DOI Artikel:
Stepien, Piotr M.: Badania i konserwacja baszty Lubranki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0026
a potem uczynić szczyt murowany dla ognia od Strado-
mia”. Mur kurtynowy skrzydła południowego otrzymał
attykę z kamienną dekoracją grzebienia i dach pulpitowy;
zapewne także przerabiano dach nad „przewiązką” łączą-
cą to skrzydło z basztą. Prace kierowane przez muratora
Tomasza, szczegółowo odnotowano w roku 1565 °.
Baszta wymagała niemal ciągłych prac remontowych:
w rachunkach z roku 1572 zanotowano naprawę „dachów
nad Lubramkąna sklepiech”, tramów, które pogniły, a w
1579 - rynny i pokrycia dachówką „nad wychodem po-
spólnym w zamku pod Lubranką”70 71. W pobliżu baszty
trzymano lwa (w roku 1582 zapisano wydatki „na lwa pod
Lubramką”)72 i wykonywano egzekucje - w roku 1584
ścięto Samuela Zborowskiego73. Jak wynika z relacji do-
tyczących egzekucji Zborowskiego, było to zwyczajowe
miejsce straceń, za „furtkąku Stradomiowi”'4.
Lubranka na przełomie wieków XVI i XVII
W Kronice Bielskiego znajdujemy istotną informację
dotyczącą roku 1595: „W tym też roku wieżę Lubran-
kę rzeczoną na zamku krakowskim rozbierano i niżej
postawiono. A to dla wielkiego ciężaru, który na sobie
miała. To się działo za urzędu Franciszka Rylskiego
wielkiego rządcę krakowskiego”75. W świetle badań
architektonicznych wzmiankę powyższą należy inter-
pretować jako rozbiórkę najwyższej kondygnacji baszty
powyżej kroksztynów, wykonanie nowego, niższego
zwieńczenia i dachu. W opinii autora w trakcie tej prze-
budowy powstała ścianka poddasza w takiej formie, jaką
znamy z ikonografii z przełomu wieków XVIII i XIX,
zpłycinowym podziałem i okrągłymi okienkami.
Forma architektoniczna tej ścianki wydaje się typowa
dla przełomu wieków XVI i XVII. Podobny prosty, płyci-
nowy podział (lecz bez okrągłych okienek) odnajdziemy
w attyce południowej elewacji bramy Wazów na Wawelu
(fig. 42), w tym właśnie okresie przebudowanej76 *. Innym
przykładem może być ścianka poddasza niezachowanej
baszty z zespołu bramy Dolnej na Wawelu, widocz-
nej na rysunku Brodowskiego z roku 1813 (fig. 41) .
w attykach bastionów zamku Tenczyn w Rudnie z po-
czątku wieku XVII odnajdziemy z kolei okrągłe okienka
w płycinach zamkniętych arkadkami (fig. 43)78.
70 Ibidem, s. 432, 436-437, 778.
1 Ibidem, s. 440-441,448.
: Ibidem, s. 454.
3 Tomkowie z, Wawel, 1, s. 10.
4 Ibidem, s. 199.
'Bielski, o.c., s. 1724; cyt. za: T o m k o w i cz. Wawel. 1. s. 142.
6 AZK Wawel. PZS-Dokumentacje konserwatorskie: Gwiz-
dała. Wawel.
J. Banach, Ikonografia Wawelu, Kraków 1997, poz. 71
(Źródła DW 9).
8 M. Kornecki, Zamki i dwory obronne ziemi krakowskiej,
Kraków 1966, s. 66.
41. Niezachowana baszta w zespole bramy Dolnej na Wawelu,
fragment rysunku J. Brodowskiego, 1813,
(wg Banach, Ikonografia...)
i
42. Attyka elewacji południowej bramy Wazów na Wawelu,
stan obecny
43. Attyka bastionu zamku Tenczyn w Rudnie, stan obecny
24
mia”. Mur kurtynowy skrzydła południowego otrzymał
attykę z kamienną dekoracją grzebienia i dach pulpitowy;
zapewne także przerabiano dach nad „przewiązką” łączą-
cą to skrzydło z basztą. Prace kierowane przez muratora
Tomasza, szczegółowo odnotowano w roku 1565 °.
Baszta wymagała niemal ciągłych prac remontowych:
w rachunkach z roku 1572 zanotowano naprawę „dachów
nad Lubramkąna sklepiech”, tramów, które pogniły, a w
1579 - rynny i pokrycia dachówką „nad wychodem po-
spólnym w zamku pod Lubranką”70 71. W pobliżu baszty
trzymano lwa (w roku 1582 zapisano wydatki „na lwa pod
Lubramką”)72 i wykonywano egzekucje - w roku 1584
ścięto Samuela Zborowskiego73. Jak wynika z relacji do-
tyczących egzekucji Zborowskiego, było to zwyczajowe
miejsce straceń, za „furtkąku Stradomiowi”'4.
Lubranka na przełomie wieków XVI i XVII
W Kronice Bielskiego znajdujemy istotną informację
dotyczącą roku 1595: „W tym też roku wieżę Lubran-
kę rzeczoną na zamku krakowskim rozbierano i niżej
postawiono. A to dla wielkiego ciężaru, który na sobie
miała. To się działo za urzędu Franciszka Rylskiego
wielkiego rządcę krakowskiego”75. W świetle badań
architektonicznych wzmiankę powyższą należy inter-
pretować jako rozbiórkę najwyższej kondygnacji baszty
powyżej kroksztynów, wykonanie nowego, niższego
zwieńczenia i dachu. W opinii autora w trakcie tej prze-
budowy powstała ścianka poddasza w takiej formie, jaką
znamy z ikonografii z przełomu wieków XVIII i XIX,
zpłycinowym podziałem i okrągłymi okienkami.
Forma architektoniczna tej ścianki wydaje się typowa
dla przełomu wieków XVI i XVII. Podobny prosty, płyci-
nowy podział (lecz bez okrągłych okienek) odnajdziemy
w attyce południowej elewacji bramy Wazów na Wawelu
(fig. 42), w tym właśnie okresie przebudowanej76 *. Innym
przykładem może być ścianka poddasza niezachowanej
baszty z zespołu bramy Dolnej na Wawelu, widocz-
nej na rysunku Brodowskiego z roku 1813 (fig. 41) .
w attykach bastionów zamku Tenczyn w Rudnie z po-
czątku wieku XVII odnajdziemy z kolei okrągłe okienka
w płycinach zamkniętych arkadkami (fig. 43)78.
70 Ibidem, s. 432, 436-437, 778.
1 Ibidem, s. 440-441,448.
: Ibidem, s. 454.
3 Tomkowie z, Wawel, 1, s. 10.
4 Ibidem, s. 199.
'Bielski, o.c., s. 1724; cyt. za: T o m k o w i cz. Wawel. 1. s. 142.
6 AZK Wawel. PZS-Dokumentacje konserwatorskie: Gwiz-
dała. Wawel.
J. Banach, Ikonografia Wawelu, Kraków 1997, poz. 71
(Źródła DW 9).
8 M. Kornecki, Zamki i dwory obronne ziemi krakowskiej,
Kraków 1966, s. 66.
41. Niezachowana baszta w zespole bramy Dolnej na Wawelu,
fragment rysunku J. Brodowskiego, 1813,
(wg Banach, Ikonografia...)
i
42. Attyka elewacji południowej bramy Wazów na Wawelu,
stan obecny
43. Attyka bastionu zamku Tenczyn w Rudnie, stan obecny
24