DOI article:
Stepien, Piotr M.: Badania i konserwacja baszty Lubranki
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0028
kuchniach (tj. Lubranka) i więźba dachu nad krużgankiem
koło baszty”83. Stan z tego okresu przedstawiają dwa
rysunki Macieja Palbitzkiego84 Lubrankę przedstawiono
na nich dość wiernie (układ okien na rysunkach jest
zgodny ze stanem faktycznym), z zaznaczeniem nad-
wieszonej górnej kondygnacji. Brak dachu odpowiada
stanowi baszty po opisanym wyżej pożarze (fig. 46).
46. Lubranka na rysunku M. Palbitzkiego, 1656, fragment
(wg Banach, Ikonografia...)
Rozkład pomieszczeń i ich wyposażenie w 2. połowie
XVII wieku znamy dzięki zachowanym inwentarzom,
tzw. rewizjom zamku. Jedna z nich z roku 1665 opisuje
połączenie krużganków z basztą. W parterze znajdowały
się: „Spiżarnia. Do niej drzwi na zawiasach z zamkiem
prostym i hantabą pod tymi drzwiami krata żelazna
nad piwnicą. Dalej za kratą wschodek do tej spiżarni
drzewiany. W tej spiżami okno w murze z kratą żelazną,
teraz zamurowane, wieszadło drzewiane jedno, komórka
nad wschodem za drzwiami. Drzwi do niej na zawia-
sach żelaznych; szaf dwóch, które dawna wspomina
rewizja, nie masz. Z tej spiżami druga większa, drzwi
do niej żelazne, prętami obite u dołu, jednak popso-
wane. W tej spiżami okienek cztery, dwie z prętami
żelaznymi, a w drugich nie masz dwóch, wieszadło
jedno. Z spiżarni drzwi do piwnice ze wschodem
złym. Z tej piwnice do drugiej piwnice drzwi dwoiste,
oboje na zawiasach żelaznych wielkich”8". Pierwsza
spiżarnia to pomieszczenie w „przewiązce”, druga - to
izba w parterze baszty; piwnica pierwsza to zapewne
piwnica w „przewiązce”, druga - w baszcie.
Na I piętrze („pokoje średnie”): „dalej po ganku idąc,
wieża Lubranka nazwana, w której szaty Króla JMci
chowają, sklep w tej wieży, do którego drzwi drzewiane,
blachą i pasami żelaznymi obite [...] z tych drzwi do
tego sklepu jedenaście gradusów, okno w sklepie, w
którym krata żelazna. Z tegoż sklepu do drugiego drzwi
sąszczerożelazne [...] na krzyż pasami żelaznymi obite.
W tym sklepie okien trzy z kratami żelaznymi, ale za-
murowane. Komin murowany, stół wielki, ława jedna.
83Tomkowicz, Wawel, 1, s. 360.
84 Banach, o.c., poz. 106 i 121, datowane przez niego 1655
- raczej należy przyjąć rok 1656.
85 C h m i e 1, Wawel, 2, s. 519.
Z tego sklepu drzwi do transitu na zawiasach z hantabą
i zasuwką. Okienko w transicie szklane”86. Rewizje
i inwentarze na ogół włączają „przewiązkę” do „wieży”,
dlatego pierwszy „sklep” (tj. pomieszczenie na I piętrze
„przewiązki) został także określony jako „sklep w wie-
ży”. Drugi „sklep” to sala na I piętrze baszty, a „transit”
- to wykusz latrynowy. Zamurowanie okien było zapew-
ne pozostałością po przygotowaniach do obrony przed
Szwedami - były zbyt duże dla stanowiska strzeleckie-
go. Połączenie schodami krużganka z „przewiązką”,
zapewne wykonane już przy jej wznoszeniu w latach
1530-1533, nie zmieniło się aż do wieku XIX.
W odniesieniu do II piętra („Górne gmachy”) w rewi-
zji z roku 1665 zapisano: „Podle tych okien na tym ganku
drzwi, z pasami żelazne [...] do wieży Wolbromki. W tej
wieży sklep, do którego gradusów piętnaście, w którym
ram złocistych zostaje siedm, hakownic pięćdziesiąt [...]
z tego sklepu drzwi dwoiste, jedne za drugimi, do dru-
giego sklepu, ale żadnych drzwi nie masz, tylko haki na
podwojach. W tym ostatnim są trzy okna, we dwóch kraty
do muru przybite, w trzecim nie masz. W tym sklepie jest
przegródek w cegłę a w drewno robiony, który ma drzwi
z sionki przed sklepem. Z tego przegrodku drzwi żelazne
i drugie na górę są żelazne. Czworga jednak drzwi w tej
wieży nie dostaje żelaznych jako na mniejszych tako na
wyższych piętrach, po Szwedach. Pokrycie na tej wieży
bardzo złe, już całe na sklepienie upadło, zaczym prędkiej
potrzebuje naprawy, bo była[by] wielka-uchowaj Boże
- tej wieże ruina”8 . Użycie w tym samym dokumencie
dwóch nazw: Lubranka i Wolbromka - myliło badaczy.
Podobnie jak na I piętrze opisany „pierwszy sklep” nie
mieścił się w baszcie, lecz w „przewiązce”, drugi to
pomieszczenie na II piętrze baszty. Sionka i przegródek
nie zachowały się.
Następna krótka rewizja z roku 1679 notuje: „dach
nad basztą skarbową nazwaną lubo gontowy, cale jednak
reparacji potrzebuje”88. Zapis ten świadczy, że napra-
wę po zniszczeniach okupacji szwedzkiej wykonano
„oszczędnościowo”, tzn. dach pokryto gontem, zamiast
-jak wcześniej - dachówką. Pojawiła się w tym zapisie
nowa nazwa: baszta Skarbowa”'.
Kolejny opis, tj. rewizja z roku 1692, jest podobny
do inwentarza z 1665, obejmuje jednak pominięte
w pierwszej rewizji górne kondygnacje baszty. Na
parterze w opisie wymieniono: „dalej idąc gankiem
spiżarnia; do niej drzwi na zawiasach i hakach żela-
znych, z wrzeciądzem i skoblami [...] Wchodząc do
spiżami po prawej ręce nad schodkiem sklepik, do niego
drzwi proste na zawiasach i hakach, z wrzeciądzem,
86 Ibidem, s. 528.
8" Ibidem, s. 535.
88 Ibidem, s. 548.
89 Zob. Franaszek, o.c.
koło baszty”83. Stan z tego okresu przedstawiają dwa
rysunki Macieja Palbitzkiego84 Lubrankę przedstawiono
na nich dość wiernie (układ okien na rysunkach jest
zgodny ze stanem faktycznym), z zaznaczeniem nad-
wieszonej górnej kondygnacji. Brak dachu odpowiada
stanowi baszty po opisanym wyżej pożarze (fig. 46).
46. Lubranka na rysunku M. Palbitzkiego, 1656, fragment
(wg Banach, Ikonografia...)
Rozkład pomieszczeń i ich wyposażenie w 2. połowie
XVII wieku znamy dzięki zachowanym inwentarzom,
tzw. rewizjom zamku. Jedna z nich z roku 1665 opisuje
połączenie krużganków z basztą. W parterze znajdowały
się: „Spiżarnia. Do niej drzwi na zawiasach z zamkiem
prostym i hantabą pod tymi drzwiami krata żelazna
nad piwnicą. Dalej za kratą wschodek do tej spiżarni
drzewiany. W tej spiżami okno w murze z kratą żelazną,
teraz zamurowane, wieszadło drzewiane jedno, komórka
nad wschodem za drzwiami. Drzwi do niej na zawia-
sach żelaznych; szaf dwóch, które dawna wspomina
rewizja, nie masz. Z tej spiżami druga większa, drzwi
do niej żelazne, prętami obite u dołu, jednak popso-
wane. W tej spiżami okienek cztery, dwie z prętami
żelaznymi, a w drugich nie masz dwóch, wieszadło
jedno. Z spiżarni drzwi do piwnice ze wschodem
złym. Z tej piwnice do drugiej piwnice drzwi dwoiste,
oboje na zawiasach żelaznych wielkich”8". Pierwsza
spiżarnia to pomieszczenie w „przewiązce”, druga - to
izba w parterze baszty; piwnica pierwsza to zapewne
piwnica w „przewiązce”, druga - w baszcie.
Na I piętrze („pokoje średnie”): „dalej po ganku idąc,
wieża Lubranka nazwana, w której szaty Króla JMci
chowają, sklep w tej wieży, do którego drzwi drzewiane,
blachą i pasami żelaznymi obite [...] z tych drzwi do
tego sklepu jedenaście gradusów, okno w sklepie, w
którym krata żelazna. Z tegoż sklepu do drugiego drzwi
sąszczerożelazne [...] na krzyż pasami żelaznymi obite.
W tym sklepie okien trzy z kratami żelaznymi, ale za-
murowane. Komin murowany, stół wielki, ława jedna.
83Tomkowicz, Wawel, 1, s. 360.
84 Banach, o.c., poz. 106 i 121, datowane przez niego 1655
- raczej należy przyjąć rok 1656.
85 C h m i e 1, Wawel, 2, s. 519.
Z tego sklepu drzwi do transitu na zawiasach z hantabą
i zasuwką. Okienko w transicie szklane”86. Rewizje
i inwentarze na ogół włączają „przewiązkę” do „wieży”,
dlatego pierwszy „sklep” (tj. pomieszczenie na I piętrze
„przewiązki) został także określony jako „sklep w wie-
ży”. Drugi „sklep” to sala na I piętrze baszty, a „transit”
- to wykusz latrynowy. Zamurowanie okien było zapew-
ne pozostałością po przygotowaniach do obrony przed
Szwedami - były zbyt duże dla stanowiska strzeleckie-
go. Połączenie schodami krużganka z „przewiązką”,
zapewne wykonane już przy jej wznoszeniu w latach
1530-1533, nie zmieniło się aż do wieku XIX.
W odniesieniu do II piętra („Górne gmachy”) w rewi-
zji z roku 1665 zapisano: „Podle tych okien na tym ganku
drzwi, z pasami żelazne [...] do wieży Wolbromki. W tej
wieży sklep, do którego gradusów piętnaście, w którym
ram złocistych zostaje siedm, hakownic pięćdziesiąt [...]
z tego sklepu drzwi dwoiste, jedne za drugimi, do dru-
giego sklepu, ale żadnych drzwi nie masz, tylko haki na
podwojach. W tym ostatnim są trzy okna, we dwóch kraty
do muru przybite, w trzecim nie masz. W tym sklepie jest
przegródek w cegłę a w drewno robiony, który ma drzwi
z sionki przed sklepem. Z tego przegrodku drzwi żelazne
i drugie na górę są żelazne. Czworga jednak drzwi w tej
wieży nie dostaje żelaznych jako na mniejszych tako na
wyższych piętrach, po Szwedach. Pokrycie na tej wieży
bardzo złe, już całe na sklepienie upadło, zaczym prędkiej
potrzebuje naprawy, bo była[by] wielka-uchowaj Boże
- tej wieże ruina”8 . Użycie w tym samym dokumencie
dwóch nazw: Lubranka i Wolbromka - myliło badaczy.
Podobnie jak na I piętrze opisany „pierwszy sklep” nie
mieścił się w baszcie, lecz w „przewiązce”, drugi to
pomieszczenie na II piętrze baszty. Sionka i przegródek
nie zachowały się.
Następna krótka rewizja z roku 1679 notuje: „dach
nad basztą skarbową nazwaną lubo gontowy, cale jednak
reparacji potrzebuje”88. Zapis ten świadczy, że napra-
wę po zniszczeniach okupacji szwedzkiej wykonano
„oszczędnościowo”, tzn. dach pokryto gontem, zamiast
-jak wcześniej - dachówką. Pojawiła się w tym zapisie
nowa nazwa: baszta Skarbowa”'.
Kolejny opis, tj. rewizja z roku 1692, jest podobny
do inwentarza z 1665, obejmuje jednak pominięte
w pierwszej rewizji górne kondygnacje baszty. Na
parterze w opisie wymieniono: „dalej idąc gankiem
spiżarnia; do niej drzwi na zawiasach i hakach żela-
znych, z wrzeciądzem i skoblami [...] Wchodząc do
spiżami po prawej ręce nad schodkiem sklepik, do niego
drzwi proste na zawiasach i hakach, z wrzeciądzem,
86 Ibidem, s. 528.
8" Ibidem, s. 535.
88 Ibidem, s. 548.
89 Zob. Franaszek, o.c.