Studia Waweliana (9/10.2000-2001)

r

Saturnina Swierzyńskiego wnętrza katedry wawelskiej

W wydanym w roku 1991 piątym tomie Studiów do Dzie-
jów Wawelu ukazał się artykuł Barbary Fischinger Obraz Sa-
turnina Swierzyńskiego - „Wnętrze katedry wawelskiej”. Au-
torka omówiła zarówno tytułowy widok znajdujący się w zbio-
rach wawelskich, jak i kilka innych, do których udało jej się
wówczas dotrzeć, zamieściła także (zestawiony przez nią) ka-
talog widoków katedry autorstwa Swierzyńskiego, powstały
w oparciu o prace Emmanuela Swieykowskiego i Janiny Wier-
cińskiej 1. Obecnie można uzupełnić tę listę o trzy obrazy, jeden
w Muzeum Archidiecezji Łódzkiej, a dwa w zbiorach Muzeum
Narodowego w Warszawie, stanowiące przedmiot poniższych
rozważań2. Dzieła te są jedynie wzmiankowane w katalogu
B. Fischinger3, nie zostały bowiem przez nią odnalezione.

Twórczość Saturnina Swierzyńskiego, malarza krakow-
skiego żyjącego w latach 1820-1885, nie doczekała się wni-
kliwego opracowania; jedyną próbą omówienia jego dorobku
jest wspomniany wyżej artykuł4. Tymczasem wiele faktów
z jego życia pozostaje nieznanych, sprostowania wymaga na-
wet data śmierci artysty. Przeważnie podawano rok 1883, za-
pewne za Swieykowskim, który zamieścił taką informację
w biogramie malarza5. W rzeczywistości Swierzyński, uro-
dzony w Krakowie 25 (lub 26) listopada 18206, zmarł tamże
na „przewłoczny katar płuc” 30 stycznia 18857. Ta data wid-
nieje na grobie malarza na cmentarzu Rakowickim w Krako-
wie, rok 1885 podał także Stanisław Cyrankiewicz8. W ne-
krologu zamieszczonym w „Tygodniku Ilustrowanym” z 7 lu-
tego 1885 odnotowano: „Satumin Swierzyński, malarz per-

'B.Fischinger, Obraz Saturnina Swierzyńskiego -,, Wnętrze
katedry wawelskiej” (Studia DW 5: 1991, s. 497-504); E. Swiey-
k o w s k i, Pamiętnik Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Kra-
kowie 1854-1904, Kraków 1905; J. Wiercińska, Katalog prac
wystawionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięlmych w Warsza-
wie w latach 1860-1914, Wrocław 1969.

2 Swierzyński namalował wiele takich przedstawień, stanowią
one przedmiot badań autorki komunikatu, w tym miejscu zostaną
zasygnalizowane jedynie niektóre problemy.

3 Fischinger, o.c., s. 502, poz. 4; s. 503, poz. 8, 10.

4 Niniejszy komunikat został złożony do druku w roku 2000;
w roku następnym ukazał się w „Gazecie Antykwarycznej” artykuł
(w trzech częściach), autorstwa Wojciecha Przybyszewskiego do-
tyczący Swierzyńskiego.

5 Swieykowski, o.c., s. 526; Fischinger, o.c., s. 502.

6 APKr, sygn. S 116, Spis ludności z r. 1880, dzielnice II-III,
wg Karty oznajmienia do obliczenia ludności [...] podług stanu z dnia
31 grudnia 1880: Satumin Swierzyński (ur. 25.11.1820 w Krako-
wie) nauczyciel rysunków, mieszkał w dzielnicy III (Nowy Świat),
przy ul. Straszewskiego 16 m. 7 razem z żoną Wenerandą ze Styliń-
skich (ur. 14.11.1826 w Berszadzie, Cesarstwo Rosyjskie) oraz dzieć-
mi: Stanisławem (ur. 12.11.1854), Heleną (ur. 06.10.1856), Włady-
sławem (ur. 03.01.1861), Aleksandrem (ur. 29.10.1862), Janem
(ur. 05.08.1864) i Michałem (ur. 25.09.1868). Sam Swierzyński po-

spektywista, profesor rysunku i wierszopis, zmarł w tych
dniach w Kukowie”9. Zachowało się niewiele informacji do-
tyczących artysty; najcenniejszym źródłem jest spisany przez
niego Pamiętnik mojego życia, przechowywany w Bibliotece
Narodowej w Warszawie.

Swierzyński, zostawszy sierotą, wychowywał się od pią-
tego roku życia razem z synem baronowej Borowskiej, Ja-
nem Nepomucenem; kiedy zaczął jedenasty rok baronowa
oddała go pod opiekę księdza Józefa Pawłowskiego10.

Młody Satumin ukończył Liceum św. Anny, a uzyskaw-
szy zgodę opiekuna zapisał się w 1836 do Szkoły Sztuk Pięk-
nych na naukę u Wojciecha Stattlera, o czym wspomina rów-
nież Ręgorowicz11. W zachowanych dokumentach znajduje
potwierdzenie fakt, że Swierzyński wpisał się na semestr 1837/
183 812. Jednak już niewiele później zaczął mieć wątpliwości,
czy droga artystyczna jest dla niego najwłaściwsza; jego wa-
haniom położyło kres aresztowanie 2 kwietnia 1838 pod za-
rzutem działalności spiskowej; wyszedłszy z więzienia po
szesnastu miesiącach, zaczął jednocześnie pracować i studio-
wać13. Kontynuował naukę w Szkole Sztuk Pięknych w la-
tach 1840/41 i 1841/4214. W roku akademickim 1840/41 sta-
rał się o stypendium ks. Stanisława Borka, tzw. Borkame, w
wysokości 300 złr, a w 1845 o stypendium zagraniczne, któ-
rego mu odmówiono15.

W roku 1842 artysta wziął udział w „wystawie płodów
krajowych” w Collegium Physicum, gdzie pokazał swoje ko-
pie olejne16. W sezonie 1854/1855 na pierwszej wystawie

daje datę 26 listopada, zob. Bibl. NW, rkpis, sygn. akc. 12776: Pa-
miętnik mojego życia, s. 5.

7 APKr, sygn. Z-50, Akta stanu cywilnego parafii Wszystkich Świę-
tych w Krakowie, księgi zgonów 1873-1889, poz. 15-1885, styczeń.

8 Grób rodziny Świerzyńskich znajduje się na cmentarzu Rako-
wickim w pasie 13, na nagrobku napis: SATURNIN | ŚWIERZYŃ-
SKI | ARTYSTA MALARZ, PROFESOR | * 1820 f 1885.
S. Cyrankiewicz, Przewodnik po cmentarzach, Kraków 1908,
s. 357; K. Grodziska-Ożóg, Cmentarz Rakowicki w Krakowie,
Kraków 1983, s. 390.

9 „Tygodnik Ilustrowany”, 1885, nr 110, s. 95, rubryka: Zmarli.

10 Pamiętnik..., s. 6-7.

11 Ibidem, s. 10; L. Ręgorowicz, Dzieje krakowskiej Akade-
mii Sztuk Pięknych, Lwów 1928, s. 38.

12 Ręgorowicz, o.c., s. 38.

13 Pamiętnik..., s. 76, 80.

14 Materiały do dziejów ASP w Krakowie 1816-1895, red. J. E.
Dutkiewicz, Wrocław 1959, s. 272.

15 Ibidem, s. 272; Ręgorowicz, o.c., s. 38.

16 „Gazeta Krakowska”, 1842, nr 107, rubryka: Wiadomości
krajowe; W. Łuszczkiewicz, Przegląd krytyczny dziejów Szkoły
Sztuk Pięknych w Krakowie (1818-1873) (Bibl. Warszawska 4: 1875,
s. 58); W. Prokesch, Z dziejów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięk-
nych, Kraków 1917, s. 15 (gdzie błędnie podano rok wystawy).

221