DOI Artikel:
Stepien, Piotr M.: Badania i konserwacja baszty Lubranki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0018
22. Baszta Sandomierska na Wawelu,
stan po konserwacj i
i
23. Cylindryczna baszta zamku w Pieskowej Skale,
stan obecny
nieprzyjaciela - w fortyfikacjach miejskich w tym samym
celu stosowano w wieku XV formy półcylindryczne44.
Forma baszty Lubranki była zatem rozwiązaniem in-
dywidualnym i nowatorskim. Na terenie Polski wymienić
można jedynie dwie ścisłe analogie: basztę Sandomierską
na Wawelu (fig. 22) i basztę zamku w Otmuchowie43.
Funkcja baszty określana jest w literaturze przedmiotu
jako mieszkalno-obronna46 lub obronno-mieszkalna.
Janusz Bogdanowski wprowadził termin „baszta og-
niowa”, podkreślając przystosowanie do broni palnej
obu baszt (Lubranki i Sandomierskiej), będących
„wielkimi wielopiętrowymi działobitniami, najeżonymi
na wszystkich kondygnacjach strzelnicami dla broni
ciężkiej i ręcznej”4 . W jednym z ostatnich opracowań
zaliczył te dzieła obronne w ramach systemu baszto-
wego do odmiany „baszt wielkich wieżowych”, wraz
z cylindrycznymi „na wpół basztami, na wpół wieżami”
w zamkach w Ciechanowie (przełom XIV i XV w.),
Czersku (ok. 1429) i Pieskowej Skale (przełom XV i XVI
w. - fig. 23)48.
44 Ibidem, s. 54.
45 Zwrócił na to uwagę już B. Guerąuin, Zamki w Polsce,
Warszawa 1974; zob. też AZK Wawel, PZS-Dokumentacje konser-
watorskie: J. Gwizdała, Wawel - baszta Sandomierska. Studium
historyczne, 1988, s. 9, 98 i n.
Ostatnie badania potwierdzają zarówno charakter Lu-
branki jako „baszty ogniowej”, jak też przystosowanie
części wnętrz do celów mieszkalnych już w pierwszej
fazie budowlanej. Szerokie wnęki okienne i znaczne
rozmiary otworów okiennych (w świetle kamieniarki
ok. 70 x 120 cm na II - IV piętrze, ok. 60 x 100 cm
na V piętrze) świadczą o pełnym przystosowaniu do
broni palnej. Interesującym szczegółem jest montaż
dwudzielnych obramień okiennych na II i IV piętrze,
pochodzących z pierwszej fazy budowlanej (fig. 24).
w nadprożu faza nie została „zagierowana” w miejscu
połączenia ze słupkiem - przy montażu słupka profil
nadproża uzupełniono zaprawą. Mogło to w razie ob-
lężenia ułatwiać demontaż słupka i zamianę okna na
strzelnicę. Funkcje mieszkalne od I do IV piętra potwier-
dzają sedilia we wnękach okiennych tych kondygnacji
(fig. 26). Kanały kominowe, świadczące o ogrzewaniu
pomieszczeń, odnalazł już Z. Hendel. Niestety, prze-
pruto je później ciągami instalacyjnymi, można zatem
potwierdzić jedynie ich lokalizację w narożu północ-
46 P janowski, Wawel obronny..., s. 83 i n.
47 Bogdanowski, Warownie i zieleń..., s. 47.
48 J. Bogdanowski, Architektura obronna w krajobrazie
Polski. Od Biskupina do Westerplatte, Warszawa-Kraków 1996,
s. 80.
16
stan po konserwacj i
i
23. Cylindryczna baszta zamku w Pieskowej Skale,
stan obecny
nieprzyjaciela - w fortyfikacjach miejskich w tym samym
celu stosowano w wieku XV formy półcylindryczne44.
Forma baszty Lubranki była zatem rozwiązaniem in-
dywidualnym i nowatorskim. Na terenie Polski wymienić
można jedynie dwie ścisłe analogie: basztę Sandomierską
na Wawelu (fig. 22) i basztę zamku w Otmuchowie43.
Funkcja baszty określana jest w literaturze przedmiotu
jako mieszkalno-obronna46 lub obronno-mieszkalna.
Janusz Bogdanowski wprowadził termin „baszta og-
niowa”, podkreślając przystosowanie do broni palnej
obu baszt (Lubranki i Sandomierskiej), będących
„wielkimi wielopiętrowymi działobitniami, najeżonymi
na wszystkich kondygnacjach strzelnicami dla broni
ciężkiej i ręcznej”4 . W jednym z ostatnich opracowań
zaliczył te dzieła obronne w ramach systemu baszto-
wego do odmiany „baszt wielkich wieżowych”, wraz
z cylindrycznymi „na wpół basztami, na wpół wieżami”
w zamkach w Ciechanowie (przełom XIV i XV w.),
Czersku (ok. 1429) i Pieskowej Skale (przełom XV i XVI
w. - fig. 23)48.
44 Ibidem, s. 54.
45 Zwrócił na to uwagę już B. Guerąuin, Zamki w Polsce,
Warszawa 1974; zob. też AZK Wawel, PZS-Dokumentacje konser-
watorskie: J. Gwizdała, Wawel - baszta Sandomierska. Studium
historyczne, 1988, s. 9, 98 i n.
Ostatnie badania potwierdzają zarówno charakter Lu-
branki jako „baszty ogniowej”, jak też przystosowanie
części wnętrz do celów mieszkalnych już w pierwszej
fazie budowlanej. Szerokie wnęki okienne i znaczne
rozmiary otworów okiennych (w świetle kamieniarki
ok. 70 x 120 cm na II - IV piętrze, ok. 60 x 100 cm
na V piętrze) świadczą o pełnym przystosowaniu do
broni palnej. Interesującym szczegółem jest montaż
dwudzielnych obramień okiennych na II i IV piętrze,
pochodzących z pierwszej fazy budowlanej (fig. 24).
w nadprożu faza nie została „zagierowana” w miejscu
połączenia ze słupkiem - przy montażu słupka profil
nadproża uzupełniono zaprawą. Mogło to w razie ob-
lężenia ułatwiać demontaż słupka i zamianę okna na
strzelnicę. Funkcje mieszkalne od I do IV piętra potwier-
dzają sedilia we wnękach okiennych tych kondygnacji
(fig. 26). Kanały kominowe, świadczące o ogrzewaniu
pomieszczeń, odnalazł już Z. Hendel. Niestety, prze-
pruto je później ciągami instalacyjnymi, można zatem
potwierdzić jedynie ich lokalizację w narożu północ-
46 P janowski, Wawel obronny..., s. 83 i n.
47 Bogdanowski, Warownie i zieleń..., s. 47.
48 J. Bogdanowski, Architektura obronna w krajobrazie
Polski. Od Biskupina do Westerplatte, Warszawa-Kraków 1996,
s. 80.
16