DOI article:
Stepien, Piotr M.: Badania i konserwacja baszty Lubranki
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0030
W tej rewizji i w aneksach zamiennie występuje
nazwa Lubranka i baszta Skarbowa, co pozwala na jej
identyfikację w poprzedniej rewizji z roku 1679. Nazwy
„sklep” używano do sklepionych pomieszczeń dolnych
kondygnacji, jak i - nieprawidłowo - do nakrytych stro-
pem („pułapem”) na wyższych kondygnacjach. Liczba
okien w opisie jest zgodna ze stanem obecnym, co ułatwia
identyfikację poszczególnych pomieszczeń.
Zmiany elewacji w okresie nowożytnym
Jedną z niewielu zmian, które wprowadzono w okre-
sie nowożytnym, było obniżenie otworów okiennych
VI piętra i zamurowanie środkowego otworu VI piętra
w ścianie wschodniej. Później zamurowano środkowe,
poprzednio obniżone okno w elewacji południowej.
W nowych otworach zamontowano część starej ka-
mieniarki, uzupełniając ją cegłą o zróżnicowanych
wymiarach, w tym cienką cegłą „barokową” (fig. 47).
Obniżenie otworów okiennych było zapewne wynikiem
zmiany usytuowania stropu pomiędzy VI i VII piętrem.
47. Wtórnie wykonane obramienie okienne w elewacji
zachodniej Lubranki, poziom VI piętra, stan przed
konserwacją
48. Wtórnie wbudowana strzelnica w elewacji zachodniej
Lubranki, poziom parteru, stan po konserwacji
Użycie wąskiej cegły sugeruje, że tych prac nie należy
łączyć z przebudową zwieńczenia w roku 1595, najpraw-
dopodobniej przeróbkę tę wykonano przy końcu wieku
XVII, w trakcie zabiegów naprawczych.
Wcześniejsza wydaje się natomiast strzelnica, którą
w trakcie ostatniej konserwacji odkryto w elewacji
zachodniej, w poziomie parteru, poniżej położenia
pierwotnej strzelnicy gotyckiej. Ma ona typową nowo-
żytną formę strzelnicy dla broni ręcznej, z obustronnym
rozglifieniem i zamknięciem łukiem odcinkowym (fig.
48). Warto zaznaczyć, że podobne strzelnice, także
w poziomie partem, zostały zastosowane w elewacjach
północno-wschodniej i południowo-zachodniej baszty
Sandomierskiej, a zatem był to element jakiejś szerszej
modernizacji systemu obronnego. Na podstawie ikono-
grafii z przełomu wieków XVIII i XIX można stwierdzić,
że podobne znajdowały się w przedpiersiu murów obron-
nych łączących baszty. Według Zbigniewa Pianowskiego
przebudowę przedpiersia murów wawelskich, połączoną
z wykonaniem tego rodzaju otworów strzelniczych oraz
zadaszenia, datować można na rok 1517 na podstawie
wzmianki w Roczniku świętokrzyskim’ .
Elewacje baszty w okresie nowożytnym pokryte były
cienką wyprawą wapienną, malowaną na kolor czer-
wonawy. Jej ślady odkryto pod zacierką XIX-wieczną
w trakcie ostatnich prac badawczych. Wykonano ją
zapewne w czasie większych prac remontowych, gdyż
do tego zabiegu konieczne było ustawienie rusztowania
na pełną wysokość elewacji. Możliwe że położono ją
w roku 1595, przy okazji przebudowy zwieńczenia, lub
też pod koniec XVII stulecia.
Lubranka w 1. połowie wieku XVIII
Opis baszty w rewizji z roku 1709 jest krótszy niż
z roku 1692, ale przedstawia ten sam układ pomieszczeń.
Na parterze „za tym więzieniem [tzn. zapewne Dorotką]
jest wieża Olbramska, do niej drzwi proste na zawiasach
i hakach żelaznych drewniane [...] Wszedszy do tejże
wieży albo do sklepu po prawej ręce komórka, drzwi do
niej nie masz. Pod tą komórką wschody do piwnice drew-
niane. Z tego sklepu pod samą wieżą sklep w odrzwiach
kamiennych bez haków, drzwi nie masz”98.
Na I piętrze: „tym gankiem idąc dalej pod wieżą 01-
bromską alias Senatorską są drzwi do sklepu drewniane,
żelazną blachą i pasami w kratę obite [...] Do tego sklepu
pod wieżą wszedszy po wschodach kamiennych jest
szafa po lewej ręce [...] w nim okno o czterech kwaterach
bez czterech szyb i krata żelazna, komin kapiasty. Dalej
idąc z tego sklepu pod samą wieżą drzwi żelazne same
na trojakich zawiasach i hakach [...] do sklepu, w którym
okna trzy zamurowane, we dwóch są kraty i w trzecim
97 Zob. P i a n o w s k i , Wawel obronny..., s. 94.
98 C h m i e 1 . Wawel, 2, s. 586-587.
28
nazwa Lubranka i baszta Skarbowa, co pozwala na jej
identyfikację w poprzedniej rewizji z roku 1679. Nazwy
„sklep” używano do sklepionych pomieszczeń dolnych
kondygnacji, jak i - nieprawidłowo - do nakrytych stro-
pem („pułapem”) na wyższych kondygnacjach. Liczba
okien w opisie jest zgodna ze stanem obecnym, co ułatwia
identyfikację poszczególnych pomieszczeń.
Zmiany elewacji w okresie nowożytnym
Jedną z niewielu zmian, które wprowadzono w okre-
sie nowożytnym, było obniżenie otworów okiennych
VI piętra i zamurowanie środkowego otworu VI piętra
w ścianie wschodniej. Później zamurowano środkowe,
poprzednio obniżone okno w elewacji południowej.
W nowych otworach zamontowano część starej ka-
mieniarki, uzupełniając ją cegłą o zróżnicowanych
wymiarach, w tym cienką cegłą „barokową” (fig. 47).
Obniżenie otworów okiennych było zapewne wynikiem
zmiany usytuowania stropu pomiędzy VI i VII piętrem.
47. Wtórnie wykonane obramienie okienne w elewacji
zachodniej Lubranki, poziom VI piętra, stan przed
konserwacją
48. Wtórnie wbudowana strzelnica w elewacji zachodniej
Lubranki, poziom parteru, stan po konserwacji
Użycie wąskiej cegły sugeruje, że tych prac nie należy
łączyć z przebudową zwieńczenia w roku 1595, najpraw-
dopodobniej przeróbkę tę wykonano przy końcu wieku
XVII, w trakcie zabiegów naprawczych.
Wcześniejsza wydaje się natomiast strzelnica, którą
w trakcie ostatniej konserwacji odkryto w elewacji
zachodniej, w poziomie parteru, poniżej położenia
pierwotnej strzelnicy gotyckiej. Ma ona typową nowo-
żytną formę strzelnicy dla broni ręcznej, z obustronnym
rozglifieniem i zamknięciem łukiem odcinkowym (fig.
48). Warto zaznaczyć, że podobne strzelnice, także
w poziomie partem, zostały zastosowane w elewacjach
północno-wschodniej i południowo-zachodniej baszty
Sandomierskiej, a zatem był to element jakiejś szerszej
modernizacji systemu obronnego. Na podstawie ikono-
grafii z przełomu wieków XVIII i XIX można stwierdzić,
że podobne znajdowały się w przedpiersiu murów obron-
nych łączących baszty. Według Zbigniewa Pianowskiego
przebudowę przedpiersia murów wawelskich, połączoną
z wykonaniem tego rodzaju otworów strzelniczych oraz
zadaszenia, datować można na rok 1517 na podstawie
wzmianki w Roczniku świętokrzyskim’ .
Elewacje baszty w okresie nowożytnym pokryte były
cienką wyprawą wapienną, malowaną na kolor czer-
wonawy. Jej ślady odkryto pod zacierką XIX-wieczną
w trakcie ostatnich prac badawczych. Wykonano ją
zapewne w czasie większych prac remontowych, gdyż
do tego zabiegu konieczne było ustawienie rusztowania
na pełną wysokość elewacji. Możliwe że położono ją
w roku 1595, przy okazji przebudowy zwieńczenia, lub
też pod koniec XVII stulecia.
Lubranka w 1. połowie wieku XVIII
Opis baszty w rewizji z roku 1709 jest krótszy niż
z roku 1692, ale przedstawia ten sam układ pomieszczeń.
Na parterze „za tym więzieniem [tzn. zapewne Dorotką]
jest wieża Olbramska, do niej drzwi proste na zawiasach
i hakach żelaznych drewniane [...] Wszedszy do tejże
wieży albo do sklepu po prawej ręce komórka, drzwi do
niej nie masz. Pod tą komórką wschody do piwnice drew-
niane. Z tego sklepu pod samą wieżą sklep w odrzwiach
kamiennych bez haków, drzwi nie masz”98.
Na I piętrze: „tym gankiem idąc dalej pod wieżą 01-
bromską alias Senatorską są drzwi do sklepu drewniane,
żelazną blachą i pasami w kratę obite [...] Do tego sklepu
pod wieżą wszedszy po wschodach kamiennych jest
szafa po lewej ręce [...] w nim okno o czterech kwaterach
bez czterech szyb i krata żelazna, komin kapiasty. Dalej
idąc z tego sklepu pod samą wieżą drzwi żelazne same
na trojakich zawiasach i hakach [...] do sklepu, w którym
okna trzy zamurowane, we dwóch są kraty i w trzecim
97 Zob. P i a n o w s k i , Wawel obronny..., s. 94.
98 C h m i e 1 . Wawel, 2, s. 586-587.
28