DOI Artikel:
Stepien, Piotr M.: Badania architektoniczne elewacji zamku na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19892#0170
gzyms z wapienia pińczowskiego, o czym świadczą data
„1922” i „gmerk” Szyszko-Bohusza, wykute na jednym
z elementów.
W trakcie ostatnich prac (1996-1997) oprócz ponow-
nej wymiany tynków i konserwacji kamieniarki (ze wspo-
mnianą już rekonstrukcją warstw malarskich na kartu-
szach herbowych) wykonano wg szkicu autora nowy rzy-
gacz ze „smokiem” przy rynnie po stronie południowej.
ELEWACJE WIEŻY DUŃSKIEJ
Wątki wspomnianej wyżej wieży „kazimierzow-
skiej”, analizowanej przez Z. Pianowskiego i J. Firle-
ta94, w obecnych elewacjach nie są widoczne. Pierwot-
na elewacja północna tej wieży jest natomiast wi-
doczna od strony wspomnianej piwnicy, a ściślej nie-
użytkowej pustej przestrzeni pomiędzy Kurzą Stopką
i wieżą Zygmunta III. Elewacja ta ma wątek z łamane-
go wapienia jurajskiego. Wykonana została w dwóch
etapach: najpierw część zachodnia stykająca się z tzw.
wieżą Łokietkowi następnie część wschodnia ze szkar-
pą narożną i sfazowanym cokołem z ciosów. Szkarpa
została później przedłużona, tworząc mur podłużny Ku-
rzej Stopki (omówiony wyżej). Kolejną fazą było do-
stawienie szkarp na osi wieży i przy tym murze Kurzej
Stopki. Dwie szkarpy zachowane wewnątrz piwnicy
mają analogiczną strukturę: fundament z łamanego ka-
mienia wykonany w szalunku (negatyw widoczny na
licu), dolną część murowaną z takiego samego kamie-
nia i część z cegły (ok. 8 x 13-14 x 28 cm) w wątku
„polskim”. Fundamenty szkarp sięgają powyżej cokołu
wieży. Szkarpa na osi elewacji została później przedłu-
żona. Przedłużenie to, wykonane z nieco cieńszej cegły
(7-7,5 x 12-13 x 26 cm), ukośnie do szkarpy, a równo-
legle do ściany wschodniej tzw. wieży Łokietkowej,
może pochodzić już z w. XVI. Zasłonięcie tej części
elewacji nastąpiło po dobudowie wieży Zygmunta III,
tj. przed rokiem 1603.Elewacja wschodnia wieży
Duńskiej z ciosową okładziną powstała przy gruntow-
nej przebudowie datowanej na koniec XIV wieku; bu-
dowlę poszerzono wówczas ku wschodowi. W okładzi-
nie obecne są znaczne partie autentyczne z tego okresu
i również liczne uzupełnienia wykonane w latach 1922-
1924 przez Szyszko-Bohusza, po usunięciu pseudogo-
tyckiej „nakładki” z lat 1854-1856 i wtórnych ciosów
piaskowcowych. W trakcie ostatnich prac (1995-1996)
zespół konserwatorski podjął próbę zidentyfikowania
tych uzupełnień (tabl. VII), jednak jednoznaczne roz-
różnienie nie zawsze jest możliwe. Na ciosach auten-
9-1 Pi anowski. Wawel obronny... s. 60.
AZK Wawel. PZS-1-11. szkic nr 1, s. 27-30.
tycznych dość liczne są znaki kamieniarskie. Niestety
zespół konserwatorski nie przekazał ich inwentaryza-
cji, toteż znamy je tylko z przerysów Małkowskiego
z roku 1 91595. Wśród obramień okiennych autentyczne
elementy ma jedynie pd. okno parteru; okno pn. tej kon-
dygnacji jest kopią. Dolne partie cokołu z ciosów ze-
spół archeologiczny odsłonił w roku 2001, odkrywając
przy tym przed elewacją fragmenty murów z łamanego
wapienia jurajskiego, należące prawdopodobnie do bu-
dynku wczesnośredniowiecznego.
Welewacji południowej u dołu występuje wą-
tek gotycki z łamanego wapienia jurajskiego (fig. 37),
górą „cerowany” w XX wieku, niżej (w partiach odsło-
niętych w trakcie eksploracji górnego tarasu ogródków
w roku 1999) w pełni autentyczny, z resztkami tynków
(zapewne nowożytnych) i naprawami wąską cegłą
(prawdopodobnie z XVIII wieku). Wyżej, do poziomu
okien obecnego I piętra, widoczny jest wątek ceglany
tzw. polski; partie autentyczne z przebudowy w końcu
XIV wieku wykonane są z cegły „palcówki” o wymia-
rach 7,2-8,2 x 11-12,3 x 26,4-27,2 cm, na zaprawie
wapiennej barwy kremowoszarej z piaskiem, żwirkiem
i grudkami skarbonizowanego wapna. W wątku tym
dość regularnie rozmieszczone są „zendrówki”. Wątek
w znacznym stopniu był naprawiany w XX wieku. Dwa
gotyckie obramienia okienne zachowały większość ele-
mentów autentycznych z wapienia jurajskiego; górne
wyznacza poziom piętra gotyckiego. Na elementach tych
zespół konserwatorski zidentyfikował niepierwotną
warstwę malarską z czerwienią żelazową.
Wątek autentyczny (gotycki) nie sięga do narożnika
z elewacją wschodnią - ścianę łączącą wieżę z murem
obronnym musiano wraz z nim rozebrać przed wznie-
sieniem w latach 1520-ok. 1524 skrzydła wschodniego
pałacu renesansowego. Pomiędzy elewacją renesanso-
wą i murami wieży pozostawiono odstęp ok. 85 cm.
Fragment pierwotnej zamurówki tej „szczeliny”, zacho-
wany u dołu elewacji, wykonany jest z nieco szerszych
i dłuższych cegieł „palcówek” o wym. 7-8.4 x 12,7-14
x 27-28 cm, na szarawej zaprawie wapiennej, zatartej
na cegły. Przy naprawie wątku gotyckiego w latach
1922-1924 „przeciągnięto” go do narożnika, zaciera-
jąc różnice chronologiczne. Błąd ten skorygowano przy
ostatnich pracach przez zatynkowanie pasa ściany od-
powiadającego opisanej „szczelinie”, z eksponowaniem
wątku „polskiego” na powierzchni odpowiadającej bu-
dynkowi gotyckiemu. W pasie wypełnienia znajduje się
proste, sfazowane obramienie okienka, może z wtórnie
użytych elementów gotyckich96.
96 AZK Wawel, PZS-Dokumentacje konserwatorskie: R. Role-
wicz. Elewacje i loggia wieży Duńskiej. Dokumentacja powykonaw-
cza prac konserwatorskich prowadzonych w latach 1995-1997.
160
„1922” i „gmerk” Szyszko-Bohusza, wykute na jednym
z elementów.
W trakcie ostatnich prac (1996-1997) oprócz ponow-
nej wymiany tynków i konserwacji kamieniarki (ze wspo-
mnianą już rekonstrukcją warstw malarskich na kartu-
szach herbowych) wykonano wg szkicu autora nowy rzy-
gacz ze „smokiem” przy rynnie po stronie południowej.
ELEWACJE WIEŻY DUŃSKIEJ
Wątki wspomnianej wyżej wieży „kazimierzow-
skiej”, analizowanej przez Z. Pianowskiego i J. Firle-
ta94, w obecnych elewacjach nie są widoczne. Pierwot-
na elewacja północna tej wieży jest natomiast wi-
doczna od strony wspomnianej piwnicy, a ściślej nie-
użytkowej pustej przestrzeni pomiędzy Kurzą Stopką
i wieżą Zygmunta III. Elewacja ta ma wątek z łamane-
go wapienia jurajskiego. Wykonana została w dwóch
etapach: najpierw część zachodnia stykająca się z tzw.
wieżą Łokietkowi następnie część wschodnia ze szkar-
pą narożną i sfazowanym cokołem z ciosów. Szkarpa
została później przedłużona, tworząc mur podłużny Ku-
rzej Stopki (omówiony wyżej). Kolejną fazą było do-
stawienie szkarp na osi wieży i przy tym murze Kurzej
Stopki. Dwie szkarpy zachowane wewnątrz piwnicy
mają analogiczną strukturę: fundament z łamanego ka-
mienia wykonany w szalunku (negatyw widoczny na
licu), dolną część murowaną z takiego samego kamie-
nia i część z cegły (ok. 8 x 13-14 x 28 cm) w wątku
„polskim”. Fundamenty szkarp sięgają powyżej cokołu
wieży. Szkarpa na osi elewacji została później przedłu-
żona. Przedłużenie to, wykonane z nieco cieńszej cegły
(7-7,5 x 12-13 x 26 cm), ukośnie do szkarpy, a równo-
legle do ściany wschodniej tzw. wieży Łokietkowej,
może pochodzić już z w. XVI. Zasłonięcie tej części
elewacji nastąpiło po dobudowie wieży Zygmunta III,
tj. przed rokiem 1603.Elewacja wschodnia wieży
Duńskiej z ciosową okładziną powstała przy gruntow-
nej przebudowie datowanej na koniec XIV wieku; bu-
dowlę poszerzono wówczas ku wschodowi. W okładzi-
nie obecne są znaczne partie autentyczne z tego okresu
i również liczne uzupełnienia wykonane w latach 1922-
1924 przez Szyszko-Bohusza, po usunięciu pseudogo-
tyckiej „nakładki” z lat 1854-1856 i wtórnych ciosów
piaskowcowych. W trakcie ostatnich prac (1995-1996)
zespół konserwatorski podjął próbę zidentyfikowania
tych uzupełnień (tabl. VII), jednak jednoznaczne roz-
różnienie nie zawsze jest możliwe. Na ciosach auten-
9-1 Pi anowski. Wawel obronny... s. 60.
AZK Wawel. PZS-1-11. szkic nr 1, s. 27-30.
tycznych dość liczne są znaki kamieniarskie. Niestety
zespół konserwatorski nie przekazał ich inwentaryza-
cji, toteż znamy je tylko z przerysów Małkowskiego
z roku 1 91595. Wśród obramień okiennych autentyczne
elementy ma jedynie pd. okno parteru; okno pn. tej kon-
dygnacji jest kopią. Dolne partie cokołu z ciosów ze-
spół archeologiczny odsłonił w roku 2001, odkrywając
przy tym przed elewacją fragmenty murów z łamanego
wapienia jurajskiego, należące prawdopodobnie do bu-
dynku wczesnośredniowiecznego.
Welewacji południowej u dołu występuje wą-
tek gotycki z łamanego wapienia jurajskiego (fig. 37),
górą „cerowany” w XX wieku, niżej (w partiach odsło-
niętych w trakcie eksploracji górnego tarasu ogródków
w roku 1999) w pełni autentyczny, z resztkami tynków
(zapewne nowożytnych) i naprawami wąską cegłą
(prawdopodobnie z XVIII wieku). Wyżej, do poziomu
okien obecnego I piętra, widoczny jest wątek ceglany
tzw. polski; partie autentyczne z przebudowy w końcu
XIV wieku wykonane są z cegły „palcówki” o wymia-
rach 7,2-8,2 x 11-12,3 x 26,4-27,2 cm, na zaprawie
wapiennej barwy kremowoszarej z piaskiem, żwirkiem
i grudkami skarbonizowanego wapna. W wątku tym
dość regularnie rozmieszczone są „zendrówki”. Wątek
w znacznym stopniu był naprawiany w XX wieku. Dwa
gotyckie obramienia okienne zachowały większość ele-
mentów autentycznych z wapienia jurajskiego; górne
wyznacza poziom piętra gotyckiego. Na elementach tych
zespół konserwatorski zidentyfikował niepierwotną
warstwę malarską z czerwienią żelazową.
Wątek autentyczny (gotycki) nie sięga do narożnika
z elewacją wschodnią - ścianę łączącą wieżę z murem
obronnym musiano wraz z nim rozebrać przed wznie-
sieniem w latach 1520-ok. 1524 skrzydła wschodniego
pałacu renesansowego. Pomiędzy elewacją renesanso-
wą i murami wieży pozostawiono odstęp ok. 85 cm.
Fragment pierwotnej zamurówki tej „szczeliny”, zacho-
wany u dołu elewacji, wykonany jest z nieco szerszych
i dłuższych cegieł „palcówek” o wym. 7-8.4 x 12,7-14
x 27-28 cm, na szarawej zaprawie wapiennej, zatartej
na cegły. Przy naprawie wątku gotyckiego w latach
1922-1924 „przeciągnięto” go do narożnika, zaciera-
jąc różnice chronologiczne. Błąd ten skorygowano przy
ostatnich pracach przez zatynkowanie pasa ściany od-
powiadającego opisanej „szczelinie”, z eksponowaniem
wątku „polskiego” na powierzchni odpowiadającej bu-
dynkowi gotyckiemu. W pasie wypełnienia znajduje się
proste, sfazowane obramienie okienka, może z wtórnie
użytych elementów gotyckich96.
96 AZK Wawel, PZS-Dokumentacje konserwatorskie: R. Role-
wicz. Elewacje i loggia wieży Duńskiej. Dokumentacja powykonaw-
cza prac konserwatorskich prowadzonych w latach 1995-1997.
160