DOI article:
Targosz, Karolina: Mauzoleum Zugmuntowskie, kapela rorantystów i renesansowa "muzykologia" krakowska
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0101
chłopięcych, a tym samym nie przeznaczony do kulty-
wowania bardziej ambitnego repertuaru. Mimo trudności
i niewysokiego poziomu kapeli, działała ona aż po lata
siedemdziesiąte wieku XIX12.
Zasady teorii muzyki, stanowiącej jedną z siedmiu
„artes liberales”, w ramach czterech dyscyplin wyższych,
czyli tzw. quadrivium, wykładane były w Uniwersytecie
Krakowskim, a praktyki śpiewu uczono w licznych
szkołach niższego rzędu, wśród których wybijała się
szkoła katedralna oraz mariacka. Jak wspomniano, w
pierwszych dziesięcioleciach wieku XVI wyszło drukiem
w Krakowie wiele traktatów-podręczników nauki śpiewu
chorałowego, zawierających także ogólne rozważania na
temat muzyki i jej znaczenia w życiu człowieka, w duchu
znamiennym dla czasów renesansu13. Przedstawiają one
zjawisko niezwykłe i niepowtarzalne, które jednak nie
znalazło kontynuacji w późniejszych dziesięcioleciach.
Dokonajmy przeglądu sylwetek autorów współtworzą-
cych „muzykologiczne” środowisko krakowskie oraz
zawartości ich traktatów w odniesieniu do problemów
ogólnych, symptomatycznych dla kultury epoki.
Najwcześniej zapewne ukazał się traktat autorstwa
Stefana, rodem z Kremnicy na Morawach, którego
przyjęło się dziś nazywać Stefanem Monetariusem14.
Z podpisu pod dedykacją„Stephanus Monetarii Crem-
niczensis” należy jednak wnosić, że raczej chodzi tu
o Stefana, syna Mincerza (w wersji niemieckiej okre-
ślanego zapewne jako Miintzer), Kremnica bowiem
była ważnym ośrodkiem górniczym i menniczym
Cesarstwa. Pozostając przy określeniu Monetarius, do-
wiadujemy się z dedykacji, że przybył on do Krakowa
z Wiednia i dedykację swą datował w domu drukarza
Floriana Unglera 14 stycznia niewiadomego roku,
najprawdopodobniej 1515. Traktat nosi tytuł Epithoma
utriusąue musicespractice [...] recenter inflorentissima
Cracovia ad emolumentum pleriąue harmonice virtuti
tyronibus que exactissime contextum15. Kartę tytułową
zdobi rycina przedstawiająca sześciu śpiewaków, w
dwóch rzędach po trzech, objętych architektoniczną
|pfa patrono meo colendiffimo natalifijfolimeigubernator
I ripcipuo/hoc opus noftru primarin apopboretid muneris !o |
I co dedico.peculiarifercj afcribo/vt ita aufpicatiusin publicu
i^deat.Tu vero dne & patrone colende/has noftras(de mufn
|cęartispceptis)elucubrationes/hilari vultu/animo Mariore |
laccipe/ficuti monumćtu pignufgj mej erga te obferuantip-
1 Quamćjś munusnoftrn baudpdofumCnec infirior)fed ani-
I mu (idi tui dientiscognofce:Quod primarium noftru mun“ j
I fi tibi gratu fcnfero ad plura daridimo tuo nomini dfcada p!!
I pedie mecoegeris/fit ad queuis tibi piadta minusiegniciofn
I Sed vt ad fine epifłolicus decurrat charader/iaj vale bafilicę I
[& Stephani fidi tui dientis memor viuecupientis fortu nam
j Thurfonu neflorios i diesąua eminetiffimapmanere/Craco
I uij ex edib°dni Floriani Vnglerij calcograpbi3i4,balenJanu
f Prologus in muficen,
Tfi orne mortalići genus / muficis oblećte? có'
centibus:eavt fucunda vite comitć cufcg addi i
fcenda operepretiu arbitror;huiuspermix'tioe I
authore Ricbardo omisfiderea compaginató
____inexceflibili vertiginecircuagitr totiufcp orbis j
pportionata mokscóuincif fimilftudine: deusomnin opti-
musfapientinjmufijrceleftem globu indeuiabili numeropo ]
deremenfurarnihilo fundens,rutilantia lumina & omnć fphe
raru congerie tuis cardinibus diffinxit fapienti(Time:Quibus
nifi harmonica delitefceret pportiorStelligenu pculdubio o
pificiu deuio errore demoliref hinc fenteciaPlatonica: miidi |
aiaj mufka deuinSa córinnetia accipimę: olim mufici Si va^
tes& fapientesarbitrati funt. Grandenusitatj Socrates tibijs I
erudiri n5 erubuitjTemiftocles (Tullio Quintilianoue teffi' 1
bus)quom fe huius artis nefciu dixi(tet habitus eft indodior. j
PythagoriciYbidiuinasinforanocuras refoluerent modu-
lis quibufdam vfi funt;quibusduldor cis fapor irreperet5exper 1
redi vero alijs ftuporem fomni purgabant; quid Thimothe^
I um phrygiu comemoremasąuom perite ad modu ortrii car I
fM
4. Karta traktatu Stefana Monetariusa
Epitoma utriusąue musices, Maków 1515.
Biblioteka Jagiellońska
ramą półkolistego okna względnie loży, powtarzana
także i w innych drukach (fig. 5). Początkowe karty
ozdobione są wykwintnymi renesansowymi bordiurami
(fig. 4). Na ostatniej zaznaczono, że druk wykonano
w domu najczcigodniejszego biskupa płockiego Era-
zma, czyli wielkiego miłośnika muzyki i mecenasa
różnych dziedzin ówczesnej kultury, Erazma Ciołka
(1474-1522)16.
12 Chybiński, Materiały do dziejów..., cz. II: 1624-1694
(Przegląd Muzyczny 4: 1911); Idem, Nowe materiały do dzie-
jów królewskiej kapeli rorantystów w kaplicy Zygmuntowskiej
na Wawelu [w:] Księga pamiątkowa ku czci Oswalda Balzera,
t. I, Lwów 1925, s. 133-151; E. Głuszcz-Zwol i ńska, Missa
Maler Matris z repertuaru rorantystów wawelskich (Muzyka 15:
1970, nr 3, s. 73-77); M.Perz, E. Głuszcz-Zwolińska, Do
dziejów kapeli rorantystów> w XVI stuleciu oraz biografii Krzysztofa
Borka (Muzyka 16: 1971, nr 2, s. 34-47); J. Kłobukowska, Msze
francuskie w repertuarze kapeli roranckiej (Muzyka 16: 1971,
nr 3, s. 85-86); E. Głuszcz-Zwolińska, W sprawie reper-
tuaru kapel wawelskich (Muzyka 17: 1972, nr 4, s. 113-116);
J. Pikulik, Rorantyści wawelscy i ich graduał [w:] Tradycje
muzyczne..., s. 20-26; E. G ł u s z c z-Zwo 1 i ń ska, Musica
figurativa w jagiellońskim mauzoleum. Kilka uwag o polifonii
rorantystów’ wawelskich w XVI w., ibidem, s. 27-37; M. Perz,
Wawelska przeszłość muzyczna. Mity i domniemana rzeczywistość
(Muzyka 35: 1990, nr 4, s. 3-15).
,3 Problematykę przedstawia: E. Witkowska-Zaremba,
Czym była muzyka? W kręgu krakowskiej myśli o muzyce XVI w. [w:]
Tradycje muzyczne..., s. 38-M7; Eadem, Ars musica w krakowskich
traktatach muzycznych XVI wieku, Kraków 1986. Nie znalazła ona na-
leżytego uwzględnienia w syntetycznej Historii muzyki polskiej, t. II:
K. Morawska,i?e?jeraro 1500-1600, Warszawa 1994, s. 124.
14 AChybiński, Słownik muzyków dawnej Polski do r. 1800,
Kraków 1949, s. 86; Słownik muzyków’ polskich, t. II, red. J.M.
Chomiński, Kraków 1964, s. 43.
15 Monumenta Musicae in Polonia, Series D, Bibliotheca Antiąua
I, Kraków 1975 (wydanie faksymilowe).
16 K H a r 11 e b, Działalność kulturalna biskupa-dyplomaty
Erazma Ciołka, Lwów 1929; S.Łempicki, Ciołek Erazm, PSB
4, s. 78-81.
95
wowania bardziej ambitnego repertuaru. Mimo trudności
i niewysokiego poziomu kapeli, działała ona aż po lata
siedemdziesiąte wieku XIX12.
Zasady teorii muzyki, stanowiącej jedną z siedmiu
„artes liberales”, w ramach czterech dyscyplin wyższych,
czyli tzw. quadrivium, wykładane były w Uniwersytecie
Krakowskim, a praktyki śpiewu uczono w licznych
szkołach niższego rzędu, wśród których wybijała się
szkoła katedralna oraz mariacka. Jak wspomniano, w
pierwszych dziesięcioleciach wieku XVI wyszło drukiem
w Krakowie wiele traktatów-podręczników nauki śpiewu
chorałowego, zawierających także ogólne rozważania na
temat muzyki i jej znaczenia w życiu człowieka, w duchu
znamiennym dla czasów renesansu13. Przedstawiają one
zjawisko niezwykłe i niepowtarzalne, które jednak nie
znalazło kontynuacji w późniejszych dziesięcioleciach.
Dokonajmy przeglądu sylwetek autorów współtworzą-
cych „muzykologiczne” środowisko krakowskie oraz
zawartości ich traktatów w odniesieniu do problemów
ogólnych, symptomatycznych dla kultury epoki.
Najwcześniej zapewne ukazał się traktat autorstwa
Stefana, rodem z Kremnicy na Morawach, którego
przyjęło się dziś nazywać Stefanem Monetariusem14.
Z podpisu pod dedykacją„Stephanus Monetarii Crem-
niczensis” należy jednak wnosić, że raczej chodzi tu
o Stefana, syna Mincerza (w wersji niemieckiej okre-
ślanego zapewne jako Miintzer), Kremnica bowiem
była ważnym ośrodkiem górniczym i menniczym
Cesarstwa. Pozostając przy określeniu Monetarius, do-
wiadujemy się z dedykacji, że przybył on do Krakowa
z Wiednia i dedykację swą datował w domu drukarza
Floriana Unglera 14 stycznia niewiadomego roku,
najprawdopodobniej 1515. Traktat nosi tytuł Epithoma
utriusąue musicespractice [...] recenter inflorentissima
Cracovia ad emolumentum pleriąue harmonice virtuti
tyronibus que exactissime contextum15. Kartę tytułową
zdobi rycina przedstawiająca sześciu śpiewaków, w
dwóch rzędach po trzech, objętych architektoniczną
|pfa patrono meo colendiffimo natalifijfolimeigubernator
I ripcipuo/hoc opus noftru primarin apopboretid muneris !o |
I co dedico.peculiarifercj afcribo/vt ita aufpicatiusin publicu
i^deat.Tu vero dne & patrone colende/has noftras(de mufn
|cęartispceptis)elucubrationes/hilari vultu/animo Mariore |
laccipe/ficuti monumćtu pignufgj mej erga te obferuantip-
1 Quamćjś munusnoftrn baudpdofumCnec infirior)fed ani-
I mu (idi tui dientiscognofce:Quod primarium noftru mun“ j
I fi tibi gratu fcnfero ad plura daridimo tuo nomini dfcada p!!
I pedie mecoegeris/fit ad queuis tibi piadta minusiegniciofn
I Sed vt ad fine epifłolicus decurrat charader/iaj vale bafilicę I
[& Stephani fidi tui dientis memor viuecupientis fortu nam
j Thurfonu neflorios i diesąua eminetiffimapmanere/Craco
I uij ex edib°dni Floriani Vnglerij calcograpbi3i4,balenJanu
f Prologus in muficen,
Tfi orne mortalići genus / muficis oblećte? có'
centibus:eavt fucunda vite comitć cufcg addi i
fcenda operepretiu arbitror;huiuspermix'tioe I
authore Ricbardo omisfiderea compaginató
____inexceflibili vertiginecircuagitr totiufcp orbis j
pportionata mokscóuincif fimilftudine: deusomnin opti-
musfapientinjmufijrceleftem globu indeuiabili numeropo ]
deremenfurarnihilo fundens,rutilantia lumina & omnć fphe
raru congerie tuis cardinibus diffinxit fapienti(Time:Quibus
nifi harmonica delitefceret pportiorStelligenu pculdubio o
pificiu deuio errore demoliref hinc fenteciaPlatonica: miidi |
aiaj mufka deuinSa córinnetia accipimę: olim mufici Si va^
tes& fapientesarbitrati funt. Grandenusitatj Socrates tibijs I
erudiri n5 erubuitjTemiftocles (Tullio Quintilianoue teffi' 1
bus)quom fe huius artis nefciu dixi(tet habitus eft indodior. j
PythagoriciYbidiuinasinforanocuras refoluerent modu-
lis quibufdam vfi funt;quibusduldor cis fapor irreperet5exper 1
redi vero alijs ftuporem fomni purgabant; quid Thimothe^
I um phrygiu comemoremasąuom perite ad modu ortrii car I
fM
4. Karta traktatu Stefana Monetariusa
Epitoma utriusąue musices, Maków 1515.
Biblioteka Jagiellońska
ramą półkolistego okna względnie loży, powtarzana
także i w innych drukach (fig. 5). Początkowe karty
ozdobione są wykwintnymi renesansowymi bordiurami
(fig. 4). Na ostatniej zaznaczono, że druk wykonano
w domu najczcigodniejszego biskupa płockiego Era-
zma, czyli wielkiego miłośnika muzyki i mecenasa
różnych dziedzin ówczesnej kultury, Erazma Ciołka
(1474-1522)16.
12 Chybiński, Materiały do dziejów..., cz. II: 1624-1694
(Przegląd Muzyczny 4: 1911); Idem, Nowe materiały do dzie-
jów królewskiej kapeli rorantystów w kaplicy Zygmuntowskiej
na Wawelu [w:] Księga pamiątkowa ku czci Oswalda Balzera,
t. I, Lwów 1925, s. 133-151; E. Głuszcz-Zwol i ńska, Missa
Maler Matris z repertuaru rorantystów wawelskich (Muzyka 15:
1970, nr 3, s. 73-77); M.Perz, E. Głuszcz-Zwolińska, Do
dziejów kapeli rorantystów> w XVI stuleciu oraz biografii Krzysztofa
Borka (Muzyka 16: 1971, nr 2, s. 34-47); J. Kłobukowska, Msze
francuskie w repertuarze kapeli roranckiej (Muzyka 16: 1971,
nr 3, s. 85-86); E. Głuszcz-Zwolińska, W sprawie reper-
tuaru kapel wawelskich (Muzyka 17: 1972, nr 4, s. 113-116);
J. Pikulik, Rorantyści wawelscy i ich graduał [w:] Tradycje
muzyczne..., s. 20-26; E. G ł u s z c z-Zwo 1 i ń ska, Musica
figurativa w jagiellońskim mauzoleum. Kilka uwag o polifonii
rorantystów’ wawelskich w XVI w., ibidem, s. 27-37; M. Perz,
Wawelska przeszłość muzyczna. Mity i domniemana rzeczywistość
(Muzyka 35: 1990, nr 4, s. 3-15).
,3 Problematykę przedstawia: E. Witkowska-Zaremba,
Czym była muzyka? W kręgu krakowskiej myśli o muzyce XVI w. [w:]
Tradycje muzyczne..., s. 38-M7; Eadem, Ars musica w krakowskich
traktatach muzycznych XVI wieku, Kraków 1986. Nie znalazła ona na-
leżytego uwzględnienia w syntetycznej Historii muzyki polskiej, t. II:
K. Morawska,i?e?jeraro 1500-1600, Warszawa 1994, s. 124.
14 AChybiński, Słownik muzyków dawnej Polski do r. 1800,
Kraków 1949, s. 86; Słownik muzyków’ polskich, t. II, red. J.M.
Chomiński, Kraków 1964, s. 43.
15 Monumenta Musicae in Polonia, Series D, Bibliotheca Antiąua
I, Kraków 1975 (wydanie faksymilowe).
16 K H a r 11 e b, Działalność kulturalna biskupa-dyplomaty
Erazma Ciołka, Lwów 1929; S.Łempicki, Ciołek Erazm, PSB
4, s. 78-81.
95